ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ !!!!!!!

Homer and His Guide, by William-Adolphe Bouguereau (1825–1905), portraying Homer on Mount Ida, beset by dogs and guided by the goatherder Glaucus (as told in Pseudo-Herodotus)

Θυμήθηκα τα Κάρμινα Μπουράνα, που με γύρισαν σε εποχές ψυχικής ανάτασης και αισιοδοξίας, επειδή προχτές άρχισα να διαβάζω του Gilbert Highet [1906-1978] το περίφημο έργο "Η κλασική παράδοση - ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης" κι έχω φτάσει σ' ένα κεφάλαιο που μιλά για τον Johann Wolfgang Goethe [1749-1832] και τους Γερμανούς γενικότερα και πώς αντιμετώπισαν τον Όμηρο και τα έπη του, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

Από τις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές είναι βέβαιος ότι επηρεάζονται είτε θετικά είτε αρνητικά και οι πνευματικοί δημιουργοί. Ο Γκαίτε είχε αναστατωθεί βαθιά από την Γαλλική Επανάσταση και από τους δαίμονες της αταξίας και της βίας που εξαιτίας της ζωντάνεψαν. Η αποστροφή που του προκάλεσε τον έκανε να γράψει το 1798 μια ερωτική ιστορία που διαδραματίζεται στην ύπαιθρο, το Hermann und Dorothea, σε εννέα βιβλία. Πρόκειται για ένα έργο όπου ο ποιητής θέλει να να μας κάνει να νιώσουμε πως ο απλός χωρικός-ήρωας, ο απλός περίγυρος του χωριού, και η απλή ερωτική ιστορία αρκούν για να συγκινήσουν τη φαντασία.

Το έργο αυτό αρχίζει με μια συζήτηση, ενός πανδοχέα και της γυναίκας του με τον φαρμακοποιό της περιοχής και τον παπά, όπου δεν υπάρχει τίποτε το ποιητικό εκτός από το μέτρο. Τόσο αβίαστη αφήγηση και τόσο ήρεμος διάλογος, καταντούν ανυπόφορα όταν συνδυάζονται με ένα ύφος που υπενθυμίζει αδιάκοπα στον αναγνώστη την ορμή και τους κεραυνούς της Οδύσσειας.

 

Κι εδώ, σημειώνει ο Highet, ότι ο Γκαίτε ίσως προσπάθησε  να συνδυάσει τον Όμηρο με τον αγροτικό Ησίοδο και τον βουκολικό Θεόκριτο. Μπορεί πάλι να παραπλανήθηκε και να πίστεψε πως, στα απλούστερα περιγραφικά σημεία της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ο Όμηρος είναι "ποιητής της φύσης" και περιγράφει επακριβώς ό,τι βλέπει και γνωρίζει καθημερινά το κοινό του: έτσι, μπορεί και αυτός να προσπάθησε να γράψει ποίηση εμπνεόμενος από το οικείο, το αξιοπρεπές, το κοινότοπο. Το έργο του Γκαίτε είναι ένα επικό ειδύλλιο που μιμείται το ομηρικό ύφος και είναι γνωστό ότι θαύμαζε τα ομηρικά ποιήματα, αλλά κάποια στιγμή ξεθάρρεψε  και αποφάσισε να τα συναγωνιστεί, όταν διάβασε ένα βιβλίο που υποστήριζε πως ίσως να μην υπήρξε ποτέ... Όμηρος!!!! 

Ήταν το γνωστό έργο Prolegomena ad Homerum του Friedrich August Wolf [1759-1824], ένα έργο που εν πολλοίς καθόρισε την πορεία ενός μεγάλου μέρους της φιλολογίας του 19ου αιώνα. Όσο πιο βαθιά στο παρελθόν προχωρούμε, έλεγε, τόσο πιο απίθανο γίνεται να φτάσουμε  σε έναν ποιητή, τον Όμηρο, και σε δυο συμπαγή ποιητικά έργα που λέγονται Ιλιάδα και Οδύσσεια. Κύριος λόγος [σύμφωνα με τον Wolf] είναι το ότι η γραφή ήταν σχεδόν άγνωστη την εποχή που συντέθηκαν τα ποιήματα. Ένα ενιαίο επικό ποίημα  που έχει την έκταση της Ιλιάδας δεν θα μπορούσε να συντεθεί και να παραδοθεί χωρίς γραφή. Έπεται, λοιπόν, ότι ώς την εποχή που ανακαλύπτεται η γραφή και εξαπλώνεται στην Ελλάδα, δεν υπάρχει Ιλιάδα ούτε Οδύσσεια. Τι υπήρχε λοιπόν;;; Μια συλλογή από "λάι", σύντομα για να απομνημονεύονται εύκολα και να τραγουδιούνται στις γιορτές - σαν κι εκείνα που τραγουδούν οι ραψωδοί στασ ομηρικά έπη... Δεν υπήρξε ποτέ Όμηρος, αλλά μόνο βάρδοι, που ονομάζονταν "Ομηρίδες" ή "γιοί του Ομήρου" - και τα έπη ήταν συρραφές λαϊκών ποιημάτων!!!! Και αργότερα, στην εποχή του Πεισίστρατου, του τύραννου των Αθηνών, πιθανολογείται ότι αναλήφθηκε μια εκδοτική προσπάθεια...

Τέτοιοι ισχυρισμοί θεωρήθηκαν από πολλούς αποθαρρυντικοί και η θεωρία του Wolf ξεπεράστηκε, διότι έχει αποδειχτεί ότι σπουδαία ποίηση, σαν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, μπορεί να συντεθεί και χωρίς τη βοήθεια της γραφής, και να ποαραδοθεί αρκετά πιστά από γενιά σε γενιά. Και φυσικά το έργο με τα δυο έπη δεν λέγεται σήμερα συρραφή αλλά ποιητική σύνθεση υψίστου είδους.

Και για να επανέλθω στον Γκαίτε, να σημειώσω ότι αρχικά είχε ενθαρρυνθεί από τη θεωρία του Wolf, και αφού δεν υπήρξε Όμηρος αλλά ελάσσονες ποιητές που λέγονταν "Ομηρίδες", μπορούσε να τους συναγωνιστεί!!! Αλλά καθώς διάβαζε και καταλάβαινε ολοένα και καλύτερα τα ομηρικά έπη, συνειδητοποίησε ότι πίσω από τα έπη βρίσκεται οπωσδήποτε μια τουλάχιστον μεγαλειώδης ιδιοφυία και δημόσια αποκήρυξε την πίστη του στη λύση που πρότεινε ο Wolf για το ομηρικό πρόβλημα.