Εβαλε την Ελλάδα στο επίκεντρο της δυτικής σκέψης

• Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 2010

Η Ελλάδα αποχαιρετούσε πάντα όσους σπουδαίους συνέβαλαν κατά καιρούς με το έργο και την προσωπικότητά τους στη διατήρηση της αξιοπρέπειάς της, χρησιμοποιώντας το βαφτιστικό τους όνομα, σε μια υπόμνηση μιας αρχαιοελληνικής εκδοχής οικειότητας.

 

 

 Ετσι κατευοδώσαμε τη «Μελίνα», τον «Μάνο». Να αποχαιρετήσουμε την ντε Ρομιγί ως Ζακλίν; Αξίζει πάντως ένα ύστατο ελληνοπρεπές χαίρε στην «Κυρία Ελλάδα», όπως χαρακτήρισε χθες το «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» τη φωτισμένη ελληνίστρια και παθιασμένη φιλέλληνα, τη Γαλλίδα ακαδημαϊκό, συγγραφέα, μεταφράστρια των Ελλήνων κλασικών στα γαλλικά και καθηγήτρια, που πέθανε στα 97 χρόνια της, αφήνοντας τη χώρα μας σε μία από τις δυσκολότερες περιόδους της νεότερης ιστορίας της, φτωχότερη κατά μια σημαντικότατη πνευματική συμμαχία. 

«Σε στιγμές δύσκολες για την Ελλάδα, όπου η φήμη της τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση, η φωνή και το έργο της Ζακλίν ντε Ρομιγί υπήρξαν καθοριστικά για την υπενθύμιση και ανύψωση του ελληνικού πολιτισμού, της ελληνικής γραμματείας. Σπάνια η χώρα μας αξιώθηκε τέτοιους συμμάχους. Η Ελλάδα σήμερα πενθεί», ανέφερε και το συλλυπητήριο μήνυμα του υπουργού Πολιτισμού. 

Περνώντας τα τελευταία χρόνια το μεγαλύτερο διάστημα στο εξοχικό σπίτι της στην Εξ-αν-Προβάνς, το οποίο είχε διαμορφώσει σαν μικρογραφία του ελληνικού τοπίου, μέσα στις ελιές και τα πεύκα, η Ζακλίν ντε Ρομιγί πέθανε σε νοσοκομείο στο παρισινό προάστιο της Βουλόνης. Ηταν πια σχεδόν τελείως τυφλή, αλλά με το πνεύμα της απολύτως αδιάβλητο από το γήρας. «Είμαι πια πολύ γριά. Αλλά στο τέλος της ζωής μου ό,τι υπήρξε πάντα βασικό αντικείμενο της εργασίας μου, μου φαίνεται πιο πολύτιμο από ποτέ», έλεγε και υπαγόρευε τα τελευταία της βιβλία στους συνεργάτες της ή στο μαγνητόφωνο.

• Λόγος εναντίον κτηνωδίας

Το 2007 μιλώντας στο περιοδικό «Le Point» προέβλεπε: «Δεν είμαι πολύ αισιόδοξη για τις αγαπημένες μου αρχαίες γλώσσες, ούτε άλλωστε για τα γαλλικά ούτε για τις ανθρωπιστικές σπουδές εν γένει και, ακόμη λιγότερο, για το μέλλον του πολιτισμού μας. Αν δεν υπάρξει κάποιο σκίρτημα, οδεύουμε προς μια καταστροφή και μπαίνουμε σε μια εποχή βαρβαρότητας». Και προειδοποιούσε: «Το να μάθεις να σκέφτεσαι, να είσαι ακριβής, να ζυγίζεις τις λέξεις σου, να ακούς τον άλλον, σημαίνει να είσαι ικανός να διαλέγεσαι και είναι το μόνο μέσο για να αναχαιτισθεί η τρομακτική βία που αυξάνεται γύρω μας. Ο λόγος είναι ένα φρούριο κατά της κτηνωδίας. Οταν δεν ξέρουμε, όταν δεν μπορούμε να εκφραστούμε, όταν ο λόγος δεν είναι επαρκής, όταν δεν είναι αρκετά επεξεργασμένος επειδή η σκέψη είναι ασαφής και μπερδεμένη, δεν απομένουν παρά οι γροθιές, τα χτυπήματα, η άξεστη, βλακώδης, τυφλή βία...».

Δεν ήταν, βέβαια, μόνο «δική μας» η Ζακλίν ντε Ρομιγί κι ας πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα το 1995 και χρίστηκε «πρέσβειρα του Ελληνισμού» το 2001. Η διανοήτρια, που κατά το «Νουβέλ Ομπσερβατέρ» «ξανάβαλε το "ελληνικό θαύμα" στο επίκεντρο της δυτικής σκέψης», εκείνη που επέμενε ότι «για μια χώρα, η χρήση της γλώσσας της σημαίνει και την ανεξαρτησία της», άφησε παγκόσμιο κληροδότημα την πολυάριθμη σημαντικότατη εργογραφία της. Εδωσε έμφαση στη μελέτη του Θουκυδίδη, του θεάτρου του Αισχύλου και του Ευριπίδη, του Ομηρικού Επους και της ελληνικής γλώσσας.

• Υποκλίνεται και η Γαλλία

Και η ίδια, ενσαρκώνοντας μία από τις όλο και σπανιότερες περιπτώσεις ουμανιστικής αντίληψης για τον πολιτισμό, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα δρώντα πνεύματα της σύγχρονης σκέψης. Ετσι την αποχαιρέτησε και ο Γάλλος υπουργός Πολιτισμού Φρεντερίκ Μιτεράν, επισημαίνοντας ότι «χάθηκε ένα από τα πολύ μεγάλα πνεύματα της εποχής μας». Οσο για τον Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί, επισήμανε ότι η ζωή και το έργο της «μεγάλης ουμανίστριας είναι εμβαπτισμένα στο φως που πηγάζει από έναν πολύ υψηλό πολιτισμό -τον ελληνικό». 

Ισως όμως ακόμα σημαντικότερο ήταν το σχόλιο της Ελέν Καρέρ ντ' Ανκός, ισόβιας γραμματέως της Γαλλικής Ακαδημίας. Εξέφρασε την πεποίθηση ότι ο καλύτερος φόρος τιμής για τη Ζακλίν ντε Ρομιγί «θα ήταν να δοθεί εφεξής μεγαλύτερη σημασία στην ελληνική γλώσσα, την οποία υποστήριξε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στη Γαλλία». Αλλωστε σ' αυτό αφιέρωσε τη ζωή και την ακαδημαϊκή της καριέρα: στην καλλιέργεια των κλασικών ελληνικών γραμμάτων, υπέρ της κατάρτισης και της διαμόρφωσης ενός ουμανιστικού πνεύματος, και ως αντίδοτο στη βία και τη βαρβαρότητα. «Της προκαλούσε τεράστιο πόνο το γεγονός ότι έβλεπε να φθίνει η μελέτη της ελληνικής γλώσσας», τόνισε η ντ' Ανκός. 

Η τολμηρή και δρώσα συνείδηση της Ζακλίν ντε Ρομιγί και το ρηξικέλευθο πνεύμα της, της επέτρεψαν να καταλύσει πρώτη, πολλές φορές, ανδροκρατούμενους θεσμούς. Ηταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στην περίφημη Έcole Normale. Η πρώτη που δίδαξε στο Κολέγιο της Γαλλίας, εγκαινιάζοντας την έδρα «Η Ελλάδα και η διαμόρφωση της ηθικής και πολιτικής σκέψης». Και μόλις η δεύτερη γυναίκα που εξελέγη το 1988, μετά τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, στη Γαλλική Ακαδημία. *

• Η Εβραιοπούλα που ερωτεύτηκε τον Θουκυδίδη

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί γεννήθηκε στη Σαρτρ, στις 26 Μαρτίου του 1913. Ηταν κόρη του Εβραίου καθηγητή της Φιλοσοφίας Μαξίμ Νταβίντ (σκοτώθηκε στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου) και της συγγραφέως Ζαν Μαλβουαζάν. Πήρε το επίθετο «ντε Ρομιγί» το 1940, όταν παντρεύτηκε τον Μισέλ Γουόρμς ντε Ρομιγί από τον οποίο χώρισε το 1973, χωρίς να έχουν αποκτήσει παιδιά.

Αν αναζητούσε κανείς στη ζωή της ένα μοιραίο σημείο εκκίνησης για ό,τι θα γινόταν πάθος και αφοσίωση, θα μπορούσε να σταθεί στην ημέρα που η Ζαν Μαλβουαζάν χάρισε στην έφηβη κόρη της ένα αντίτυπο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη. Η νεαρή Ζακλίν αφοσιώνεται στην ανάγνωσή του. Σπουδάζει στο παρισινό lycee Moliere από όπου αποφοιτά το 1930, έχοντας αποσπάσει στις γενικές εξετάσεις για αριστούχους της Γαλλίας, αριστείο στα λατινικά και δεύτερο βραβείο στα αρχαία ελληνικά. Γίνεται δεκτή στην Έcole Normale και, μαθητεύοντας δίπλα στον ελληνιστή Πολ Μαζόν, αποφοιτά το 1936 με δίπλωμα Φιλολογίας. Η γερμανική κατοχή και η ναζιστική κυβέρνηση του Βισί αναστέλλουν τις σπουδές της καθώς, ως εβραϊκής καταγωγής, ζει κρυμμένη. Το 1947 πάντως ολοκληρώνει το διδακτορικό της με θέμα «Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός».

Δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Λιλ κι από το 1957 έως το 1973 στη Σορβόνη και μετά στο Κολέγιο της Γαλλίας. Υπήρξε διδάκτωρ επί τιμή στα Πανεπιστήμια των Οξφόρδης, Αθήνας, Δουβλίνου, Χαϊδελβέργης, Μόντρεαλ, καθώς και στο Γέιλ. Είχε παρασημοφορηθεί πολλές φορές από το γαλλικό κράτος (έλαβε το 2007 το «μεγαλόσταυρο» της Λεγεώνας της Τιμής) και από την Ελλάδα το «Παράσημο του Φοίνικος» (1977). Το 1984 είχε πάρει το Μεγάλο Βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας. Και το 1995 το Βραβείο Ωνάση. Τότε, μιλώντας στην Πνύκα είχε πει: «Ολος ο κόσμος πρέπει να μάθει ελληνικά. Η ελληνική γλώσσα μάς βοηθάει κατ' αρχήν να καταλάβουμε τη δική μας γλώσσα».

Η αγάπη της για την Ελλάδα υπήρξε πάντα ουσιαστική. Στη μεγάλη πυρκαγιά το 2007, που έφτασε μέχρι την αρχαία Ολυμπία, ήταν εκείνη που είχε προτρέψει τους Γάλλους συμπολίτες της να βοηθήσουν εμπράκτως για την αποκατάσταση των περιοχών που είχαν πληγεί.
Σε μία από τις πρόσφατες συνεντεύξεις της στη «Φιγκαρό», όταν ερωτήθηκε αν έζησε τη ζωή που ήθελε, είπε: «Είναι υπέροχο το να τελειώνω τη ζωή μου μόνη, σχεδόν τυφλή, χωρίς παιδιά και οικογένεια; Κι όμως, η ζωή μου ως καθηγήτρια υπήρξε από την αρχή μέχρι το τέλος αυτό που επιθυμούσα».

• Εργα της στα ελληνικά

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τουλάχιστον 35 μελέτες της Ζακλίν ντε Ρομιγί, από τις εκδόσεις ΜΙΕΤ, «Ερμής», «Αστυ», «Παπαδήμα», «Νέα Σύνορα-Λιβάνη», «Ζαχαρόπουλος» και «Καρδαμίτσα». 

Ενδεικτικά ας αναφέρουμε τα πιο πρόσφατα «Μαθήματα Ελληνικών» και «Το ανθρώπινο μεγαλείο στον αιώνα του Περικλή» (εκδόσεις «Ωκεανίδα», 2010). Και ακόμα: «Πόσο επίκαιρη είναι η αθηναϊκή δημοκρατία σήμερα;» («Ερμής», 2009), «Η Αφήγηση της Ορέστειας του Αισχύλου» (2007, «Ωκεανίδα»), «Λεξικό της ελληνικής λογοτεχνίας Αρχαίας και Νέας» («Ζαχαρόπουλος»-«Δαίδαλος», 2004), «Η αρχαία Ελλάδα σε αναζήτηση της ελευθερίας» («Αστυ», 2001), «Η αρχαία Ελλάδα εναντίον της βίας» («Αστυ», 2001), «Ο Θουκυδίδης και ο αθηναϊκός ιμπεριαλισμός» («Παπαδήμας», 2000), «Προβλήματα της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας» («Καρδαμίτσα», 1998), «Οι μεγάλοι σοφιστές στην Αθήνα του Περικλή» («Καρδαμίτσα», 1994), «Αλκιβιάδης» («Αστυ», 1990), «Ιστορία και λόγος στον Θουκυδίδη» (ΜΙΕΤ, 1988) κ.ά. 

* Δηλώσεις για το θάνατό της έκαναν ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου και ο πρόεδρος της Ν.Δ. Αντ. Σαμαράς.