ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΕ ΡΕΥΣΤΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

bookpress.gr., Κυριακη, 14 Ιουνιου 2015

Για το βιβλίο του Γιώργου Βέη Παντού (εκδ. Κέδρος).

Της Κυριακής Αν. Λυμπέρη

Ο Γιώργος Βέης, με το καινούριο βιβλίο του και σε συνέχεια προηγούμενης ομοιότροπης αφηγηματικά και στοχαστικά δουλειάς του -και η οποία έχει ήδη βραβευθεί με δυο κρατικά βραβεία χρονικού μαρτυρίας παρελθόντων ετών- αποφασίζει να βρεθεί... παντού.

Οι κρεμαστές πισίνες ξενοδοχείων της Σιγκαπούρης, η πολεοδομική της καθ' ύψος υπερανέλιξη, τα παλιά της φρούρια, οι ιστορικές σε αυτήν αναφoρές, οι με περίσκεψη θεάσεις καλλιτεχνικών δρωμένων της, οι βουδιστικοί ναοί της, οι ηλεκτρονικοί της νεωτερισμοί, οι βιβλιοθήκες της, ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός της, αποτελούν μερικά μόνο από τα θέματα του βιβλίου. Επί πλέον, μέρες στο Πεκίνο, ασιατικοί χαρακτήρες και οι πεποιθήσεις τους, περιγραφές καθημερινών στιγμιοτύπων αλλά και γενικοτήτων της ιαπωνικής πραγματικότητας, ιδιαιτερότητες τοπικών εδεσμάτων, η παλαιστική τέχνη του Σούμο, τα σπίτια φιλοξενίας των νεκρών, περιηγητικές όψεις του λιμανιού Ντουάλα στο Καμερoύν, ενθυμήσεις από τη γενέθλια Σάμο και άλλα πολλά, αποτελούν ένα μωσαϊκό πληροφοριών και εντυπώσεων του συγγραφέα.

Αναζητώντας το ανείπωτο

Ο Γιώργος Βέης δεν ενδιαφέρεται τόσο να αποδώσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά την εσωτερική ταυτότητα λαών, περιοχών, κτισμάτων, κατασκευών, προϊόντων των Τεχνών, αντικειμένων.

Η πληροφορία όμως -στο συγγραφικό σύμπαν του Βέη- δεν δίνεται για την πληροφορία. Σήμερα, μέσα στο πλαίσιο του διευρυμένου -με τις εύκολες μεταφορές και τα συχνά ταξίδια όλο και περισσότερων ανθρώπων- κόσμου, αλλά και στη -δια μέσου του διαδικτύου και της τηλεοπτικής εικόνας- πρόσβαση σε αυτήν μεγάλου μέρους και των υπολοίπων, ώστε να μοιάζει ότι συμπλησιάζουν, γνωστικά τουλάχιστον, τα διάφορα γήινα γεωγραφικά πλάτη, η πληροφορία λοιπόν, δεν έχει τη σημασία που φαίνεται να αποκτά στο παρόν, αλλά και στα υπόλοιπα ταξιδιωτικά βιβλία του συγγραφέα. Διότι ο Γιώργος Βέης δεν ενδιαφέρεται τόσο να αποδώσει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά την εσωτερική ταυτότητα λαών, περιοχών, κτισμάτων, κατασκευών, προϊόντων των Τεχνών, αντικειμένων. Να διερμηνεύσει, θα έλεγε κανείς το "είναι" τους. Να εκφράσει -όπως επιχειρεί άλλωστε συνήθως και η ποίηση- το ανείπωτο. Στην οποία ποίηση προσφεύγει κάποτε σε αυτό το βιβλίο -με δικά του ή και ποιήματα άλλων- συμπληρωματικά προς την πρόζα του, αφ' ενός αναδεικνύοντας και την άλλη του βασική ιδιότητα, αυτήν του ποιητή, αλλά και αφ' ετέρου συναισθανόμενος ίσως -ο λεπτολόγος αυτός των διατυπώσεων και των συνειρμών- την ανεπάρκεια της κειμενικής γλώσσας όταν αναζητεί το απόσταγμα. Ήχοι, φωνήματα, γεύσεις, ιδεογράμματα, κείμενα, ονόματα, στάσεις σωμάτων, χειραψίες, συνήθειες και πρακτικές αποτελούν τους οδηγούς του στην ταξινόμηση του χάους. Ο ελάχιστος κόκκος του ρυζιού μπορεί να είναι μήνυμα διατροφής αλλά και ορμητήριο συλλογισμών. H έκθεση των υπερβολών εξισορροπείται από τη μινιμαλιστική απλότητα. Έτσι οι καταθέσεις του φαίνεται να είναι οι καταθέσεις μιας υποκειμενικής ποιητικής αλλά και φιλοσοφούσας ματιάς, η οποία ωστόσο καθίσταται απολύτως οικουμενική, καθώς αγκαλιάζει και ομογενοποιεί φυσικές και ανθρώπινες διαδικασίες μεταξύ τους και με το όλον, στο πλαίσιο της απόδοσης ενός πλήρους νοήματος.

Ιδιαίτερη σχέση έχει το βλέμμα του Γιώργου Βέη με το φυσικό τοπίο, αλλά και το τοπίο ως αποτέλεσμα ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η προσέγγιση των τοπίων πραγματοποιείται με μια διάθεση αγαπητική, όπου -όσο κι αν εξαρχής θα φαινόταν αυτό περίεργο- η συν-ουσία με άψυχα πράγματα καθίσταται ορατή και η ανταλλαγή χυμών εμφανής. Η άντληση από τη θάλασσα ή από το νησί ή από το δέντρο της φοινικιάς, αλλά και από τον ουρανοξύστη π.χ. ή από το βουδιστικό ναό, όλων των δυνάμει νοημάτων τους, επισυσσωρεύει έναν πλούτο που είναι μοναδικός για το εννοιολογικό και αισθητικό περιεχόμενο του εαυτού-παρατηρητή και που -δια μέσου της γραφής- επιθυμεί να χαρίσει και σε άλλους από το περίσσευμά του. Να μοιραστεί τα δώρα της μέθεξης και της γνώσης.

Οι επισκέψεις του εκτείνονται σε τοπία ψυχικά, χαρακτήρων, εσωτερικών αναζητήσεων εαυτού, με την έννοια της επίγνωσης και του αυτοπροδιορισμού.

Αλλά οι επισκέψεις του δεν περιορίζονται μόνο σε φυσικά και τεχνητά τοπία του πλανήτη μας σε συνδυασμό με τις γεωγραφικές, πολιτισμικές, θρησκευτικές και ιστορικές συντεταγμένες τους. Οι επισκέψεις του εκτείνονται σε τοπία ψυχικά, χαρακτήρων, εσωτερικών αναζητήσεων εαυτού, με την έννοια της επίγνωσης, του αυτοπροδιορισμού, αλλά και της ανάληψης της ευθύνης για το πράττειν, καθώς -όπως σε κάποιο σημείο ενδεικτικά διαβάζουμε- "συγχωρείται μια ακόμα ομολογία άγνοιας;" Διαβάζοντας και αποκωδικοποιώντας λοιπόν κανείς τους εκάστοτε τόπους που συναντά, διαβάζει ταυτοχρόνως τον εαυτό του και τα πιστεύω του και μάλιστα τη διαμόρφωσή τους εν προόδω. Άλλωστε -όπως συνηγορεί και ο Φ. Πεσσόα στο Βιβλίο της ανησυχίας- "αυτό που βλέπουμε, δεν είναι αυτό που βλέπουμε, είναι αυτό που είμαστε".

Τα εξωτερικά και εσωτερικά αυτά ταξίδια εκτυλίσσονται παρακολουθώντας παράλληλα και υποστηρικτικά (ή και διαζευκτικά ενίοτε) προς τα όποια πορίσματά του, τη σκέψη γνωστών στοχαστών και λογοτεχνών, από τους Μισέλ Φουκώ, Κ.Γ. Γιούνκ, Αλαίν Μπαντιού, Ι. Καλβίνο, Μπόρχες, Γουάλας Στήβενς, Τ. Κόνραντ, Λεβί Στρως, Βινγκεστάιν, Πουανκαρέ, Ζ. Μπατάιγ, Μελρώ Ποντύ, Ρολάν Μπαρτ, έως τον Θωμά Ακινάτη, τον Ιερό Αυγουστίνο και άλλους, τους οποίους, σαν έμπειρος συλλέκτης πνεύματος, αναφέρει στα απολύτως κατάλληλα σημεία. Ώστε ο οδηγός των ταξιδιών του να αποτελεί έναν παράλληλο οδηγό κειμένων στο χώρο της (δυτικής κυρίως) γραμματείας.

Από τις ομοιότητες στην καθολική σύμπνοια

Η περιήγηση στις γειτονιές του κόσμου και οι επισκέψεις μακρινών τόπων είναι για τον Γιώργο Βέη μια αφορμή, μια πρόφαση θα έλεγε κανείς, για να ανακαλύψει, να συνδιαλεχθεί, να μελετήσει το ίδιο-αλλότριο που συνέχει την ανθρώπινη υπόσταση σε όποιο μέρος του πλανήτη και αν εμφανίζεται.

Η περιήγηση στις γειτονιές του κόσμου και οι επισκέψεις μακρινών τόπων είναι για τον Γιώργο Βέη αφορμή, πρόφαση θα έλεγε κανείς, για να ανακαλύψει, να συνδιαλεχθεί, να μελετήσει το ίδιο-αλλότριο που συνέχει την ανθρώπινη υπόσταση σε όποιο μέρος του πλανήτη κι αν εμφανίζεται, με όποια μορφή κι αν παρουσιάζεται. Από τις ομοιότητες θα προκύψει η καθολική σύμπνοια. Και από τις διαφορές, η απαλλαγή από προηγούμενες εμμονές της σκέψης και με στόχο και πάλι την πολυπόθητη ενότητα. Οι αντιθέσεις -σε οποιοδήποτε πεδίο- δεν ενοχλούν. Η συναίρεση άλλωστε των επί μέρους αυταπατών (διότι όλοι δεν έχουμε τέτοιες;) μοιάζει να δίνει την συνισταμένη του ορθού μέτρου. Διότι το ανθρώπινο πρόσωπο, είτε βιώνοντας δραματικούς εγκλεισμούς της ύπαρξης είτε ενοικώντας κολάσεις είτε βυθισμένο σε δημιουργικά όνειρα, συμμετέχει σε ένα πολυποίκιλο ψηφιδωτό σκέψεων, πράξεων και συμπεριφορών, όπου ο καθένας θα μπορούσε να είναι σε κάποια χρονική στιγμή ο άλλος, τα ερωτήματα, οι ελπίδες, η πίστη, τα πάθη του στη βουδιστική ή την παπαδιαμαντική εκδοχή τους. Και από κοινού γράφεται -όπως θα υπερθεμάτιζε και ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες- το ένα και μόνο βιβλίο του κόσμου. Κι επειδή -και σε συμφωνία μάλιστα με το φυσικό νόμο δράσης και αντίδρασης- το σύμπαν ενεργεί πάνω στα δημιουργήματα, αλλά και η κάθε επί μέρους ύπαρξη μοιάζει να έχει επιρροή επί του όλου, ο νοήμων οφθαλμός, ο πνευματικός δηλαδή άνθρωπος οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα πρόσληψης που θα τον βοηθήσει να δομήσει την δική του αυτοσυνειδησία. Ταξιδεύοντας κανείς σε άλλους τόπους μαθαίνει καλύτερα ποιος είναι ο τόπος του, μέσα από το βλέμμα του άλλου αντικρίζει καθαρότερα τον εαυτό του και επειδή γίνεται σαφές -δια μέσου της διαφοράς- ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες και διάρκειες, είναι δυνατόν να τον αναδημιουργεί την κάθε στιγμή με γενναιότητα.

Μετά από το ταξίδι στο παντού, μετά από την περιδιάβαση στις γειτονιές του κόσμου, γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο: η επαναφορά με πληρότητα και σοφία στο γενέθλιο τόπο.

Η διαλεκτική τριβή είναι αυτή που προσδιορίζει και συγκρατεί την ουσία. Αλλά και η ενορατική εμπειρία έχει κι αυτή τη θέση της. Βεβαίως, απαιτείται η κατάλληλη συγκυρία. Η κατάλληλη στιγμή επιδαψιλεύει συνήθως τη χάρη των ορθών εκτιμήσεων. Η αφειδώλευτη διάθεση των αισθήσεων στα θαύματα -είτε φυσικά είτε πολιτισμικά- των τόπων όπου γης, η διάνοιξη όλων των πόρων προς το κοσμικό ρευστό, μοιάζει να κεντρίζει τη σκέψη και η σκέψη με τη σειρά της -με αναλογίες, συνεπαγωγές, συμπυκνώσεις και αφαιρέσεις του περιττού, αλλά και με θαυμαστή επιμονή στην κρίσιμη λεπτομέρεια- δημιουργεί γλώσσα. Μια φιλοσοφική-αισθητική διάλεκτο του ταξιδεύειν όπου τοπία, εικόνες, έθιμα, δρώμενα και συμπεριφορές φανερώνονται και συγχρόνως καλύπτονται με μια μαγική άλω, στο εσωτερικό της οποίας, η στιγμή μετατρέπεται σε διαχρονία, η τοπική φυσική ιδιαιτερότητα σε περίληψη του κόσμου, το ατομικό ή κοινοτικό αίσθημα σε δείκτη πανανθρώπινης έκφρασης. Ο κόσμος τελικά δεν είναι αυτό μόνο που μας δίνουν οι αισθήσεις, όσο εντατικά κι αν έχουν ρυθμισθεί να λειτουργούν, αλλά ένα σχέδιο, όπου ο ταξιδευτής-παρατηρητής άνθρωπος θα προσθέσει την τελευταία πινελιά. Και πολύ επιδέξια μας παρασύρει ο Βέης σ' αυτή την εργασία μέσα στη συνείδηση που διατρέχει τον συγγραφικό του χωροχρόνο. Σαν ταλαντούχος οδηγός και ιχνηλάτης, σαν πρεσβευτής ορατών και αοράτων και σαν γνήσιος στοχαστής και ποιητής.

Όμως η ρίζα έχει πάντα τη δυναμική της. Μετά από το ταξίδι στο παντού, μετά από την περιδιάβαση στις γειτονιές του κόσμου, γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο: η επαναφορά με πληρότητα και σοφία στο γενέθλιο τόπο, ή απλώς στην ανάμνησή του. Το σημείο ανάπαυσης και θαλπωρής του οδοιπόρου. O δείκτης του αγαθού. Κανείς δεν έρχεται όμως ακριβώς τέτοιος που έφυγε. Είναι ένας άλλος, που αγαπάει και εμπιστεύεται περισσότερο. Τη Σάμο ή την Ιθάκη του, αλλά και το σφυρηλατημένο πια σε όλους τους καιρούς εαυτό του.

* Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΝ. ΛΥΜΠΕΡΗ είναι ποιήτρια.

Παντού
Μαρτυρίες, μεταμορφώσεις
Γιώργος Βέης
Κέδρος 2015
Σελ. 336, τιμή εκδότη ? 16,60