Το βιβλίο του Κρεγκ Ρέιν για τον αρχιερέα του μοντερνισμού στην ποίηση
International Herald Tribune
Στην εποχή του, που μολονότι αντικειμενικά δεν είναι πολύ μακρινή από τη δική μας, φαίνεται όμως να είναι πάρα πολύ απόμακρη, ο ποιητής Τ.Σ. Ελιοτ έχαιρε της φήμης ενός σημερινού αστέρα της ροκ. Το 1950 είδε τη μορφή του στο εξώφυλλο του περιοδικού «Τάιμ» και λίγα χρόνια αργότερα 14 χιλιάδες άτομα γέμισαν ένα στάδιο του μπέιζμπολ στη Μινεάπολη των ΗΠΑ για να τον ακούσουν να μιλά περί των ορίων της κριτικής.
Μορφή και περιεχόμενο. Τότε ο μοντερνισμός κυριαρχούσε εντός και εκτός των πανεπιστημίων και ο Ελιοτ ήταν ένας από τους αρχιερείς του. Το πιο ξακουστό ποίημά του, τότε και τώρα, η «Ερημη Χώρα», είχε εγκωμιασθεί όχι μόνο για την πρωτοποριακή τεχνική του και τα αστραφτερά σαρίδια της γλώσσας του αλλά και για τη δυσκολία του· πυκνότητα, υπαινικτικότητα, παντογνωσία (επάνω και κάτω από την επιφάνεια). Τώρα, σε ένα επιπλέον βιβλίο για τον ποιητή Τ.Σ. Ελιοτ, που εκδόθηκε πρόσφατα (Oxford University Press, 202 σελ., 21 δολ.), ο επίσης Βρετανός αλλά γηγενής ποιητής Craig Raine κομίζει έναν νέο, πιο βατό, πιο προσπελάσιμο Ελιοτ. Εναν Ελιοτ που τον περιγράφει ως πονηρή αλεπού όσον αφορά τα τεχνικά ζητήματα της τέχνης του και ως αργό σκαντζόχοιρο αναφορικά με τα θέματά του.
Ο Ρέιν έχει μια βασική θέση και την αναπτύσσει μεθοδικά και πειστικά στις σελίδες του βιβλίου του, όπως γράφει η Μιτσίκο Κακουτάνι στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν». Αυτή είναι ότι η κύρια ιδέα που διαρρέει ολόκληρη την ποίησή του είναι η «θαμμένη ζωή». Δηλαδή η ιδέα της ζωής που δεν βιώθηκε επαρκώς, μια ζωή χαμένων ευκαιριών, καταπιεσμένων αισθημάτων, άδειων ερώτων.
Ο ίδιος ο Ελιοτ παρουσίαζε τον εαυτό του στην εικόνα του σοβαρού υπαλλήλου τραπέζης που προσέχει τα λόγια του. Αυτή η προφύλαξη και η σοβαρότητα σημάδεψαν ολόκληρη τη ζωή του που την πλαισίωναν από τη μια, η αυστηρή οικογένεια εντός της οποίας ανατράφηκε και από την άλλη ένας μακρύς και δυστυχής γάμος με την ανισόρροπη Βίβιαν Χέιγουντ [Vivienne Haigh-Wood]. Αντίθετα, προς πολλούς πανεπιστημιακούς θεωρητικούς και κριτικούς, οι οποίοι αφιέρωσαν βαρύ μόχθο στην αποκάλυψη των πηγών της ποίησης του Ελιοτ, ο Ρέιν εστιάζεται στον συναισθηματικό πυρήνα των ποιημάτων. Χρησιμοποιεί τη δική του αναστροφή και είναι αλήθεια, βαθιά γνώση της δημιουργίας του Ελιοτ (ποιητικής και κριτικής) για να μεταδώσει στον απλό αναγνώστη μια ολοκληρωμένη άποψη της εξέλιξής του, πώς συνέλαβε τις ιδέες του και πώς τις εξέφρασε.
Ως ποιητής ο ίδιος, ο Ρέιν, εμπειρικά κατανοεί τα μεγάλα θέματα της ποίησης, γλώσσα, ρυθμός και ήχος και την κατανόησή του αυτή χρησιμοποιεί σε βάθος για να μεταφέρει στον αναγνώστη μια αίσθηση της ομορφιάς και της δύναμης των στίχων του Ελιοτ. Θίγει ζητήματα που φαίνονται παράξενα σε πρώτο κοίταγμα, όπως είναι η χρησιμοποίηση κοινών, λαϊκών λέξεων μέσα σε κείμενο, καταφάνερα έργο λογίου και καταδείχνει το δραστικό τους ρόλο στη δημιουργία της ατμόσφαιρας εκείνης που θέλει να πλάσει ο ποιητής. Η ατμόσφαιρα αυτή δημιουργείται από τη σύμπλεξη διαφορετικών φωνών που η κάθε μια μιλάει για τον κόσμο της, αλλά όλες μαζί φτιάχνουν τον κόσμο του ποιητή.
Υπογραμμίζει τον υπόγειο ερωτισμό που κρύβεται κάτω από εκφράσεις, όπως «η ανθρώπινη μηχανή προσμένει όπως το ταξί προσμένοντας δονείται», από την «Ερημη χώρα» και εντοπίζει θεματικές σχέσεις μεταξύ της «Ερημης χώρας» και λιγότερο γνωστών ποιημάτων, όπως το Animula: Με γνώση και λεπτότητα παρατηρητική βρίσκει εδώ και εκεί στοιχεία του κοινού, όπως υποστηρίζει, θέματος σε ολόκληρη την ποίηση του Ελιοτ· ζωή θαμμένη κάτω από επιταγές, συμβάσεις, υποχρεώσεις. Πιο φανερά είναι τα στοιχεία αυτά και πιο άμεσα, σε γνωστά ποιήματα, όπως οι «Κούφιοι άνθρωποι» για άβουλες αδειανές ψυχές, αποριγμένες και από τον παράδεισο και από την κόλαση γιατί δεν είχαν το θάρρος να επιλέξουν ούτε την αμαρτία ούτε την αρετή. Και το «Ερωτικό τραγούδι του Τζ. Αλφρεντ Προύφροκ», το οποίο αναπλάθει ποιητικά την περίπτωση ενός ευαίσθητου, ντροπαλού νέου που δεν μπορεί να δράσει και καταλήγει να μείνει καταπιεσμένος στις επιθυμίες του προκειμένου να αποφύγει τον κίνδυνο της αληθινής ζωής όπου κρύβονται επιλογές και το θάρρος να τις πάρει κανείς.
Η «Ερημη Χώρα» είναι από τον τίτλο της, αναφορά στην έρημο, σύμβολο στειρότητας, κενού, αποτυχίας. Την ιδέα αυτή της αποτυχίας επισκέπτεται πάλι ο Ελιοτ στην «Τετάρτη των τεφρών» (την οποία ολοκλήρωσε λίγα χρόνια μετά την είσοδό του στην Εκκλησία της Αγγλίας και που θεωρείται γενικά ως θρησκευτικό ποίημα) αλλά με τρόπο διαφορετικό απ’ ό, τι στο παρελθόν. Τώρα πια την κοιτάζει, κατά τον Ρέιν, από την άλλη άκρη του τηλεσκοπίου, όχι πια σαν αποτυχία αλλά σαν επιλογή· «μια ασκητική άρνηση των απολαύσεων, των εφήμερων, των συγκινήσεων, του ίδιου του εαυτού χάριν του στόχου που είναι η αγκαλιά των αιωνίων αληθειών».
Πρόκειται για διεισδυτικές αναγνώσεις και αναλύσεις των ποιημάτων. Δυστυχώς, όμως, στο τέλος του βασικού κορμού του βιβλίου προσαρτά ένα κακό κείμενο υπεράσπισης του αντισημιτισμού του Ελιοτ. Αυτός έχει ήδη αποδειχθεί πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας.
Ο αντισημιτισμός. Στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο, ο θαυμασμός οδηγεί τον συγγραφέα σε ένα είδος τύφλωσης, η οποία τον εμποδίζει να δει το ωμό γεγονός ότι ένα μεγάλος καλλιτέχνης, από τους εξοχότερους ποιητές του 20ού αιώνα και ίσως ο μεγαλύτερος μοντερνιστής στην ποίηση, ήταν ταυτόχρονα τρομερά μισαλλόδοξος. (Η Καθημερινή, 2/3/2007)
International Herald Tribune
Στην εποχή του, που μολονότι αντικειμενικά δεν είναι πολύ μακρινή από τη δική μας, φαίνεται όμως να είναι πάρα πολύ απόμακρη, ο ποιητής Τ.Σ. Ελιοτ έχαιρε της φήμης ενός σημερινού αστέρα της ροκ. Το 1950 είδε τη μορφή του στο εξώφυλλο του περιοδικού «Τάιμ» και λίγα χρόνια αργότερα 14 χιλιάδες άτομα γέμισαν ένα στάδιο του μπέιζμπολ στη Μινεάπολη των ΗΠΑ για να τον ακούσουν να μιλά περί των ορίων της κριτικής.
Μορφή και περιεχόμενο. Τότε ο μοντερνισμός κυριαρχούσε εντός και εκτός των πανεπιστημίων και ο Ελιοτ ήταν ένας από τους αρχιερείς του. Το πιο ξακουστό ποίημά του, τότε και τώρα, η «Ερημη Χώρα», είχε εγκωμιασθεί όχι μόνο για την πρωτοποριακή τεχνική του και τα αστραφτερά σαρίδια της γλώσσας του αλλά και για τη δυσκολία του· πυκνότητα, υπαινικτικότητα, παντογνωσία (επάνω και κάτω από την επιφάνεια). Τώρα, σε ένα επιπλέον βιβλίο για τον ποιητή Τ.Σ. Ελιοτ, που εκδόθηκε πρόσφατα (Oxford University Press, 202 σελ., 21 δολ.), ο επίσης Βρετανός αλλά γηγενής ποιητής Craig Raine κομίζει έναν νέο, πιο βατό, πιο προσπελάσιμο Ελιοτ. Εναν Ελιοτ που τον περιγράφει ως πονηρή αλεπού όσον αφορά τα τεχνικά ζητήματα της τέχνης του και ως αργό σκαντζόχοιρο αναφορικά με τα θέματά του.
Ο Ρέιν έχει μια βασική θέση και την αναπτύσσει μεθοδικά και πειστικά στις σελίδες του βιβλίου του, όπως γράφει η Μιτσίκο Κακουτάνι στην «Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν». Αυτή είναι ότι η κύρια ιδέα που διαρρέει ολόκληρη την ποίησή του είναι η «θαμμένη ζωή». Δηλαδή η ιδέα της ζωής που δεν βιώθηκε επαρκώς, μια ζωή χαμένων ευκαιριών, καταπιεσμένων αισθημάτων, άδειων ερώτων.
Ο ίδιος ο Ελιοτ παρουσίαζε τον εαυτό του στην εικόνα του σοβαρού υπαλλήλου τραπέζης που προσέχει τα λόγια του. Αυτή η προφύλαξη και η σοβαρότητα σημάδεψαν ολόκληρη τη ζωή του που την πλαισίωναν από τη μια, η αυστηρή οικογένεια εντός της οποίας ανατράφηκε και από την άλλη ένας μακρύς και δυστυχής γάμος με την ανισόρροπη Βίβιαν Χέιγουντ [Vivienne Haigh-Wood]. Αντίθετα, προς πολλούς πανεπιστημιακούς θεωρητικούς και κριτικούς, οι οποίοι αφιέρωσαν βαρύ μόχθο στην αποκάλυψη των πηγών της ποίησης του Ελιοτ, ο Ρέιν εστιάζεται στον συναισθηματικό πυρήνα των ποιημάτων. Χρησιμοποιεί τη δική του αναστροφή και είναι αλήθεια, βαθιά γνώση της δημιουργίας του Ελιοτ (ποιητικής και κριτικής) για να μεταδώσει στον απλό αναγνώστη μια ολοκληρωμένη άποψη της εξέλιξής του, πώς συνέλαβε τις ιδέες του και πώς τις εξέφρασε.
Ως ποιητής ο ίδιος, ο Ρέιν, εμπειρικά κατανοεί τα μεγάλα θέματα της ποίησης, γλώσσα, ρυθμός και ήχος και την κατανόησή του αυτή χρησιμοποιεί σε βάθος για να μεταφέρει στον αναγνώστη μια αίσθηση της ομορφιάς και της δύναμης των στίχων του Ελιοτ. Θίγει ζητήματα που φαίνονται παράξενα σε πρώτο κοίταγμα, όπως είναι η χρησιμοποίηση κοινών, λαϊκών λέξεων μέσα σε κείμενο, καταφάνερα έργο λογίου και καταδείχνει το δραστικό τους ρόλο στη δημιουργία της ατμόσφαιρας εκείνης που θέλει να πλάσει ο ποιητής. Η ατμόσφαιρα αυτή δημιουργείται από τη σύμπλεξη διαφορετικών φωνών που η κάθε μια μιλάει για τον κόσμο της, αλλά όλες μαζί φτιάχνουν τον κόσμο του ποιητή.
Υπογραμμίζει τον υπόγειο ερωτισμό που κρύβεται κάτω από εκφράσεις, όπως «η ανθρώπινη μηχανή προσμένει όπως το ταξί προσμένοντας δονείται», από την «Ερημη χώρα» και εντοπίζει θεματικές σχέσεις μεταξύ της «Ερημης χώρας» και λιγότερο γνωστών ποιημάτων, όπως το Animula: Με γνώση και λεπτότητα παρατηρητική βρίσκει εδώ και εκεί στοιχεία του κοινού, όπως υποστηρίζει, θέματος σε ολόκληρη την ποίηση του Ελιοτ· ζωή θαμμένη κάτω από επιταγές, συμβάσεις, υποχρεώσεις. Πιο φανερά είναι τα στοιχεία αυτά και πιο άμεσα, σε γνωστά ποιήματα, όπως οι «Κούφιοι άνθρωποι» για άβουλες αδειανές ψυχές, αποριγμένες και από τον παράδεισο και από την κόλαση γιατί δεν είχαν το θάρρος να επιλέξουν ούτε την αμαρτία ούτε την αρετή. Και το «Ερωτικό τραγούδι του Τζ. Αλφρεντ Προύφροκ», το οποίο αναπλάθει ποιητικά την περίπτωση ενός ευαίσθητου, ντροπαλού νέου που δεν μπορεί να δράσει και καταλήγει να μείνει καταπιεσμένος στις επιθυμίες του προκειμένου να αποφύγει τον κίνδυνο της αληθινής ζωής όπου κρύβονται επιλογές και το θάρρος να τις πάρει κανείς.
Η «Ερημη Χώρα» είναι από τον τίτλο της, αναφορά στην έρημο, σύμβολο στειρότητας, κενού, αποτυχίας. Την ιδέα αυτή της αποτυχίας επισκέπτεται πάλι ο Ελιοτ στην «Τετάρτη των τεφρών» (την οποία ολοκλήρωσε λίγα χρόνια μετά την είσοδό του στην Εκκλησία της Αγγλίας και που θεωρείται γενικά ως θρησκευτικό ποίημα) αλλά με τρόπο διαφορετικό απ’ ό, τι στο παρελθόν. Τώρα πια την κοιτάζει, κατά τον Ρέιν, από την άλλη άκρη του τηλεσκοπίου, όχι πια σαν αποτυχία αλλά σαν επιλογή· «μια ασκητική άρνηση των απολαύσεων, των εφήμερων, των συγκινήσεων, του ίδιου του εαυτού χάριν του στόχου που είναι η αγκαλιά των αιωνίων αληθειών».
Πρόκειται για διεισδυτικές αναγνώσεις και αναλύσεις των ποιημάτων. Δυστυχώς, όμως, στο τέλος του βασικού κορμού του βιβλίου προσαρτά ένα κακό κείμενο υπεράσπισης του αντισημιτισμού του Ελιοτ. Αυτός έχει ήδη αποδειχθεί πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας.
Ο αντισημιτισμός. Στο τελευταίο αυτό κεφάλαιο, ο θαυμασμός οδηγεί τον συγγραφέα σε ένα είδος τύφλωσης, η οποία τον εμποδίζει να δει το ωμό γεγονός ότι ένα μεγάλος καλλιτέχνης, από τους εξοχότερους ποιητές του 20ού αιώνα και ίσως ο μεγαλύτερος μοντερνιστής στην ποίηση, ήταν ταυτόχρονα τρομερά μισαλλόδοξος. (Η Καθημερινή, 2/3/2007)
No comments:
Post a Comment