Ζήσιμος Λορεντζάτος: Μια φωτισμένη προσωπικότητα των γραμμάτων μας

https://www.timesnews.gr

Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος (25 Ιουνίου 1915 – 3 Φεβρουαρίου 2004) ήταν συγγραφέας, λογοτέχνης και κριτικός λογοτεχνίας.Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1915. Γιος του δημοτικιστή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγή Λορεντζάτου (1872 – 1941). Σπούδασε, χωρίς να πάρει πτυχίο, στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Τιμήθηκε το 1988 με το Α’ κρατικό βραβείο κριτικής-δοκιμίου, το οποίο δεν αποδέχτηκε, ενώ το 2001 τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη για το σύνολο του έργου του.

Γενικά στοιχεία για το έργο του Ζήσιμου Λορεντζάτου

Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1936 με τη μελέτη Έντγκαρ Πόε: Οι εξαιρέσεις. Η φιλοσοφία της συνθέσεως. Η ποιητική αρχή.. Θα επανεμφανισθεί το 1947 με το βιβλίο του Δοκίμιο Ι (μια σημαντική μελέτη για το έργο του Διονυσίου Σολωμού). Στη συνέχεια και ως το τέλος της ζωής του, απαλλαγμένος από βιοποριστικές φροντίδες, θα αφιερωθεί αποκλειστικώς στα γράμματα (ο ίδιος δεν επιδίωξε καμία καριέρα – εργάστηκε βιοποριστικά μόνο για λίγους μήνες, το 1953, ως Programme Assistant στο B. B. C.).

Το κυριαρχικό στοιχείο στο δημιουργικό του ορίζοντα υπήρξε η Πνευματικότητα. Θα την αναζητήσει αρχικά στους αρχαίους πολιτισμούς και σε μείζονες δημιουργούς, όπως ο Ουίλιαμ Μπλέικ, ο Αρθούρος Ρεμπό, ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, ο Έζρα Πάουντ, ο Διονύσιος Σολωμός, ο Άγγελος Σικελιανός. Στο ποιητικό του έργο Μικρά Σύρτις (1955) θα καταθέσει όλες αυτές τις αναζητήσεις του. Δεν έχει όμως ακόμη ξεφύγει από τη γοητεία του αισθητισμού – ήδη αποτυπωμένη στο βιβλίο του Ο Θησέας του Αντρέ Ζιντ. Και άλλα κείμενα (1952). Οι δυο εξαιρετικές μεταφράσεις που εκπόνησε εκείνα τα χρόνια: Έζρα Πάουντ Κατάη (1949) και Ο. Μπλέικ Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (1954) αποτελούν σταθμούς στην πορεία του.

Το 1961, στο δοκίμιο Το χαμένο κέντρο, που θα γράψει με αφορμή τόμο αφιερωμένο στον Γιώργο Σεφέρη, ο Λορεντζάτος θα σταθεί κριτικά απέναντι στη σύγχρονη τέχνη (ως art pour l’ art και μόνο) και θα εντάξει στον πνευματικό του ορίζοντα και τη Χριστιανική Παράδοση της Ορθοδοξίας. Η επίδραση του Ananda K. Coomaraswamy και του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού θα πλουτίσουν ακόμη περισσότερο τη σκέψη και το έργο του.

Αφιερώνεται εξακολουθητικά στην ποίηση, τη μετάφραση, και ιδίως στη μελέτη των αληθινά μεγάλων Ελλήνων δημιουργών (Σολωμός, Κάλβος, Παπαδιαμάντης, Σικελιανός, Καβάφης, Καρυωτάκης) αντιμετωπίζοντας τη Γενιά του ’30 ως μια υπερεκτιμημένη ομάδα λογοτεχνών (με την εξαίρεση των Δοκιμών του Σεφέρη, των πεζών κειμένων του Σαραντάρη, και της ακτινοβολίας του Νίκου Γκάτσου). Στο πεδίο των ξένων δημιουργών ο Λορεντζάτος αναζητά τα ουσιαστικότερα πνευματικά ρεύματα και τα πρόσωπα που καθορίζουν τον βαθύτερο εαυτό του σύγχρονου ανθρώπου (Φρίντριχ Χέλντερλιν, Ο. Μ. Γέιτς, Έζρα Πάουντ, Τ. Σ. Έλιοτ, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, Άλμπερτ Αϊνστάιν κ. ά.).

Κατάλογος έργων

Το δοκιμιακό έργο του, με τον τίτλο Μελέτες, συγκέντρωσε ο ίδιος, αρχικά σε ένα τόμο,το 1966 (εκδ.«Γαλαξίας»), και αργότερα, το 1994, σε δυο τόμους (εκδόσεις «Δόμος»).

Στον Α’ τόμο των Μελετών (1994) βρίσκονται τα κείμενά του: Δοκίμιο I – Ένας ορισμός του Σολωμού για το ύφος (stile) – Ο Διάλογος του Σολωμού: Ένας παραλληλισμός και ένας απολογισμός – Απόσωμα – Μικρά Αναλυτικά στον Καβάφη – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Α’: Πενήντα χρόνια από το θάνατό του – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Β – Άγγελος Σικελιανός – Δ. Ι. Αντωνίου – Οι Ρωμιές (o altra cosa) – Το Χαμένο Κέντρο (Για τον Σεφέρη) – Η έννοια της λογοτεχνικής κριτικής – Όσοι ξεκινούν – Το τετράδιο του Μακρυγιάννη.

Στον Β’ τόμο των Μελετών (1994) βρίσκονται τα κείμενά του: Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης Α – Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης Β – Ο Σωκράτης Κουγέας και η μέσα Ελλάδα – Παλίμψηστο του Ομήρου – Αρχαίοι κριτικοί – Ο Θησέας του Αντρέ Ζιντ – T. S. Eliot – Ένα τετράστιχο τουΧαίλντερλιν – Καταγραφές – Χωρομετρήσεις: Τρισάγιο σε τρεις ποιητές – Από την Πίζα στην Αθήνα: Η περίπτωση Πάουντ – Φόρος τιμής στον E. A. Blair – Δυο κείμενα: Ο Παύλος Βαλερύ και τα επίχειρα της λογικής. Ο “Tractatus” του Wittgenstein και «ο άναξ ου το μαντείον…» – (Άλμπερτ Αϊνστάιν). Τα Αυτοβιογραφικά (Autobiographisches) ενός μεγάλου (1879 -1955).

Μετά τον θάνατό του εκδόθηκε ο Γ’ τόμος των Μελετών του («Μουσείο Μπενάκη – Δόμος» 2007). Περιέχει τα κείμενα: Διόσκουροι (Γιώργος Σαραντάρης – Δημήτρης Καπετανάκης) – Ένα αυστηρό ελληνικό ποίημα (Ν. Δ. Καρούζος) – Δημήτρης Χατζής – «Στα 200 π. Χ.» – Φιλοσοφία και επιστήμη – Δοκίμιο II (Κάλβος) – Αποσιωπήσεις – Αποδοχή και επιφύλαξη. Δυο ποιήματα (Σικελιανός– Σεφέρης).

Εξέδωσε επίσης δυο ανθολογίες ποιητών: Άγγελος Σικελιανός Ανθολογία («Ίκαρος», 1998). Κ. Π. Καβάφης Ανθολογία («Ίκαρος», 2004). Μια συλλογή κειμένων του Γ. Ι. Σαρεγιάννη: Σχόλια στον Καβάφη («Ίκαρος», 1964). Και μια επιλογή κειμένων σημαντικών Ελλήνων κριτικών: Ελληνική κριτική σκέψη («Ίκαρος», 1978).

Συνδυασμό στοχαστικών κρίσεων και ταξιδιωτικής λογοτεχνίας αποτελούν τα βιβλία του: Ημερολόγιο. Ρόδος, (1951) και Στου τιμονιού το αυλάκι («Δόμος», 1983).

Το ποιητικό του έργο συγκέντρωσε ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Ποιήματα (Μικρά Σύρτις – Αλφαβητάρι – Συλλογή), («Ίκαρος», 2006). (Μια ακόμη ποιητική σύνθεση του Λορεντζάτου, που βρέθηκε στα κατάλοιπά του, με τίτλο Θαλάσσια ξύλα, τυπώθηκε από την κόρη του Πιερρέττα σε εκτός εμπορίου έκδοση (300 αριθμημένα αντίτυπα, «Ίκαρος» 3. 2. 2005).

Μεταφράσεις του: Εκτός από τα έργα του Ezra Pound Κατάη (1949) και W. Blake Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης (1954). – Alexander Schmemann Για να ζήσει ο κόσμος (1970). – E. Montale Ξένια (1987). – Alexandros Papadiamantis Love in the Snow (1993). – Szymborska – Brueghel – Auden Δυο πίνακες. Δυο ποιήματα (1999). – Γ. Σαραντάρης Οι γνωριμίες και η φιλία («Το Ροδακιό» 2009).

Μια σημαντική συλλογή σκέψεων, αφορισμών, και ημερολογιακών εγγραφών του Λορεντζάτου με τίτλο Collectanea, σε φιλολογική επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη, εκδόθηκε το 2009 («Δόμος»).

Τρία ακόμη κείμενα του Λορεντζάτου (που δεν υπάρχουν σε συγκεντρωτικές εκδόσεις του έργου του): «Διακόσια χρόνια από τη γέννηση του Σολωμού» (Με αφορμή την έκδοση του Στυλιανού Αλεξίου: Διονυσίου Σολωμού Ποιήματα και πεζά, «Στιγμή» 1994), περ. Νέα Εστία, τόμ. 144, τχ.1707, Δεκέμβριος 1998, σ. 1198-1204. – «Τα Γράμματα του Άγγελου Σικελιανού και η φυσιογνωμία του ποιητή» (Παρουσίαση της έκδοσης του Κώστα Μπουρναζάκη: Άγγελου Σικελιανού Γράμματα, Α΄ (1902 – 1930), Β΄ (1931-1951), («Ίκαρος» 2000), εφ. Το Βήμα της Κυριακής, ένθετο: Βιβλία, 24 Ιουνίου 2001. – «Το μονότονον των Κρητικών Επών», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 – 824, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004, σ. 13.

Αλληλογραφία

Γράμματα Σεφέρη – Λορεντζάτου (1948-1968), φιλολογική επιμέλεια: Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Δόμος», Αθήνα 1990. Έκδοση που παρέχει πολλά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Λορεντζάτου, την κοσμοθεωρία του και τις σχέσεις του με τον Γ. Σεφέρη, τον πιο φημισμένο εκπρόσωπο της Γενιάς του ’30.

Στυλιανός Αλεξίου & Ζήσιμος Λορεντζάτος Αλληλογραφία (1967-2003), φιλολογική επιμέλεια: Κώστας Μπουρναζάκης, «Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη», Ηράκλειο 2010. Έκδοση που ρίχνει ισχυρό φως στις σχέσεις δυο κορυφαίων προσωπικοτήτων των γραμμάτων μας, στο έργο τους, και στις προσωπικές τους πορείες.

Μελέτες (επιλογή)

• Αλέξανδρος Κοτζιάς, «Ζήσιμος Λορεντζάτος, Μελέτες», εφ. Μεσηβρινή, 17 Σεπτεμβρίου 1966 (αναδημοσιεύεται στο περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 408 – 409).
• Βάσος Βαρίκας, «Ελληνοκεντρισμός», εφ. Το Βήμα, 16 Οκτωβρίου 1966 (αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Β. Βαρίκα Συγγραφείς και κείμενα Β’ (1966 –1968), «Ερμής», σ. 79 – 83).
• Άγγελος Τερζάκης, «Φιλομουσία», εφ. Το Βήμα, 20 Ιανουαρίου 1971 (αναδημοσιεύεται στο περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 409 – 412).
• Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, «Ειδώλου είδωλον. Πάνω σε μερικές σκέψεις του Ζήσιμου Λορεντζάτου για την “κρίση” της ποίησης», στο βιβλίο του Λυκιαρδόπουλου Αναφορές, «Έρασμος, 1979», σ. 9 – 20.
• Χρήστος Γιανναράς Καταφύγιο ιδεών. Μαρτυρία, «Δόμος, 1987», σ. 297 – 300. –Του ίδιου, «Η ιδιο-τροπία του Ζήσιμου Λορεντζάτου», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 299 – 308.
• Δημήτρης Αρμάος, «Ένας στοχαστής κι ένας ποιητής “μεταξύ της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης”», περ. Εντευκτήριο, τχ. 3, Ιούνιος 1988, σ. 100 – 106.
• Ανέστης Ευαγγέλου, «Με μάλαμα και ασήμι από βαθιά. Φόρος τίμης, ελάχιστος, στον Ζήσιμο Λορεντζάτο», περ. Εντευκτήριο, τχ. 12, Οκτώβριος 1990, σ. 69 – 74.
• Βρασίδας Καραλής Σπουδή στη “Μικρά Σύρτι”, «Δόμος, 1993».
• Philip Sherrard, «Ζήσιμος Λορεντζάτος: Τα κρίσιμα χρόνια. Μια προσωπική ανάμνηση», στον τόμο αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995», σ. 49 – 61.
• Π. Δ. Μαστροδημήτρης, «Ελληνική γλώσσα και λογοτεχνική παράδοση στον Διονύσιο Σολωμό. Μια ανάγνωση από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο», στον τόμο αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995», σ. 89 – 106.
• Βρασίδας Καραλής, «Η Παράδοση ως ριζοσπαστική στρατηγική», περ. Διαβάζω, τχ. 351, Απρίλιος 1995, σ. 84 – 86.
• Μισέλ Φάις, «Ιχνογραφώντας το σχήμα ανθρώπου χωρίς καριέρα», περ. Αντί, τχ. 594, 22 Δεκεμβρίου 1995, σ. 46 – 47.
• Ε. Ν. Μόσχος, «Ζήσιμου Λορεντζάτου, Μελέτες», περ. Νέα Εστία, τόμ. 139, τχ. 1655, 15 Ιουνίου 1996, σ. 823-827.
• Γιώργος Κοροπούλης, «Σικελιανός ανθολογημένος. Η εργασία του Ζήσιμου Λορεντζάτου και η τριπλή προσφορά της», εφ. Η Καθημερινή, 19 Ιανουαρίου 1999.
• Νάσος Βαγενάς, «Προκλητική ανθολογία. Η ήρα και το στάρι του Σικελιανού», εφ. Το Βήμα της Κυριακής, 14 Μαρτίου 1999 (αναδημοσιεύεται στο βιβλίο του Βαγενά Σημειώσεις από το τέλος του αιώνα, «Κέδρος, 1999», σ. 318 – 324).
• Στυλιανός Αλεξίου, «Αναμνήσεις από τον Ζήσιμο Λορεντζάτο (και μια φιλολογική επιστολή του)», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 – 824, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004, σ. 22 – 24.
• Κώστας Μπουρναζάκης, «Ο ποιητής Ζήσιμος Λορεντζάτος και η Μικρά Σύρτις», περ. Αντί, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τχ. 823 – 824, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004, σ. 58 – 65.
• Κώστας Ανδρουλιδάκης, «Ποίηση και μεταφυσική αλήθεια. Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και η πνευματική κατάσταση της εποχής μας», περ. Αντί, τχ. 823-824, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004, σ. 88-91.
• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Δυσκολίες διαβάζοντας τα Θαλάσσια ξύλα», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 198 – 211.
• Avi Sharon, «Λορεντζάτος επί Κηφισιά», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 217 – 221.
• Ν. Π. Παΐσιος, «Χρονολόγιο Ζήσιμου Λορεντζάτου, (1915 – 2004)», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 330 – 350.
• Δημ. Δασκαλόπουλος, «Βιβλιογραφία Ζήσιμου Λορεντζάτου, (1931 – 2005)», περ. Νέα Εστία, αφιέρωμα στον Λορεντζάτο, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006, σ. 351 – 403.
• Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος και η Ορθόδοξη ερμηνευτική του Παπαδιαμάντη», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1824, Ιούλιος –Αύγουστος 2009, σ. 127 – 136.
• Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, «Ώριμη ελιά που έπεσε από το δέντρο. Ζ. Λορεντζάτου Collectanea» εφ. Ελευθεροτυπία (“Βιβλιοθήκη”, τχ. 569), 11 Σεπτεμβρίου 2009.
• Μανόλης Παπουτσάκης, «Άταχτα σχόλια στα ποιητικά του Λορεντζάτου (με αφορμή τα Collectanea)», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1826, Οκτώβριος 2009, σ. 550 – 598.
• Λαόνικος Διονυσίου, «“Ποιος είναι αυτός;” ή ο ξένος Ζήσιμος Λορεντζάτος», περ. Νέα Εστία, τόμ. 166, τχ. 1827, Νοέμβριος 2009, σ. 127 – 136.
• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ο Παπαδιαμάντης του Ζήσιμου Λορεντζάτου, «Ίκαρος, 2011».
• Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Για τον Ζήσιμο Λορεντζάτο: Εκατό χρόνια από τη γέννησή του, «Ίκαρος, 2016».

Μεταφράσεις έργων του

• Aegean Notebooks: Reflections by Sea and Land in the Archipelago (Στοῦ Τιμονιοῦ τὁ Αὐλάκι), translated by Liadain Sherrard (Denise Harvey:Limni 2013), ISBN 978-960-7120-31-1.
• The Drama of Quality: Selected Essays, Translated by Liadain Sherrard (Denise Harvey: Limni 2000), ISBN 960-7120-15-9 (cloth bound), ISBN 960-7120-16-7 (paperback). This second selection of his essays to be published in English — the first, The Lost Center and Other Essays in Greek Poetry, was published by Princeton University Press in 1980 — includes his studies on the Greek writers Papadiamandis, Sikelianos and Capetanakis, and on the architect Dimitris Pikionis, and it concludes with a lengthy discussion of the American poet Ezra Pound, who called himself the ‘apostle of Europe’, and who visited Greece and met Lorenzatos in 1965.

Αφιερώματα

• Αντί Χρυσέων, «Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου Κρήτης – Δόμος, 1995». (Με συνεργασίες: Στυλιανού Αλεξίου, Philip Sherrard, Χρήστου Γιανναρά, Δημ. Δασκαλόπουλου, Βρασίδα Καραλή, Δ. Δ. Τριανταφυλλόπουλου κ. ά. ).
• Περ. Αντί, τχ. 823 – 824, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2004. (Με συνεργασίες: Στυλιανού Αλεξίου, Κώστα Ανδρουλιδάκη, Σταύρου Ζουμπουλάκη, Π. Δ. Μαστροδημήτρη, Κώστα Μπουρναζάκη, Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, κ. ά).
• Περ. Νέα Εστία, τόμ. 159, τχ. 1786, Φεβρουάριος 2006. (Με συνεργασίες: Χρήστου Γιανναρά, Δημ. Δασκαλόπουλου, Σταύρου Ζουμπουλάκη, Αλέξ. Κοτζιά, Κώστα Μπουρναζάκη, Άγγελου Τερζάκη, Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου, Θανάση Χατζόπουλου κ. ά.).

Παραπομπές

1. Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) Κρατικά βραβεία λογοτεχνίας και παιδικού βιβλίου 1956-2009.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

•  Ζήσιμος Λορεντζάτος (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

ΠΗΓΗ: https://el.wikipedia.org