Tuesday, June 3, 2014

Μια αρχόντισσα με τσαγανό. Εφυγε η Μάνια Καραϊτίδη, εκδότρια του «Βιβλιοπωλείου Εστίας»

  • Κηδεύεται αύριο 4 μ.μ. από το Α' Νεκροταφείο
  • «Εφυγε στον ύπνο της χθες το απόγευμα».
Ετσι πληροφορηθήκαμε το θάνατο μιας θρυλικής και σεβάσμιας φυσιογνωμίας στο χώρο του βιβλίου, το θάνατο της Μαρίνας Καραϊτίδη, της κυρίας Μάνιας του «Βιβλιοπωλείου της Εστίας»: από μιαν ανάρτηση στο Facebook, χθες το πρωί, στον «τοίχο» της κόρης της, Εύας, συνοδευόμενη από μια έγχρωμη φωτογραφία της στο γραφείο της, στο πάλαι ποτέ κατάστημα της Σόλωνος, χώρο που φημιζόταν μέχρι πρότινος ως ένα από τα πιο ζωντανά εντευκτήρια της Αθήνας.

  • Προβλήματα υγείας
Από το καλοκαίρι του 2012 η Μάνια Καραϊτίδη κλήθηκε να δώσει μια σκληρή μάχη με τον καρκίνο, έχοντας πλήρη συνείδηση όχι μόνο της κατάστασης της υγείας της αλλά και του οικονομικού αδιεξόδου που, την επόμενη χρονιά, έμελλε να οδηγήσει στο κλείσιμο του ιστορικού βιβλιοπωλείου. Το τελευταίο διάστημα, έπειτα από τραχειοστομία, δεν μπορούσε πια να μιλήσει, κάτι διπλά δυσβάσταχτο για μια γυναίκα όπως αυτή, που λάτρευε να επικοινωνεί με τους γύρω της. Από μια πλευρά, αφήνοντας τη Δευτέρα την τελευταία της πνοή στο Ιπποκράτειο, στα 86 της, ξεκουράστηκε... Θα την αποχαιρετήσουμε αύριο, Τετάρτη, στο Α' Νεκροταφείο, στις 4.00 μμ.
«Ηταν ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ιστορίας του βιβλίου στην Ελλάδα», λέει συγκινημένη η πρώην υπάλληλος της «Εστίας» Μαρία Παπαγεωργίου, η οποία έμεινε έως το τέλος πιστή στην επιχείρηση. «Η κυρία Μάνια παρέλαβε σε ανδροκρατούμενη εποχή τα ηνία για τη διεύθυνση ενός βιβλιοπωλείου κι ενός εκδοτικού οίκου και κατάφερε να επιβληθεί δίνοντας το προσωπικό της στίγμα, ως προοδευτικός άνθρωπος, πάντα ανοιχτός σε νέες ιδέες και πράγματα. Δεν ήταν ο τύπος του απρόσωπου αφεντικού που στέκεται απόμακρο. Αγαπούσε τους εργαζομένους, τους νοιαζόταν, κι ήθελε να 'ναι ενημερωμένη για οτιδήποτε συμβαίνει έξω, στον κόσμο, όχι μόνο στη λογοτεχνία αλλά και στην πολιτική. Επαιξε καθοριστικό ρόλο στη ζωή μου, και ό,τι ευχές ή νουθεσίες μού έδωσε τις κρατάω σαν φυλακτό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη μέρα που κατά την παρουσίαση του βιβλίου των Τέλλογλου- Παπαχελά για τη 17Ν, μια ομάδα από κουκουλοφόρους είχαν κάνει το κατάστημα της Σόλωνος γυαλιά-καρφιά. Ολοι είχαμε τραβηχτεί, παγωμένοι, πίσω απ' τους πάγκους αλλά εκείνη βγήκε μπροστά και τους έσυρε τα εξ αμάξης! Ω ναι, η κυρία Μάνια είχε τσαγανό!»

Μοναδικό παιδί του Κωνσταντίνου και της Ευτυχίας Σαραντόπουλου, η Μαρίνα Καραϊτίδη ανέλαβε την «Εστία» μετά το θάνατο του πατέρα της τον Δεκέμβριο του 1972, σε ηλικία 44 χρόνων. Οπως σημειώνει η Αννα Καρακατσούλη στη μελέτη της «Στη χώρα των βιβλίων» (Εκδόσεις των Συναδέλφων), αν και η ίδια ζούσε στο χώρο και την ατμόσφαιρα του εκδοτικού οίκου, δεν είχε ασχοληθεί έως τότε με τα εκδοτικά πράγματα. Εχοντας τελειώσει τη Σχολή του Ερυθρού Σταυρού, εργαζόταν εθελοντικά ως νοσοκόμα, κι όταν τα παιδιά της πήγαν στο δημοτικό, άρχισε να προσφέρει υπηρεσίες και στη λαϊκή βιβλιοθήκη της ΧΕΝ. Ωστόσο, ούτε η απειρία της ούτε το φύλο της στάθηκαν εμπόδια στο δρόμο της, κι ας συνέπεσε η αλλαγή φρουράς στην «Εστία» με την πετρελαϊκή κρίση, τη μείωση κερδοφορίας των επιχειρήσεων και την αύξηση του κόστους παραγωγής. Η πρώτη μεγάλη πρόκληση που χρειάστηκε ν' αντιμετωπίσει η Μαρίνα Καραϊτίδη ήταν η αλλαγή στέγης του βιβλιοπωλείου, το 1978. Κι όμως, μολονότι παρακινδυνευμένη, η μεταφορά από τη Σταδίου σε ισόγειο νεόκτιστης πολυκατοικίας απέναντι από τη Νομική Σχολή στέφθηκε από επιτυχία, μετατρέποντας σύντομα τη Σόλωνος σε «πιάτσα» βιβλιοφιλική. 

Από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης έως τις αρχές της δεκαετίας του '80, η Μαρίνα Καραϊτίδη ακολούθησε την πατροπαράδοτη παράδοση προωθώντας κυρίως το λογοτεχνικό έργο της γενιάς του '30 - Βενέζη, Τερζάκη, Μυριβήλη, Καραγάτση, Αθανασιάδη κοκ. Παράλληλα, όμως, υποδέχτηκε μια γυναίκα συγγραφέα, τη μετέπειτα ακαδημαϊκό Γαλάτεια Σαράντη, ενώ σοφά ποιούσα, άκουσε τη συμβουλή του Νάσου Δετζώρτζη, γραμματέα σύνταξης τότε του περιοδικού «Νέα Εστία», και ενέταξε στον εκδοτικό της κατάλογο δύο παλαιότερες ιδιωτικές εκδόσεις της Μαρίας Ιορδανίδου, τη «Λωξάνδρα» και το «Διακοπές στον Καύκασο», προικίζοντας έτσι την «Εστία» με δύο από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες της Ιστορίας της. Και στη συνέχεια, αναθέτοντας ρόλο γεφυροποιού με τη νεότερη λογοτεχνική γενιά στον φιλόλογο Γιώργο Θαλάσση, ανανέωσε αισθητά το συγγραφικό δυναμικό του οίκου, εκδίδοντας μεταξύ άλλων πεζά του πρόωρα χαμένου Χρήστου Βακαλόπουλου, του Φαίδωνα Ταμβακάκη, του Πέτρου Τατσόπουλου.
  • Κοινή γλώσσα
Ολοι οι παραπάνω, αλλά και πολλές προσωπικότητες της πολιτικής σκηνής όπως και διάσημοι ή μη δημοσιογράφοι, στο πρόσωπο της κυρίας Μάνιας συνάντησαν μια υπέροχη συνομιλήτρια, ανήσυχη, καλλιεργημένη, πρόθυμη να σε κάνει να νιώσεις οικειότητα. Οπως έχει επισημάνει ο Θανάσης Βαλτινός, στο λογοτεχνικό σαλόνι που ήταν το γραφείο της, ανθούσε εν μέσω ρακοποσιών ένα είδος δαντελένιου κουτσομπολιού, κάθε άλλο παρά θανατηφόρου. Εκεί ακριβώς η ίδια, σύμφωνα με περιγραφή του Χρ. Χωμενίδη, «καθισμένη κάτω από ένα χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας του 1920, της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των δύο θαλασσών, κερνούσε τσίπουρο και κουλουράκια και έφερνε κοντά τούς πιο αταίριαστους ανθρώπους: έλιωνε τον πάγο ανάμεσα στον ακαδημαϊκό Αγγελο Βλάχο και στον παράφορο ποιητή Ηλία Λάγιο. Εβρισκε κοινή γλώσσα για τον μετρ της εκλαΐκευσης Φρέντυ Γερμανό και τον κρυπτικό ενίοτε φιλόσοφο Κώστα Αξελό...». 

Σε μία από τις τελευταίες της συνεντεύξεις (στον Αλέξανδρο Στεργιόπουλο, στην «Ε» το 2010), η Μαρίνα Καραΐτίδη τόνιζε: «Το αναγνωστικό κοινό ήταν πάντα περιορισμένο στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι που διαβάζουν, συνήθως δεν έχουν πολλά χρήματα. Αυτοί που έχουν, σπανίως ενδιαφέρονται να διαβάσουν. Σ' αυτό φταίει η εκπαίδευση. Ποτέ δεν βοήθηκε το σχολείο ν' αγαπηθεί το βιβλίο... Πριν βρεθώ στη διοίκηση του βιβλιοπωλείου, εργαζόμουν στη βιβλιοθήκη της ΧΕΝ. Εθελοντικά. Είχα μάθει από τον Παπαπανούτσο πως δεν πειράζει να κλέβουν βιβλία. Ερχόμενη εδώ, σκεφτόμουν πως το βιβλίο δεν είναι εμπόριο, είναι πολιτιστικό αγαθό. Είχα κάνει λάθος, είναι και τα δυο. Τώρα το γνωρίζουμε. Δεν είναι προϊόν για πλουτισμό, αλλά πρέπει να επιβιώσεις ώστε να μπορέσεις να το στηρίξεις ως πολιτιστικό αγαθό»... 

Το 1998 η κυρία Μάνια αποσύρθηκε από την ενεργό διαχείριση της «Εστίας», αλλά ώσπου να χτυπηθεί από την αρρώστια παρέμεινε πολύτιμη σύμβουλος των εκδόσεων ως κριτική αναγνώστρια των χειρογράφων που στέλνονταν εκεί. Προηγουμένως, όμως, είχε τιμηθεί από τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας σε αναγνώριση της ιδιαίτερης συμβολής της «Εστίας» στη διάδοση της γαλλικής λογοτεχνίας (1994) ενώ πιο πρόσφατα είχε δεχτεί το «Βραβείο προσφοράς στο βιβλίο στη μνήμη Περικλή Αθανασόπουλου», από την κριτική επιτροπή των βραβείων του περιοδικού «Διαβάζω» (2010). «Περίπου μισόν αιώνα, η "Εστία" έμεινε άσβεστη χάρη στη Μάνια Καραϊτίδη» αναφέρει στο συλλυπητήριο μήνυμά του ο υπουργός Πολιτισμού, εξαίροντας την προσφορά αυτής της «αρχόντισσας». Ας ευχηθούμε καλή δύναμη στα παιδιά της, Γιάννη και Εύα, και ας παρηγορηθούμε με το γερό αποτύπωμα που άφησε η ίδια πίσω της.

No comments: