Sunday, September 28, 2014

Σε ποιο βαθμό μπορεί η κριτική να επηρεάσει τις πωλήσεις ενός βιβλίου; (ΙΙ)



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ*Η Καθημερινή, 28/09/2014

Η λογοτεχνική κριτική δεν είναι κάτι έξω από τη λογοτεχνία: ανήκει σ’ αυτήν αφού τη θέτει προ οφθαλμών επί καθημερινής σχεδόν βάσεως, προσπαθώντας να καταγράψει όλες τις σημαντικές της εξελίξεις. Η κριτική έχει τη δυνατότητα να ανοίξει διάλογο με τον συγγραφέα ακόμα κι όταν είναι αρνητική (η τελευταία περίπτωση μοιάζει ψυχολογικά δύσκολη αλλά τουλάχιστον προσωπικά την έχω ζήσει κατ’ επανάληψη). Είναι, λοιπόν, αναπόσπαστο κομμάτι της λογοτεχνικής πιάτσας παραδομένο πλήρως στις ανάγκες της; Αν με αυτό εννοούμε πως συνδιαλέγεται όχι με τα πρόσωπα μα με τα κείμενα, τα οποία σχηματίζουν στο οπτικό της πεδίο εκτός από μια σειρά ατομικών μονάδων κι ένα υπό συνεχή διαμόρφωση και αναδιαμόρφωση σύνολο, τότε ναι, η κριτική αποτελεί μέρος της λογοτεχνίας και οι τύχες της δεν μπορεί παρά να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μαζί της.
Πού ακριβώς, όμως, θα καταλήξουμε αν ακολουθήσουμε μια τέτοια γραμμή; Μήπως στο ότι η λογοτεχνία και η κριτική της είναι μια υπόθεση μεταξύ επαϊόντων, που μοιράζονται εν στενώ κύκλω τις καλλιτεχνικές τους ανησυχίες, έχοντας την τάση να αυτοκαταναλώνονται; Οσες επιφυλάξεις κι αν κρατηθούν απέναντι σε μια κριτική που επείγεται να σχολιάσει την τρέχουσα παραγωγή, συγκαταριθμώντας στις αποτιμήσεις της και πλήθος βιβλία τα οποία δεν θα αντέξουν στον χρόνο, όσες υποψίες κι αν πέσουν πάνω σε μια λογοτεχνία που βιάζεται να εξασφαλίσει τη διακριτή της θέση στους αξιολογικούς καταλόγους της κριτικής, το γεγονός δεν αλλάζει: τόσο η λογοτεχνία όσο και η κριτική δεν λειτουργούν εν κενώ. Αμφότερες απευθύνονται σ’ ένα λιγότερο ή περισσότερο υποψιασμένο κοινό, που παρακολουθεί συστηματικά την κίνηση των βιβλίων, αλλά και σε μιαν ευρύτερη αναγνωστική κοινότητα, που έρχεται μόνο κατά περίσταση σε επαφή με τα τεκταινόμενα.

Ανάμεσα σε αυτό το ευρύτερο ή στενότερο κοινό και τη λογοτεχνία τοποθετείται η κριτική, αναλαμβάνοντας τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Στρέφοντας το βλέμμα προς τον αναγνώστη, η κριτική θα τον προτρέψει ή θα τον αποθαρρύνει από το να διαλέξει ένα βιβλίο, θα δώσει κάποια κλειδιά για την αποκρυπτογράφηση της μορφής και την κατανόηση του περιεχομένου του και θα χρησιμοποιήσει ένα ζύγι για να το συσχετίσει με παλαιότερα ή νεώτερα λογοτεχνικά παραδείγματα. Το τι θα περισωθεί από όλα αυτά (αν εντέλει περισωθεί κάτι) δεν εξαρτάται από την κριτική. Εκείνη θα συνεχίσει τον διάλογό της με τη λογοτεχνία χωρίς να πάψει να διατυπώνει στους αναγνώστες τη γνώμη της, εφοδιάζοντάς τους κάθε φορά και με ορισμένα τεχνικά εργαλεία, που θα τους βοηθήσουν να αποφασίσουν κατά μόνας για την τελική τους κρίση.
* Ο κ. Βαγγέλης Χατζηβασιλείου είναι κριτικός της λογοτεχνίας στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής».

No comments: