ΑΝΤΟΝΙΟ ΤΑΜΠΟΥΚΙ... Εφυγε για το τελευταίο «Νυχτερινό»

[Του Δημήτρη Ν. Μανιάτη, ΤΑ ΝΕΑ: Δευτέρα 26 Μαρτίου 2012]. Συγγραφέας με μεγάλο έργο και δεινός μελετητής του Πεσόα. Ο ιταλός στοχαστής, που πέθανε χθες στα 68 του, ήταν ένας παρεμβατικός διανοούμενος, ταγμένος στην ανησυχία. ^«To νήμα της ανησυχίας» ήταν ο τίτλος της ομιλίας του το 2010, όταν ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μια ομιλία-διαδρομή στη λογοτεχνία. Το νήμα της δικής του ανησυχίας για τις ιδέες, το μέλλον της Ευρώπης, τη δημοκρατία κόπηκε χθες από καλπάζοντα επιθετικό καρκίνο. Ο ιταλός συγγραφέας Αντόνιο Ταμπούκι έφυγε σε ηλικία 68 ετών στην αγαπημένη του Λισαβώνα.

Ποίηση και ποίηση

Ο Σαραντάρης ακολούθησε τη δική του χαραγμένη γραμμή, ερχόμενος ουσιαστικά σε ρήξη με το κατεστημένο της εποχής (όπου κυριαρχούσε η αντανάκλαση του παλαμισμού και η ωραιοποίηση του καρυωτακισμού) και επιδίωξε καλοπροαίρετα όσο κι ασυνείδητα την ανανέωση για τη λογοτεχνία, την εμβάθυνση για τον στοχασμό, τη εμπράγματη ανάδειξη όλων εκείνων των ατομικών και συλλογικών δυνάμεων που θα έδιναν την απαραίτητη -και επιζητούμενη- πνοή ευρωπαϊσμού στη μικρή και απομονωμένη Ελλάδα

Ο ποιητής και διανοούμενος Γιώργος Σαραντάρης αποτελεί παραδοξότητα -μία ανάμεσα στις άλλες- του νεοελληνικού λογοτεχνικού βίου. Η προσωπικότητα, το παραδομένο έργο, οι δικές του προσλαμβάνουσες γύρω από τον λόγο και τη σκέψη κατά τη στιγμή που εμφανίστηκε αλλά και με τη «βιαστική αποχώρησή του» από το πνευματικό προσκήνιο της μεσοπολεμικής Ελλάδας, συναπαρτίζουν ένα κεφάλαιο ευεπίφορο, μια συνθήκη προς μελέτη, ή ακόμη μια αφορμή διερεύνησης και διεξοδικής παρουσίασης ενός προσώπου καθοριστικού για ό,τι ονοματίστηκε «γενιά του 1930».
Έλληνας και Ιταλός, ξένος και οικείος, απόκοσμος όσο και ένθερμος υποστηρικτής του υπαρξιακού διεξόδου, παθιασμένος αναγνώστης και ορμητικός δημιουργός, ρυθμιστής των εξελίξεων και ταυτόχρονα απών: Ο Σαραντάρης (1908-1941) πέρασε μέσα από τα ελληνικά γράμματα ακολουθώντας μια μοναχική πορεία, έντονη και πολυεπίπεδη στις εκφάνσεις της, και ακόμη υποδεικνύοντας, αδόκητα μάλλον, τις αναγκαίες τομές που χρειαζόταν το ποιητικό και φιλοσοφικό γίγνεσθαι για να παρακολουθήσει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στα χρόνια που μεσολάβησαν μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων.
Τόσο οι ποιητικές συλλογές του («Οι αγάπες του χρόνου», «Ουράνια», «Αστέρια», «Γράμματα σε μια γυναίκα», «Στους φίλους μιας άλλης χαράς») όσο και τα εκδοθέντα φιλοσοφικά του δοκίμια («Συμβολή σε μια φιλοσοφία της ύπαρξης, «Η παρουσία του ανθρώπου», «Δοκίμιο λογικής, σα θεωρία του απόλυτου και του μη απόλυτου») αποκαλύπτουν το εύρος της προσφοράς του αλλά και συνακόλουθα επισημαίνουν τις αναμονές που δημιουργούσε. Επρόκειτο για έναν προικισμένο νεαρό δημιουργό που αντιμετώπισε ενίοτε την ένοχη σιωπή των ομοτέχνων λογοτεχνών απέναντι στη χειμαρρώδη γραφή του κι ενίοτε τον θαυμασμό από τους ομηλίκους του ποιητές. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο Σαραντάρης ακολούθησε τη δική του χαραγμένη γραμμή ερχόμενος ουσιαστικά σε ρήξη με το κατεστημένο της εποχής (όπου κυριαρχούσε η αντανάκλαση του παλαμισμού και η ωραιοποίηση του καρυωτακισμού) και επιδίωξε καλοπροαίρετα όσο κι ασυνείδητα την ανανέωση για τη λογοτεχνία, την εμβάθυνση για τον στοχασμό, τη εμπράγματη ανάδειξη όλων εκείνων των ατομικών και συλλογικών δυνάμεων που θα έδιναν την απαραίτητη -και επιζητούμενη- πνοή ευρωπαϊσμού στη μικρή και απομονωμένη Ελλάδα των δεκαετιών '20 και '30. Μετέφερε στην Ελλάδα μια νότα διαφορετική όντας καλλιεργημένος ο ίδιος στο ιταλικό πνευματικό περιβάλλον και εγγύτατα στις αποκαλυπτόμενες νέες ευρωπαϊκές τάσεις. Η παρουσία του, ειδικά στην ποίηση, συνέτεινε στην ισχυροποίηση της νέας γενιάς του μοντερνισμού, προσφέροντας την επίφαση που χρειαζόταν για να πρωτοστατήσει επιτέλους ανάμεσα στη μετριότητα των νεοσυμβολιστών και του «κατεστημένου της ομοιοκαταληξίας».
Ο τόμος «Γιώργος Σαραντάρης: ο άνθρωπος, ο ποιητής, ο διανοούμενος» του Γιώργου Παπαθανασόπουλου (εκδόσεις Εκπληξη, 2011) συντελεί στη μυθοποίησή του. Σ' αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί η σημαντική παρασιώπηση του Σαραντάρη για πολλά χρόνια αφού το έργο του, ανάκατο, αταξινόμητο και ανέκδοτο έτυχε της τυπογραφικής βραδυπορίας από τον επιστήθιο φίλο του Γιώργου Μαρινάκη, που ανέλαβε το αρχείο του πριν καλά καλά τελειώσει ο πόλεμος, έως ότου αποφάσισε να το παραχωρήσει στη Βικελαία Βιβλιοθήκη Ηρακλείου για να μελετηθεί και να αξιοποιηθεί. Εξ ου και μόλις τα τελευταία χρόνια διαβάζεται, προσεγγίζεται κριτικά, ανθολογείται, μελετάται συγκριτολογικά. Σ' αυτό το πλαίσιο ο δημοσιογράφος Γ. Παπαθανασόπουλος επιδίωξε τη σύνταξη μιας εκτενούς δημοσιογραφικής έρευνας για τη ζωή και το έργο του Σαραντάρη. Και θέλησε, εμφανώς, να αποτυπώσει τα αποτελέσματα της έρευνάς του με κοινό παρονομαστή τη θερμή συγκινησιακή προσέγγιση ενός αναγνώστη του έργου του. Ως προς αυτό, η εργασία του αποτελεί αποδοχή σκυτάλης από την ιστοριοδιφική και βιογραφική προσέγγιση της Ολυμπίας Καράγιωργα («Ο μελλούμενος», εκδόσεις Δίαυλος 1995).
Ωστόσο, ο συγγραφέας του τόμου βρέθηκε στη θέση ν' αντιμετωπίσει μια άνιση θέαση του προσώπου και του έργου έναντι των λογοτεχνικών προσωπικοτήτων που συμπορεύτηκαν μαζί του ως ταλαντούχοι νεαροί δημιουργοί αλλά εκείνοι συνέχισαν και εξελίχθηκαν μεταπολεμικά, ωρίμασαν και απέδωσαν τα κορυφαία έργα τους. Ο Σαραντάρης, με άλλα λόγια, αντιμετωπίστηκε λίγο-πολύ ως μια «ευγενής παραφωνία» από τους συγχρόνους του ενώ, στο τωρινό παρόν, εκτιμάται όλο και περισσότερο η συμβολή του στην εκκόλαψη της «γενιάς του 1930» όπως και η αυταξία του δικού του έργου. Ετούτο ακριβώς συνέλαβε, με δημοσιογραφική ιδιοσυγκρασία ο συγγραφέας, ερχόμενος σ' επαφή τόσο με τις βιβλιογραφικές παραπομπές όσο και μέσω της άμεσης έρευνας σε ανέκδοτο αρχειακό υλικό, δεδομένα από το οικονομικό αρχείο, αλλά και επιτόπια αυτοψία στο ιταλικό αρχοντικό των Σαραντάρηδων στο Montappone.
Η αξία της έκδοσης έγκειται ακριβώς στην αποκάλυψη μικρών και σημαντικών λεπτομερειών από το φυσικό πρόσωπο του ποιητή, το περιβάλλον όπου έζησε, το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον του στην Ελλάδα και την Ιταλία, τα σκιρτήματα όσο και οι πνευματικές ανησυχίες του. Στη σκιαγράφησή του συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό άγνωστες έως πρότινος επιστολές, άρθρα, σημειώματα και σημειώσεις του που με επιμέλεια παραθέτει ο Γ. Παπαθανασόπουλος. Άλλο τόσο πρέπει να θεωρηθεί η έκδοση ως μία ακόμη ψηφίδα στον κόσμο του Σαραντάρη. Αυτόν τον κόσμο στον οποίο περιέρχεται η χαρά του φωτός, η ομορφιά της γυναίκας, η περιπέτεια του πνεύματος, η ολοκλήρωση.

Η Θεωρία της λογοτεχνίας, η κρίση, ο Αντόρνο και οι τζιριντζάντζουλες

Η ΑΥΓΗ: 04/03/2012

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ*

Θα πρέπει άραγε να μείνουμε φαφούτηδες για να τα πούμε έξω απ’ τα δόντια;
(σύνθημα σε τοίχο)

Παρακολουθώντας κανείς τη γένεση, τη συγκρότηση και την εξέλιξη της Θεωρίας της λογοτεχνίας, από τις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα μέχρι τις μέρες μας, θα μπορούσε να προβεί σε ποικίλες περιοδολογήσεις, ταξινομήσεις, αξιολογήσεις ή, ακόμη, και σε απολογιστικές αποτιμήσεις, με θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Το σίγουρο, πάντως, είναι πως η χρυσή εποχή (τουλάχιστον, για μια συγκεκριμένη εκδοχή της Θεωρίας) φαίνεται να έχει περάσει ανεπιστρεπτί, ενώ ταυτόχρονα όλο και περισσότερο πληθαίνουν οι φωνές εκείνες που μιλούν για «θάνατο», κρίση, κάματο, το «μετά» της Θεωρίας κοκ. Από αυτή την άποψη μπορεί κάποιος, βάσιμα, να μιλήσει για κρίση της Θεωρίας∙ όχι, βέβαια, με την έννοια ότι η ίδια γέρασε προώρως ή κόλλησε ίωση κι αρρώστησε σε κάποια από τις υψιπετείς εξόδους της στον κόσμο των κειμένων και στα κείμενα του κόσμου.
Έχουν ήδη γραφτεί πολλά για τις αιτίες αυτής της κρίσης. Εδώ συνοπτικά θα περιοριστώ μόνο σε μια πλευρά, τουτέστιν σε ό,τι έχει να κάνει με τους ίδιους τους όρους παραγωγής του λόγου και της γνώσης στο πλαίσιο του συγκεκριμένου πεδίου. Ξέρουμε πως η Θεωρία της λογοτεχνίας, όπως και άλλοι «συνομήλικοί» της επιστημονικοί κλάδοι, γεννιέται και αναπτύσσεται μέσα από μια σειρά ιδρυτικών πράξεων οριοθέτησης του αντικειμένου της, κρατώντας πάντα μιαν ορισμένη, αναγκαία απόσταση από την προς μελέτη πραγματικότητα, προκρίνοντας συγκεκριμένες πλευρές της και αποκλείοντας άλλες -από μια θέση δηλαδή εποχής (όπως θα έλεγε η Φαινομενολογία)-, και στηριγμένη στην αρχή της pertinence (όρος που στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως χαρακτηριστικότητα, διακριτικότητα, καταλληλότητα), εκείνον δηλαδή τον επιστημολογικό «κανόνα», σύμφωνα με τον οποίο η προσέγγιση στο αντικείμενο γίνεται από ένα συγκεκριμένο, ρητό σημείο θεώρησης, το οποίο θα πρέπει να διατηρείται σταθερό στη διάρκεια της ανάλυσης. Η συνεχής πάντως διεύρυνση αυτής της απόστασης, μαζί με την προϊούσα ακαδημαϊκοποίηση του πεδίου, είχε ως συνέπεια μιαν απογειωτική (με την κυριολεκτική σημασία του όρου) εξύψωση της Θεωρίας σε τέτοιο σημείο που, πολλές φορές, η ίδια όχι μόνον δεν μπορούσε να δει τη συγκεκριμένη, προσδιορισμένη θέση της στον κόσμο και τη σχέση της με τον κόσμο, αλλά και ξεχνούσε να προχωρήσει σε μια αναστοχαστική αντικειμενικοποίηση του σημείου από το οποίο η ίδια η θεώρηση γίνεται. Είναι, ακριβώς, η λήθη της συγκεκριμένης κοινωνικοσημειωτικής θέσης που η Θεωρία καταλαμβάνει, αυτό το οποίο, συχνά, δημιουργούσε και δημιουργεί την ψευδαίσθηση μιας δίχως ενοχλητικές ευθύνες και, ταυτόχρονα, φαινομενικά ανεπικαθόριστης ελευθερίας, οδηγώντας σε ό,τι έχει ονομαστεί «λογοτεχνικοποίηση» της ίδιας της Θεωρίας. Αυτή η ψευδαίσθηση ενδυναμώθηκε (ιδιαίτερα στις τελευταίες δεκαετίες) από την κυριαρχία ενός νεοφιλελεύθερου επιλεκτικού και ψευδεπίγραφου πλουραλισμού (στο πλαίσιο του οποίου: anything goes ή, αλλιώς, ο πελάτης -κριτικός ή αναγνώστης- έχει πάντα δίκιο, εξού, συν τοις άλλοις, και η άνθιση των ποικίλων αναγνωστοκεντρικών θεωριών) στην ανάγνωση, χρήση, ερμηνεία και διαχείριση των συμβολικών αγαθών και των πολιτισμικών προϊόντων. Ένας επιλεκτικός πλουραλισμός¹ τόσο ως προς τα αντικείμενα που προκρίνονται προς διερμήνευση, κατά κύριο λόγο λογοτεχνικά κείμενα ή κείμενα της υψηλής κουλτούρας (ή ακόμα της «χαμηλής», διαβασμένα όμως πάντα με έναν λόγιο τρόπο) όσο και ως προς τους ίδιους τους παραγωγούς ή καταναλωτές αυτών των κειμένων. Πρόκειται δηλαδή για παραγωγούς και καταναλωτές του παραπάνω είδους κειμένων, που «καταλαμβάνουν μιαν ειδική κοινωνικοσημειωτική θέση: βρίσκονται σε μια ζώνη ελεγχόμενης θεσμικής ανομίας, όπου η λογοτεχνική εργασία τους αυτοπαρουσιάζεται και προσλαμβάνεται ως σχετικά αυτόνομη και ελεύθερη από περιορισμούς, αλλά χωρίς τα υπερεξειδικευμένα πορίσματά της να θέτουν σε κρίση ούτε τις ίδιες τις νόρμες της κατεστημένης λογοτεχνικής βιομηχανίας ούτε τους κανόνες που ρυθμίζουν τα υπόλοιπα υποσυστήματα της μη λογοτεχνικής επικοινωνιακής παραγωγής σε μιαν ίδια χρονική ακολουθία»².
Συνοδευτικά αυτής της εξέλιξης ήταν οι ποικίλοι αρνητικοί «-ισμοί» που συχνά, δίκαια ή άδικα, προσάφθηκαν στη Θεωρία. Θα αναφερθώ πρόχειρα και επιλεκτικά σε τρεις απ’ αυτούς. Πρώτα απ’ όλα στον φιλολογισμό (ο όρος του Βαλεντίν Ν. Βολοσίνοφ), την αντίληψη εκείνη δηλαδή που βλέπει τα κείμενα σαν να μην είχαν άλλο λόγο ύπαρξης από το να αναλυθούν, ερμηνευθούν, δομηθούν, αποδομηθούν, γλωσσοκοπανηθούν, κοκ, από το επαΐον ερμηνευτικό υποκείμενο. Δεύτερον, τον γραμματικισμό (ο όρος του Πιερ Μπουρντιέ): εκείνη δηλαδή τη σχολαστική επιστημονική πρακτική, στο πλαίσιο της οποίας το υποκείμενο που την επιτελεί, λησμονώντας την κοινωνικοθεσμική θέση του και τις ανεπίγνωστες διαθέσεις που αυτή του η θέση παράγει, τείνει να προεκτείνει πάνω στα υπόλοιπα υποκείμενα τη δική του θεώρηση και τη δική του ιδιόμορφη σχέση με το αντικείμενο. Και τρίτον, ιδιαίτερα σε εκείνες τις εκδοχές της Θεωρίας που θα μπορούσαν να ονομαστούν «κειμενοκεντρικές», τον λογικισμό: μια επιστημολογική στάση που επιβάλλει πάνω στη λογική της πραγματικότητας την πραγματικότητα της Λογικής ή, αλλιώς, όπως το διατύπωνε ο Μαρξ των Grundrisse, επιβάλλει την αλήθεια των εγχειριδίων στην αλήθεια της πραγματικότητας, σαν «το ζήτημα να [...] είταν η διαλεκτική εναρμόνιση εννοιών και όχι η κατανόηση πραγματικών σχέσεων»³.
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος μιλώντας για τις ίδιες τις συνθήκες άσκησης της αποφαντικής λειτουργίας στο πλαίσιο των επιστημών της μελέτης της λογοτεχνίας. Όλοι γνωρίζουμε την τεράστια πίεση την οποία υφίστανται τα υποκείμενα που συνωθούνται στο εκφωνηματικό (και επαγγελματικό, κατά κύριο λόγο πανεπιστημιακό) πεδίο ή κουρταλούν τις θύρες τών κάθε τόσο πιο απαξιωμένων και -για ευνόητους λόγους- υποβαθμισμένων, μέχρις σχεδόν εξαφανίσεως, επιμέρους ανθρωπιστικών επιστημών, για παραγωγή, πάση θυσία, ενός λόγου υποχρεωτικά πρωτότυπου, υψιεπούς ή πεποικιλμένου με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Μπορεί κανείς εύκολα να δει αυτά τα χαρακτηριστικά (άμεση συνέπεια όχι, φυσικά, υποκειμενικών βολονταρισμών, αλλά των ετερονομικών κοινωνικών ενταλμάτων που επιβάλλονται στο πεδίο) να αναδύονται σε πολλά κείμενα σχολιασμού, διερμήνευσης, δόμησης ή αποδόμησης λογοτεχνικών κειμένων που, όταν δεν κλείνουν μισοπόνηρα το μάτι στην επερχόμενη κατάθεσή τους στα βιογραφικά, μοιάζουν να γράφονται ως συνέχεια σχολικών και σχολαστικών ασκήσεων επίδειξης χειρισμού μεθόδων και επίδειξης γνώσης άλλων κειμένων, συχνά, μάλιστα, μέσα από μια σχεδόν τρομοκρατική επίδειξη-συσσώρευση σημειώσεων και βιβλιογραφικών αναφορών. Βιβλιογραφικές αναφορές που μπορεί να περιλαμβάνουν μέχρι και το πιο πρόσφατο αρθρίδιο πιθανόν από κάποια Review of literary theory ofDown Colopethinitsa (συνοδευόμενη φυσικά από το μεγαλοπρεπές της ranking list και τον εντυπωσιακό της impact factor -που κάποια φίλη, χάριν παιδιάς, το μεταγράφει ως impact’s factory), αλλά με εντελώς αδιάβαστα άλλα κλασικά (για να μην πω ενοχλητικά) κείμενα, όχι μόνον της Θεωρίας αλλά και άλλων ομόρων ή πιο απόμακρων κλάδων.⁴
Φυσικά αυτή η τάση «απολίθωσης», απονεύρωσης και μετατροπής του ορέγεσθαι ειδέναι την αλήθεια σε ανταλλακτική αξία ή σε ξεδοντιασμένη και ανώδυνη ακαδημαϊκή φλυαρία (σύμφωνα με τον Έντουαρντ Σαΐντ) είχε ήδη διαγνωσθεί και περιγραφεί και παλαιότερα, όπως και η, πολλές φορές εν θερμώ ή συναισθηματική, αντίδραση σε αυτή την τάση, αντίδραση που έπαιρνε διάφορες μορφές: από την απόπειρα για μια αναρχική θεωρία της γνώσης (Feyerabend) μέχρι τις ηδονιστικές (ανα)γνωστικές αναζητήσεις του ύστερου Μπαρτ ή τις ποικίλες ελευθεριάζουσες, διαφωροποιημένες ή μη, προσεγγίσεις της αποδόμησης. Το σίγουρο, πάντως, είναι ότι αυτή η τάση εργαλειοποίησης στους όρους παραγωγής (και της θεωρητικής) γνώσης ενισχύεται και θα ενισχυθεί (όσον αφορά το Πανεπιστήμιο) ως συνέπεια ποικίλων συνθηκών και συμφώνων (Μπολόνιας, Σαλαμάνκας, Λισαβώνας κ.ά.), των οποίων πιστή εφαρμογή (και μάλιστα επί το βασιλικότερον και επί το αγγλοσαξονικότερον) συνιστά ο Νόμος 4009 με τον ευφημιστικό τίτλο: «Δομή, λειτουργία, διασφάλιση της ποιότητας των σπουδών και διεθνοποίηση των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων». Δεν χρειάζεται να είναι κανείς θεωρητικός για να καταλάβει ότι πρόκειται για μια προσπάθεια που στοχεύει στο στόμωμα και τη χειραγώγηση κάθε κριτικής (πόσο μάλλον επικριτικής) προς το υπάρχον σκέψης, μέσα από μια πλήρη ISOποίηση της παραγόμενης γνώσης, έτσι που τα πάντα να γίνουν μετρήσιμα, ελέγξιμα, ποσοτικοποιήσιμα, αριθμοποιήσιμα (όπως έγραφε, πριν λίγες Κυριακές, από αυτήν εδώ τη θεματική ο Κώστας Γαβρόγλου) και, σε τελική ανάλυση, πωλήσιμα.
Δεν ξέρω πράγματι, αν είναι δυνατόν να πραγματωθούν όλες αυτές οι, σε βαθμό ύβρεως αλαζονικές, ανθρωπολογικές μεταλλάξεις, γιατί περί αυτού πρόκειται. Οι ίδιοι οι εμπνευστές τους το δηλώνουν, εξάλλου, ευθαρσώς, όταν μιλούν για αλλαγή στο DNA του Πανεπιστημίου και φυσικά στο DNA και των ζώντων υποκειμένων του, αφού αυτά θα πρέπει να αλλάξουν, άρδην και καταναγκαστικά, τις σχέσεις τους με το γύρω τους και τους γύρω τους, με το μέσα τους, με αυτό που δημιουργούν, με αυτό που αγαπάνε και πονάνε, έτσι που τα πάντα να υποταγούν στο ζυγό ενός ακραιφνούς οικονομικού φονταμενταλισμού. Απ’ όσο μου κόβει, το πιθανότερο είναι αυτές οι «μεταλλάξεις» να μη γίνουν (και πότε άλλωστε γίνανε;), αφού ήδη από καιρό ο ποιητής μάς το ’χε πει:
Τα ξόρκια τ’ αγαθά τις ρητορείες,
Σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις;
Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγμα;
Μην είναι αυτό που μεταδίνει τη ζωή;
Αλλά, αυτές οι προσπάθειες μπορεί να κατορθώσουν έναν άλλον παράπλευρο στόχο τους. Τη μετατροπή δηλαδή των χώρων εκείνων, στους οποίους οι ανθρώπινες κοινωνίες στους τελευταίους αιώνες επεδίωκαν (σίγουρα με λάθη, λογοκρισίες, διαπάλες, ανεπάρκειες, κουσούρια κοκ.) να εναποθηκεύσουν -σαν σε κιβωτό- «the best which has been thought and said in the world», (όπως κάποτε, ίσως ιδεαλιστικά, είχε γράψει o Matthew Arnold) σε «ρημαγμένη γη» ή, αλλιώς, σε κρανίου τόπους, από τους οποίους θα λείπει το σημαντικότερο που περιέχει κάθε (ζωντανό) κρανίο: η κριτική σκέψη. Απέναντι σε όλα αυτά, σίγουρα, η Θεωρία θα πρέπει να αντισταθεί επιμένοντας να συλλαμβάνει τον εαυτό της ως εκείνη την έντιμη κοινωνική διανοητική πρακτική που, μέσα από μια διαδικασία συνεχούς διϋποκειμενικού ελέγχου, κοινωνικής αυτοκριτικής της γνώσης και διαρκούς αναθεώρησης και διόρθωσης των λαθών, προσβλέπει στην ανάδειξη μιας αλήθειας, η οποία είναι αιώνια μονάχα ως μια αιώνια εξελισσόμενη αλήθεια⁵. Αλλά, το σημαντικότερο, μπροστά στην πρωτόγνωρη κατάσταση «φθαρμένης» ζωής και εξανδραποδισμένης γνώσης που διαμορφώνεται, θα πρέπει να εγγράψει (ή, το πιθανότερο, να κρύψει για να μην τα βρουν και τα «πιστοποιήσουν» και αυτά) βαθιά μέσα στο σκληρό της δίσκο τα κελεύσματα τα οποία αναδύονται από τον ακροτελεύτιο αφορισμό στα αντορνικά Minima Moralia (που παραθέτω στη συνέχεια, βάζοντας απλώς τη λέξη Θεωρία εκεί όπου ο Αντόρνο γράφει φιλοσοφία):
«Η μόνη Θεωρία, για την οποία, μπροστά στην απόγνωση, μπορεί ακόμη να αναληφθεί η ευθύνη, θα ήταν η απόπειρα να θεωρεί κανείς τα πράγματα έτσι, όπως θα παρουσιάζονταν από τη σκοπιά της λύτρωσης. Η γνώση δεν έχει άλλο φως, παρά μόνο εκείνο που πέφτει στον κόσμο από τη λύτρωση: όλα τα άλλα εξαντλούνται στην ανακατασκευή κατ’ απομίμησή του και παραμένουν απλή τεχνική. Θα έπρεπε να χαραχθούν προοπτικές, στις οποίες ο κόσμος θα αποκαλύπτεται σαν κατά λάθος μετατοπισμένος και ξενίζων, δείχνοντας τις ρωγμές και τις σχισμές του, όπως ακριβώς θα φανεί κάποτε, ενδεής και παραμορφωμένος, στο μεσσιανικό φως».⁶
Έτσι, λοιπόν, και διερμηνεύοντας όπως εγώ καταλαβαίνω τον Αντόρνο: «όλα τα άλλα» δεν είναι σιωπή, όπως θα το 'θελε ο σαιξπηρικός Άμλετ, αλλά απλές τζιριντζάντζουλες...


*Ο Βασίλης Αλεξίου διδάσκει Θεωρία της λογοτεχνίας στο ΑΠΘ

1. Ένας επιλεκτικός πλουραλισμός συνοδευόμενος από μια διθυραμβική εξύμνηση της «αλλολογίας» και εκείνης της εκδοχής της «πολυπολιτισμικότητας», η οποία επιδοτούνταν αφειδώς και σκοπίμως από αυτούς που ενδιαφέρονται με έναν αισθητιστικό ή νατουραλιστικό τρόπο πιότερο για τους πολιτισμούς ως μουσειακά σύνολα, γεννήτριες ανταλλακτικών αξιών ή ως ποσοστά απορρόφησης ευρωπαϊκών προγραμμάτων, παρά για τα ζωντανά υποκείμενα αυτών των πολιτισμών. Και αυτό, την ίδια στιγμή που μια άνευρη, ανώδυνη και αφιστορικευμένη εκδοχή της «διαλογικότητας» γινόταν σχεδόν κοινός τόπος σε όλους τους εθιμοτυπικούς πανηγυρικούς της εξουσίας.
2. Manuel González de Ávila, Κριτική σημειωτική και κριτική της κουλτούρας, μτφρ. Β. Αλεξίου, Αθήνα 2005, εκδ. Παπαζήση, σ. 191-192.
3. Βασικές γραμμές της κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας, μτφ. Δ. Διβάρης, Αθήνα 1989, εκδ. Στοχαστής, σ. 58.
4. Γράφω το παραπάνω, και προχωρώντας σε έναν υποθετικό λόγο του μη πραγματικού, αναρωτιέμαι για το ποια μορφή θα ’παιρνε στ’ αλήθεια ένα από τα σημαντικότερα θεωρητικά κείμενα της νεοελληνικής κριτικής σκέψης, Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική του Κώστα Βάρναλη, αν ο συγγραφέας του έπαιρνε σοβαρά υπόψη τον προσδοκούμενο impact factor, με δεδομένο πως το impact (ο αντίκτυπος δηλαδή) από την προηγούμενη ποιητική του συλλογή Το Φως που καίει ήταν τόσο ηχηρό, ώστε όχι μόνον να τον παραθέτουν ασυστόλως και ακατασχέτως, βρίζοντάς τον, βέβαια, ως άμουσο, άτεχνο, ταβερνολόγο, χυδαίο κοκ, αλλά και να τον απολύσουν από τη Μέση εκπαίδευση, τιμωρώντας τον ως δημόσιο υπάλληλο ενώ ο έρμος είχε «φταίξει» απλώς ως ποιητής (όπως σαρκαστικά έγραψε ο ίδιος ο Βάρναλης).
5. Β. Ν. Βολοσίνοφ, Μαρξισμός και Φιλοσοφία της Γλώσσας, μτφρ. Β. Αλεξίου, Αθήνα 1998, εκδ. Παπαζήση, σ. 336.
6. Theodor Adorno, Minima Moralia. Στοχασμοί πάνω στη φθαρμένη ζωή, μτφρ. Λ. Αναγνώστου, Αθήνα 1990, εκδ. Αλεξάνδρεια, σ. 358.

Θα γίνει η Εκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη

(Από δεξιά): Γιάννης Μπουτάρης, δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Θανάσης Βαλτινός, νέος πρόεδρος Δ.Σ. ΕΚΕΒΙ, Κατρίν Βελισσάρη, διευθύντρια ΕΚΕΒΙ, Ντράγκαν Ζουπάνιεβατς, πρέσβης της Σερβίας στην Αθήνα, Γιάννης Παπακωνσταντίνου, γενικός διευθυντής HELEXPO, στη συνέντευξη Τύπου για την 9η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης στο ΕΚΕΒΙ


[Λαμπρινή Κουζέλη, ΤΟ ΒΗΜΑ, 8/3/2012]. Θα πραγματοποιηθεί η 9η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη (ΔΕΒΘ). Αυτό ήταν το μήνυμα που ήθελε να στείλει το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) στους εκδότες που δήλωσαν ότι δεν θα συμμετάσχουν στην εφετινή έκθεση (Άγκυρα, Ενάλιος, Καστανιώτης, Κέδρος, Μίνωας, Ψυχογιός, Πόλις). Από τη μια είναι η κρίση και τα έξοδα, από την άλλη η ΔΕΒΘ έχει αποτύχει στη διεθνή αποστολή της, λένε οι εκδότες. 

Πολλοί ακόμη εξετάζουν τη συμμετοχή τους, ενώ οι εκπρόσωποι των εκδοτών και των βιβλιοπωλών στο Δ.Σ. του ΕΚΕΒΙ έχουν υποβάλει την παραίτησή τους στον υπουργό Πολιτισμού. 

Σε αυτό το ρευστό τοπίο αβεβαιότητας, η συνέντευξη Τύπου για την 9^η ΔΕΒΘ που έγινε το μεσημέρι της Πέμπτης ήταν περισσότερο κάλεσμα στους «αποστάτες» εκδότες και καθησυχασμός των υπολοίπων. Ανακοινώθηκαν εκπτώσεις και προσφορές, εκδηλώσεις και διάσημες συμμετοχές και δόθηκαν για ακόμη μία φορά απαντήσεις στο πάγιο αίτημα των εκδοτών για μεταφορά της ΔΕΒΘ στην Αθήνα.

«Όλοι αντιμετωπίζουμε σοβαρά οικονομικά προβλήματα αλλά μόνο αν συνεχίσουμε να περπατάμε θα μείνουμε όρθιοι» ξεκίνησε η Κατρίν Βελισσάρη, η διευθύντρια του ΕΚΕΒΙ, η οποία παραδέχτηκε ότι η ΔΕΒΘ δεν έχει μεν «διεθνή χαρακτήρα», μιας και οι συμφωνίες κλείνονται πλέον μέσω διαδικτύου, αποτελεί όμως «ένα ραντεβού εκδοτών και αναγνωστών και ένα άνοιγμα του ελληνικού βιβλίου προς τα έξω με πολιτιστικά προγράμματα και τιμώμενους συγγραφείς».

«Λυπούμαστε που κάποιοι εκδότες δεν μπορούν να έρθουν, αλλά ως δήμος θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μην πέσει το επίπεδο της έκθεσης» υποσχέθηκε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, καθοριστικός παράγοντας της επιτυχίας της περυσινής ΔΕΒΘ, ο οποίος βρέθηκε στην Αθήνα για να υπογραμμίσει τη στήριξη της πόλης του στη ΔΕΒΘ με λογοτεχνικές εκδηλώσεις, δρώμενα και εκθέσεις, ακόμα και εκπτώσεις στις τιμές των ξενοδοχείων για τους συμμετέχοντες. «Αν κάθε μεγάλη πολιτιστική δραστηριότητα μεταφερθεί στην Αθήνα, τότε θα απογυμνωθεί η επαρχία από ταλέντα», είπε απαντώντας στο υπόρρητο αίτημα των εκδοτών να μεταφερθεί η ΔΕΒΘ στην Αθήνα.

Ο Ντράγκαν Ζουπάνιεβατς, πρέσβης της Σερβίας, της τιμώμενης χώρας στην 9η ΔΕΒΘ, ανακοίνωσε την παρουσία στην έκθεση δέκα σημαντικών συγγραφέων της χώρας του και του Εμίρ Κουστουρίτσα, ο οποίος θα παρουσιάσει εκεί το πρώτο του βιβλίο, ένα αυτοβιογραφικό αφήγημα που αναμένεται σύντομα στα ελληνικά. «Θα είμαστε κοντά σας τώρα στην κρίση, όπως οι Έλληνες σταθήκατε κοντά στους Σέρβους στον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία στη δεκαετία του '90», τόνισε ο σέρβος διπλωμάτης.

Θέμα «κακής επικοινωνίας και όχι τιμής» θεωρεί ο γενικός διευθυντής της HELEXPOΓιάννης Παπακωνσταντίνου την απόφαση εκδοτών να μη συμμετάσχουν στη ΔΕΒΘ και ανακοίνωσε για τους μεγάλους εκδότες έκπτωση 20% σε όσα περίπτερα έχουν περισσότερες από δύο όψεις και έκπτωση 10% για περίπτερα δύο όψεων ενώ για τους μικρούς εκδότες παροχή δωρεάν 7,5 τ.μ. αντί των αρχικών 6 τ.μ.

Τι ετοιμάζεται για την 9η ΔΕΒΘ: Μεγάλο αφιέρωμα στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης με συζητήσεις για τη μνήμη και την Ιστορία, εκθέσεις τεκμηρίων και σπάνιου τηλεοπτικού υλικού των Βαλκανικών πολέμων, αφιέρωμα στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο, Παιδική Γωνιά με μούμιες, φαραώ και άρωμα Αρχαίας Αιγύπτου, Γωνιά των Εφήβων, σεμινάρια φιλαναγνωσίας, κύκλος συζητήσεων για την κρίση και την Ιστορία. Στη διάρκειά της θα φιλοξενήσει το 1^ο Διαβαλκανικό Φεστιβάλ Ποίησης που διοργανώνει η Εταιρεία Συγγραφέων, με την ευχή να γίνει ετήσιος θεσμός.

Πάντως, η πραγματικότητα είναι ότι όλο το πρόγραμμα είναι ακόμη στον αέρα, γιατί η απουσία των μεγάλων εκδοτών από την έκθεση συνεπάγεται και απουσία των συγγραφέων τους και χωρίς αυτούς εκδηλώσεις δεν γίνονται.

Μέχρι στιγμής τη συμμετοχή τους έχουν επιβεβαιώσει 60 εκδότες, ανάμεσά τους οι Πατάκης, Εστία, Ίκαρος, Gutenberg, Ιανός, Κυριακίδης, Γαβριηλίδης, Ποταμός, Καλέντης, Εκδοτική Αθηνών.

Αιχμάλωτοι στις πόλεις μας

[Αναστάσης Βιστωνίτης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 4/3/2012]. Τριάντα πέντε χρόνια μετά την αγγλική έκδοση κυκλοφορεί και στα ελληνικά η συνέχεια του «Γυμνού πιθήκου». Η επικαιρότητα ενός έργου για τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου... Ο Ανθρώπινος ζωολογικός κήπος του Ντέσμοντ Μόρις εκδίδεται στα ελληνικά 35 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση στα αγγλικά. Ας μη θεωρηθεί ωστόσο ότι πρόκειται για «παλιό» - υπό την έννοια του ξεπερασμένου - βιβλίο. Ολοκληρώνοντας την ανάγνωσή του κανείς δεν μπορεί να μη σκεφτεί πόσο σημαντική υπήρξε η δεκαετία του 1960 στη διαμόρφωση της σκέψης, της ευαισθησίας αλλά και των προβληματισμών που παρήγαγε. Το βιβλίο αυτό αποτελεί συνέχεια του Γυμνού πιθήκου, που κυκλοφόρησε το 1967, υπήρξε τεράστια επιτυχία και παρ' ότι πολλά από τα όσα υποστήριζε τότε ο Μόρις σήμερα θεωρούνται πλέον αυτονόητα, εξακολουθεί να διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον.

Δεν είναι αναγκαίο να έχει διαβάσει κάποιος τον Γυμνό πίθηκο για να κατανοήσει τονΑνθρώπινο ζωολογικό κήπο, καθώς δεν απευθύνεται μόνο σε ειδικούς, αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Αναμφίβολα όμως η ανάγνωση του πρώτου, που είναι και το αιχμηρότερο, βοηθά στην καλύτερη πρόσληψη του δεύτερου.

Ο ζωολόγος, ανθρωπολόγος, εθνολόγος και υπερρεαλιστής ζωγράφος Ντέσμοντ Μόρις ανήκει στους επιγόνους της δαρβινικής θεωρίας. Η κατανόηση βέβαια των απόψεών του θα μπορούσε να είναι καλύτερη αν λ.χ. κυκλοφορούσαν στα ελληνικά και έργα του Τόμας Χάξλεϊ (του αποκαλούμενου και «Μπουλντόγκ του Δαρβίνου») ή ακόμη και του εγγονού του Τζούλιαν, αδελφού του Αλντους Χάξλεϊ, πίσω από το έργο του οποίου δεν δυσκολεύεται κανείς να δει τη σκιά του Δαρβίνου.

Δυστυχώς επί πολλά χρόνια δεν υπήρξε χώρος υποδοχής για τέτοια βιβλία στην ελληνική αγορά - ενώ είναι αμφίβολο αν υπάρχει και σήμερα. Γι' αυτό ίσως η δαρβινική επανάσταση, αν και δεν πέρασε απαρατήρητη, ούτε σχολιάστηκε ούτε αναλύθηκε επαρκώς, όπως συνέβη με άλλες θεωρίες αιχμής του 19ου αιώνα, λ.χ. τη μαρξιστική ή την ψυχαναλυτική.

Kλουβιά των πόλεων

Ποιος είναι ο ανθρώπινος ζωολογικός κήπος του Μόρις; Με μια λέξη, η πόλη. Ζωολογικός κήπος ή θηριοτροφείο - όπως θέλετε πείτε την. Η μεταφορά συνιστά αντιστροφή του κοινού τόπου «η ζούγκλα των πόλεων». Εμείς, τα ανώτερα πλάσματα του ζωικού βασιλείου, κατά τον Μόρις δεν περνούμε τη ζωή μας στη ζούγκλα αλλά σε μια, ας πούμε, αντι-ζούγκλα: τον αστικό χώρο. Γιατί το ανθρώπινο είδος, όπως και όλα τα υπόλοιπα, ζώντας όχι στο φυσικό αλλά στο αστικό περιβάλλον, συμπεριφέρεται σύμφωνα με τα δεδομένα και τις συνθήκες αυτού του περιβάλλοντος σε ένα πλαίσιο ασφάλειας μεν, καταναγκασμού δε.

Ασφάλειας επειδή το περιβάλλον τού δίνει τη δυνατότητα να αποκτήσει πιο εύκολα την τροφή του και η οργανωμένη κοινωνία, παρά τα αρνητικά της, ή ίσως και εξαιτίας τους, το βοηθά να αναπτύξει καλύτερους μηχανισμούς προστασίας. Και καταναγκασμού γιατί, μολονότι του προσφέρει τον ελεύθερο χρόνο που του λείπει στη φύση, ταυτοχρόνως του προκαλεί άγχος και συχνά ανία και καταθλιπτικά αισθήματα, συνηθέστερο από τα οποία είναι αυτό της απομόνωσης, που χειροτερεύει όταν το άτομο δέχεται κατά ριπάς πολλά και αντιφατικά ερεθίσματα.Η πόλη κατά κάποιον τρόπο είναι για τον άνθρωπο χώρος αιχμαλωσίας, όπως αντίστοιχα ο ζωολογικός κήπος για τα ζώα. Εκεί τα τελευταία αναπτύσσουν συνήθειες οι οποίες μοιάζουν πολύ με τις αντίστοιχες ανθρώπινες, που οδηγούν σε έμμονες ιδέες, λανθασμένη αίσθηση του κινδύνου ή σύγχυση όσον αφορά τους δεσμούς με το περιβάλλον.

Ποιος είναι λοιπόν ο αγώνας των ανθρώπων; Να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα ερεθίσματα, λέει ο Μόρις, τονίζοντας εν τούτοις ότι δεν πρέπει να υπερβαίνουμε κάποια όρια, γιατί η υπέρβασή τους ακριβώς είναι εκείνη που προκαλεί το άγχος: «Η εργασία του σύγχρονου ανθρώπου είναι το ισοδύναμο του κυνηγιού για την τροφή». Αλλά η κατανομή, η επιλογή της και η χρήση του ελεύθερου χρόνου δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο στην επιβίωση - γι' αυτό και ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τον νεολογισμό «πειρασμός της επιβίωσης» συνδέοντάς τον με ό,τι ο ίδιος αποκαλεί «αγώνα για τη δημιουργία ερεθισμάτων».

Σεξ και υπερσέξ

Μπορεί κανείς να είναι όσο επιφυλακτικός θέλει απέναντι στην άποψη του Μόρις ότι το είδος μας «είναι ακόμη προσηλωμένο στη ζωή της φυλής». Για να στηρίξει μάλιστα τη θέση του αυτή αναφέρει παραδείγματα που αφορούν κυρίως τη σεξουαλική συμπεριφορά. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το κεφάλαιο «Σεξ και υπερσέξ», όπου πραγματεύεται ούτε μία ούτε δύο αλλά δέκα διαφορετικά είδη σεξ: από το σεξ για την αναπαραγωγή και ως παράγοντα σχηματισμού ενός ζεύγους ως το (αν αγαπάτε) εργασιοθερατευτικό, ηρεμιστικό, εμπορικό, ακόμη και καθεστωτικό σεξ.

Εύλογα, θα λέγαμε, αφιερώνει στο θέμα το τρίτο (και εκτενέστερο μετά το έκτο) από τα επτά κεφάλαια, αφού ο Ανθρώπινος ζωολογικός κήπος είναι βιβλίο της δεκαετίας του 1960, κατά την οποία εκδηλώθηκε η σεξουαλική επανάσταση.

Η ασφάλεια της φωλιάς
«Τη στιγμή που οι φυλές των ανθρώπων έγιναν υπερφυλές, κάποιος τους έκλεψε την ασφάλεια της φωλιάς τους» γράφει με οξύτητα ο Ντέσμοντ Μόρις, συμπληρώνοντας ότι«έχουμε πάρει στα χέρια μας την εξέλιξη και δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε κανέναν άλλον εκτός από τον εαυτό μας».

Αυτά ισχύουν φυσικά ως εκεί που ισχύουν. Ποιος μας έκλεψε, δηλαδή, «την ασφάλεια της φωλιάς μας»; Η τεχνολογία, θα έλεγε ενδεχομένως ένας μεταφυσικός. Η παγκοσμιοποίηση, το μονεταριστικό σύστημα και τα συναφή, ένας οπαδός της Νέας Αριστεράς. Ο Μόρις βέβαια προειδοποιεί: «Το επιχείρημα της επιβολής του νικητή επάνω στον ηττημένο όταν εξετάζουμε όχι ομάδες αλλά σύνολα δεν έχει ισχύ». Οι τεχνολογικές εξελίξεις όμως και κυρίως οι επεμβάσεις των τελευταίων ετών στο DNA και ο κλωνισμός δημιουργούν νέα, μεγαλύτερα και πιο σοβαρά προβλήματα, όπως και ένα σε πολλά διαφορετικό πεδίο αναζητήσεων όσον αφορά το νόημα της ανθρώπινης ζωής. Αλλά ας κρατήσουμε αυτή την ελαφρά νότα αισιοδοξίας που περιέχει η παραπάνω προειδοποίησή του.

Ο πλανήτης Φουκώ

[Διονύσης Καββαθάς, ΤΟ ΒΗΜΑ, 4/3/2012]. Ο ιστορικός Πωλ Βεν φίλος του γάλλου φιλοσόφου, παρουσιάζει τις κοινές τους απόψεις για το έργο και την αποστολή της ιστοριογραφίας... Στο εναρκτήριο μάθημά του στο Κολέγιο της Γαλλίας (1976), ο ιστορικός της ρωμαϊκής αρχαιότητας Πωλ Βεν ανακοινώνει ότι το πρόγραμμα που θα ακολουθήσει στις ιστορικές του έρευνες συνίσταται στην αντιστροφή της αριστοτελικής άποψης ότι δεν υπάρχει επιστήμη για το συμβεβηκός (Μετά τα Φυσικά). Ο Βεν όμως θα αμφισβητήσει ακόμη και τις γενικεύσεις, τα καθόλου των ιστορικών της σχολής των Annales (Mαρκ Μπλοχ και Λυσιέν Φεμπρ), ερχόμενος σε ρήξη με αυτή τη γαλλική παράδοση ιστοριογραφίας, επειδή οι εκπρόσωποί της θεωρούν ότι ανακαλύπτουν διαχρονικά στην Ιστορία καθολικές μορφές κοινωνικού ορθολογισμού αλλά και κοινωνικών συγκρούσεων.

Στον αντίποδα αυτής της παράδοσης βρίσκεται ο Μισέλ Φουκώ, με τον οποίο ο κατά τέσσερα χρόνια νεότερός του Βεν συνδέθηκε φιλικά και επιστημονικά ως τον θάνατο του πρώτου (1984). Αμφότεροι, αντί να αναζητούν στην Ιστορία τις αιώνιες αλήθειες του Είναι και του Ανθρώπου, ωθούν την ερμηνευτική δραστηριότητα στα άκρα, ώσπου να αναδειχθούν οι έσχατες διαφορές, οι ασυνέχειες και η μοναδικότητα των κοινωνικών μορφωμάτων και των ιστορικών συμβάντων. Η Ιστορία δεν λέει την αλήθεια, σκέπτεται πάνω στις αλήθειες των άλλων, χωρίς να προϋποθέτει ότι υπάρχει μια υπεριστορική αλήθεια των πραγμάτων ή κάποια απόλυτη μεταγλώσσα.

• Σαν ψάρια μέσα στη γυάλα

Διαβάζοντας προσεκτικά την πρόσφατη μελέτη του Βεν (2008), καθίσταται προφανές ότι ο γάλλος ιστορικός, μιλώντας για τον Φουκώ, παρουσιάζει ταυτόχρονα και τις δικές του απόψεις για το έργο και την αποστολή της ιστοριογραφίας. Κοινός τους στόχος ήταν να καταπολεμήσουν αυτό που ο Νίτσε ονόμαζε ασυνείδητη και κυρίαρχη ιδιοσυγκρασία των φιλοσόφων: την έλλειψη ιστορικής αίσθησης, «το μίσος τους προς την ίδια την ιδέα του γίγνεσθαι, τον αιγυπτιανισμό τους».

Τόσο οι ιστορικοί όσο και οι φιλόσοφοι μετατρέπουν σε μούμια αυτό με το οποίο καταπιάνονται. Αντί λοιπόν να αναζητεί τη «Λογική στην Ιστορία», ο νομιναλιστής και, κατά δική του ομολογία, «σκεπτικιστής» Φουκώ αποδομεί - ως ο καλύτερος μαθητής του Νίτσε - όλες τις ιστορικές σταθερές, την πίστη σε φυσικά αντικείμενα και έτσι τις υποτιθέμενες υπεριστορικές ουσίες, φέρνοντας στο φως τη γενεαλογία τους.

Παράδειγμα: δεν υπάρχει κάποιο αιώνιο φυσικό αντικείμενο ονόματι «σεξουαλικότητα» (ή «τρέλα») που διατρέχει σε παραλλαγές τον ιστορικό μας χρόνο. Η νεωτερική σεξουαλικότητα είναι παράγωγο του λόγου και των πρακτικών της νεοσύστατης βιοπολιτικής εξουσίας πάνω στο σώμα και σε καμία περίπτωση μια παραλλαγμένη ή εξελιγμένη εκδοχή των αφροδισίων και των ερωτικών πρακτικών που ίσχυαν στην ελληνική ή στη ρωμαϊκή αρχαιότητα.

Με τον όρο λόγος (discours) ο Φουκώ δεν εννοεί κάποια μεταφυσική δομή ορθολογικότητας (Λόγος) με την ιδεαλιστική έννοια του Εγελου, ή κάποια ιδεολογία κατά τη μαρξιστική εκδοχή, ή το καντιανό υπερβατολογικό, ή το απωθημένο του Φρόιντ, ή το υπόρρητο του Χούσερλ, αλλά εκείνο το ιστορικό και «θετικό» σύστημα κανόνων που σε μια συγκεκριμένη εποχή επιτρέπει ή υπαγορεύει στους ανθρώπους να λένε και να κάνουν πράγματα, να διαχωρίζουν το αληθές από την πλάνη.

Κατά τον Βεν, που ακολουθεί κατά πόδας τον Φουκώ, τα υποκείμενα είναι σε μεγάλο βαθμό εγκλωβισμένα στα συστήματα και στους μηχανισμούς εξουσίας «σαν ψάρια μέσα στη γυάλα», χωρίς τη θέλησή τους και χωρίς να έχουν απόλυτη συνείδηση των λόγων και των πράξεών τους. Για να μπορέσουν οι ιστορικοί να δουν ό,τι τα υποκείμενα δεν βλέπουν, είναι αναγκαίες νέες έννοιες, όπως η διάταξη (dispositif), η πρακτική, το πρόγραμμα, το αρχείο, το ιστορικό a priori κ.ά.

Προσωρινά μόνο βγαίνουμε έξω από τη «γυάλα» για να σκεφτούμε τα όριά της, αλλά αμέσως μετά ξαναπηδούμε μέσα της για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Ο Βεν, ως καλός μαθητής του Νίτσε και αυτός, υποστηρίζει ότι η αλήθεια και η ζωή είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Πρόκειται για έναν «διχασμό» στην προσωπικότητα του ιστορικού, χωρίς τον οποίο τόσο η σκέψη όσο και η ζωή είναι αδύνατες. Ας θυμηθούμε τον Βαλερύ που έγραφε παρωδώντας τον Καρτέσιο: «Αλλοτε σκέφτομαι, άλλοτε υπάρχω».

• Ομοφυλόφιλος και σαμουράι

Οι φίλοι Βεν και Φουκώ βρίσκονταν στο ίδιο μήκος επιστημονικού κύματος, όμως ο Φουκώ διέφερε ριζικά ως προς το στυλ ζωής, το στυλ γραφής («χειριζόταν την πένα σαν σπαθί»), τις ατυχείς πολιτικές του επενδύσεις (η ιρανική επανάσταση) και κυρίως τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Ο Φουκώ είχε απονείμει στον Βεν τον τίτλο του επίτιμου ομοφυλόφιλου, ψέγοντάς τον: «Eνας άνδρας σαν εσένα, ανοιχτός, διαβασμένος, να προτιμά τις γυναίκες;». Στο τέλος του βιβλίου του, σε ένα κεφάλαιο με τίτλο «Πορτρέτο του σαμουράι», ο Βεν φέρνει στο φως ορισμένες προσωπικές πλευρές και στιγμές του φίλου του, ο οποίος, κατά κοινή ομολογία, «δεν ήταν όπως όλος ο κόσμος».

Ο Φουκώ ήταν ομοφυλόφιλος με υψηλή συχνότητα τυχαίων επαφών («ένας αντρειωμένος πούστης χωρίς πρόβλημα», κατά δική του ομολογία), επισκέπτης των χαμάμ για γκέι και των περίφημων dark rooms, ιδίως κατά την περίοδο της παραμονής του στην Καλιφόρνια. Από τα νεανικά του χρόνια στο λύκειο κατανάλωνε αφειδώς ναρκωτικά από το ιατρείο του χειρουργού πατέρα του, ενώ αργότερα συνέχισε να παίρνει όπιο και LSD μόνο περιστασιακά, αφού το γράψιμο αποτελούσε το μεγαλύτερo πάθος του. Αντί να ονειρεύεται με ναρκωτικά, προτιμούσε μάλλον να γράφει βιβλία, τα οποία, κατά τον Βεν, δεν διακρίνονταν με απόλυτη σαφήνεια από τη «λογοτεχνική και καλλιτεχνική δημιουργία», και με τα οποία ταξίδευε σε άλλες εποχές, σε άλλους πλανήτες - όχι για να βρει εκεί την αμετάβλητη αλήθεια των πραγμάτων, αλλά για να συναντήσει το Aλλο, το διαφορετικό.

Ο κ. Διονύσης Καββαθάς είναι επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας και Αισθητικής των Μέσων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

«Η Αθήνα έχει γυρίσει το μέσα έξω»

Ο Χρήστος Χρυσόπουλος φωτογραφημένος στην οδό Σταδίου, ακριβώς απέναντι από το κατεστραμμένο κτίριο όπου στεγαζόταν ο κινηματογράφος Αττικόν

[Γρηγόρης Μπέκος, ΤΟ ΒΗΜΑ: 04/03/2012]. Μια βόλτα με τον συγγραφέα Χρήστο Χρυσόπουλο στους δρόμους της βίαια μεταλλασσόμενης πρωτεύουσας, παρέα με αστέγους και αποκαΐδια... Από μια παράξενη ρωγμή στον συννεφιασμένο ουρανό, καθώς έστριβα στην οδό Σταδίου, έπεσε το ασθενικό φως του ήλιου και αντιφέγγισε περίεργα πάνω στο πληγιασμένο πόδι ενός ζητιάνου. Το πρόσεξα προφανώς επηρεασμένος από την ανάγνωση του νέου βιβλίου του Χρήστου Χρυσόπουλου Φακός στο στόμα, που αποτελεί ένα χρονικό εκτάκτου ανάγκης (γραμμένο τον Δεκέμβριο του 2011) για τη σημερινή Αθήνα που μεταλλάσσεται βίαια και «θυμίζει τα αποκαΐδια μιας βραδινής δασικής πυρκαγιάς».

Η βόλτα μου με τον 43χρονο συγγραφέα ξεκίνησε έξω από το μερικώς κατεστραμμένο νεοκλασικό όπου συστεγάζονταν μέχρι πρότινος οι κινηματογράφοι Αττικόν και Απόλλων. Το κτίριο είναι ακόμη καλυμμένο από τις λαμαρίνες της αποκατάστασης, ενώ τα πυρπολημένα παράθυρά του θυμίζουν αδειασμένες κόγχες κατάπληκτων ματιών. «Ακόμη μυρίζει καμένο» σχολίασε ο Χρυσόπουλος. Συνεχίσαμε τριγυρίζοντας στο πολύπαθο κέντρο της πρωτεύουσας, μιας πόλης στην οποία, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος, κάτι τρομακτικό έχει συμβεί, «κάτι έχει αλλάξει ανεπιστρεπτί». Αν ο ψηφιακός βηματομετρητής του δεν καταγράψει 10 χιλιόμετρα την ημέρα «δεν επιστρέφω σπίτι μου» - στην περιοχή του Αγίου Σώστη στον Νέο Κόσμο. Ο συγγραφέας περιπλανιέται «σαν άρπαγας»παρατηρητής στην Αθήνα και χαράσσει πάνω στη συλλογική εμπειρία και στις αντιφατικές εικόνες του αστικού τοπίου τη δική του ιδιαίτερη διαδρομή, που «είναι συνώνυμη της επινόησης».

Η ίδια η πραγματικότητα έρχεται ως επιτακτικό κάλεσμα, αλλά ο συγγραφέας την ανασυνθέτει μέσα από μια «μυθοπλαστική ερμηνευτική για τα πράγματα, ένα νέο κριτικό πεδίο ανάλυσης (fictocriticism)». Από τη μία, ένα πραγματικό περιστατικό στη γωνία των οδών Νίκης και Μητροπόλεως, ένας ρακοσυλλέκτης που έψαχνε πεινασμένος έναν κάδο απορριμμάτων δαγκώνοντας έναν φακό με το στόμα, και από την άλλη το αφήγημα του Ρόμπερτ Βάλζερ Ο περίπατος (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2011), ειδικά η αρχή του, την οποία παρέφρασε ο συγγραφέας επειδή «ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόμουν», πυροδότησαν το όλο εγχείρημα.

«Εκεί που η πρόταση του Βάλζερ οδηγεί στον αισθητισμό ενός flâneur, στην αθηναϊκή περίπτωση λειτουργεί σαν μια αναγνώριση της καταστροφής» μου εξήγησε ο Χρυσόπουλος. Αλλωστε «γράφω με έναν τρόπο προγραμματικό, που όμως δεν απεμπολεί τη συγκίνηση»συνέχισε, προσθέτοντας ότι τον «στοιχειώνουν τα κείμενα» και τον γοητεύει πολύ η στοχαστική αυτοαναφορικότητα της λογοτεχνίας.

«Εμψυχα απορρίμματα»

Από τον Δεκέμβριο του 2008 ωστόσο ο χρόνος έχει πυκνώσει επικίνδυνα στην Αθήνα, η ατμόσφαιρα έχει γίνει βαριά και απειλητική. Ο ίδιος, αποφεύγοντας τις απλουστεύσεις και τους συναισθηματισμούς, γράφει για μια πόλη που «έχει σιωπήσει τον τελευταίο καιρό»,για μια πόλη που «μοιάζει να έχει γυρίσει το μέσα έξω», που έχει γεμίσει «έμψυχα απορρίμματα» και με έναν τρόπο αναδεικνύει σε τρομακτικό σύμβολο της νέας υπαρξιακής συνθήκης σε αυτήν «το πεσμένο απροστάτευτο σώμα που υπενθυμίζει ότι η αγριότητα βρίσκεται ακόμη ανάμεσά μας».

Ο Χρυσόπουλος υποστηρίζει ότι η πόλη είναι οι διαθέσεις των ανθρώπων της, ότι τα«γεγονότα» που λαμβάνουν χώρα στην Αθήνα «είναι η αιτία και το απείκασμα των ίδιων των αντιθέσεών μας, είναι η ίδια η σχιζοφρενική σχέση της πόλης με τους κατοίκους/δημιουργούς της» οι οποίοι βρίσκονται σε ένα καθεστώς φρικώδους σύγχυσης.

«Το παρατηρούμε και στον δημόσιο διάλογο, που τον χαρακτηρίζουν καθαρά τρία πράγματα. Πρώτον, η παντελής έλλειψη οποιασδήποτε έννοιας συλλογικότητας, δεύτερον, ο απίστευτος ανορθολογισμός και, τρίτον, η βία, όχι απαραιτήτως αυτή που εκφράζεται μέσω της καταστροφής» είπε και πρόσθεσε ότι «αυτό το μανιχαϊστικό πλαίσιο που έχει οξυνθεί με αφορμή την κρίση αφήνει μετέωρους όσους θέλουν να υπερασπιστούν στο ελάχιστο μια ιδέα ανθρωπισμού». Σε μια παρέκβαση που κάναμε στη συνομιλία μας για τα δεινά της πολιτικολογίας, μου εξομολογήθηκε ότι, αν ήταν εικαστικός καλλιτέχνης, θα γέμιζε τον τόπο με κόκκινα κορδόνια για να φτιάξει έναν «ιστό αδιεξόδου από κόκκινες γραμμές».

Στο εξωστρεφές αυτό βιβλίο του Χρυσόπουλου, που ουσιαστικά είναι μια προσπάθεια να καταλάβει και ο ίδιος τι ακριβώς συμβαίνει, η πραγματικότητα συμπαρασύρει τις επινοήσεις της μυθοπλασίας και τα τεχνάσματα της γραφής. Οι ήπιες, ανεπιτήδευτες συνομιλίες του με τον άστεγο Α., έναν 53χρονο πρώην υδραυλικό με χρόνιο εμφύσημα που παλεύει να επιβιώσει με επίδομα 280 ευρώ και τον οποίο ο συγγραφέας συνάντησε δύο φορές στο αμαξοστάσιο των λεωφορείων, είναι ενδεικτικές. Οι μονίμως καταφατικές αποκρίσεις του Χρυσόπουλου στο δράμα του είναι η ουσία αυτής της ιστορίας, που μας αφήνει μεν μετέωρους, αλλά πιο κοντά στη σκληρή αποδοχή του προβλήματος.

Ο Λορέντσος Μαβίλης και η ανταπόκριση των Επτανησίων συγγραφέων

(Στην Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών)

Με τίτλο «Ο Λορέντσος Μαβίλης και η ανταπόκριση των Επτανησίων συγγραφέων (μια περιδιάβαση)» θα μιλήσει ο κ. Περικλής Παγκράτης στην Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών (Μουσείο Σολωμού, Μουράγια) την Τετάρτη 22 Φεβρουαρίου 2012 και ώρα 20.00. Ο ομιλητής θα αναφερθεί στους Επτανήσιους πνευματικούς ανθρώπους που ασχολήθηκαν με την προσωπικότητα και το έργο του Λορέντσου Μαβίλη: από τον Ιάκωβο Πολυλά, τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, τον Άγγελο Σικελιανό, την Ειρ΄’ηνη Δενδρινού, τον Θεόδψωρο Μακρή και τον Γεράσιμο Σπαταλά μέχρι τον Κώστα Δαφνή, τον Λίλη Δεσύλλα, τον Ιωάννη Σαρακηνό και τον Γεράσιμνο Χυτήρη, και μέχρι τους νεότερους, θα γίνει μια σφαιρική περιδιάβαση.

Η ομιλία αυτή, που θα συνοδευτεί από προβολή σχετικού υλικού, εντάσσεται σε σειρά εκδηλώσεων της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών καθώς το 2012 αυτό συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του Ποιητή στο Δρίσκο στους απελευθερωτικούς αγώνες της Ηπείρου (1860-1912).

Στις εκδηλώσεις αυτές συμπεριλαμβάνεται και Επιστημονική Διημερίδα για το έργο του Ποιητή με πανεπιστημιακούς νεοελληνιστές, που θα πραγματοποιηθεί στην Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών το επόμενο διάστημα.

«2012, Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου». Επέτειος για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του

Το πρόγραμμα των επετειακών εκδηλώσεων για το Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου παρουσιάστηκε σε συνέντευξη Τύπου, τη Δευτέρα 20/2/2012, ώρα 12:00, στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΕΚΕΒΙ. Μίλησαν οι: Ζωή Καζαζάκη, προϊσταμένη Γενικής Διεύθυνσης Σύγχρονου Πολιτισμού (ΥΠΠΟΤ), Κατρίν Βελισσάρη, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, Αλέξης Ζήρας, πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων, Ελένη Τζανετάκου-Τζινιέρη, διευθύντρια της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Σπάρτης (Αρχείο Ν. Βρεττάκου), Αναστασία Λαμπρία, εκδόσεις Ποταμός (επετειακές εκδόσεις του Έτους) , Δημήτρης Αρβανιτάκης, υπεύθυνος εκδόσεων Μουσείου Μπενάκη. Χαιρετισμό υπεύθυνε ο γιος του Ν. Βρεττάκου, σκηνοθέτης Κώστας Βρεττάκος.

Έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους της νεοελληνικής λογοτεχνίας, τον Νικηφόρο Βρεττάκο τιμά φέτος το Υπουργείο Πολιτισμού ανακηρύσσοντας το 2012 ως «Έτος Νικηφόρου Βρεττάκου» με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή.

Τον επίσημο επετειακό εορτασμό έχει αναθέσει το ΥΠΠΟΤ στοΕθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ).

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος αποτελεί έναν από τους κορυφαίους εκπροσώπους της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο οποίος συνέδεσε τη ζωή και το έργο του με τις πνευματικές, πολιτικές και κοινωνικές αναζητήσεις του ελληνισμού κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Η διαχρονικότητα του έργου του (ποίηση και πεζογραφία, δοκίμιο) είναι δεδομένη καθώς εξακολουθεί να διαβάζεται και να συγκινεί τους αναγνώστες του. Επικεντρώνεται στην ανθρώπινη ύπαρξη γράφοντας για τη συγκίνηση και τα αισθητήρια, την έννοια της ομορφιάς μέσα στη Φύση, τη δύναμη της μνήμης, την ελληνικότητα μέσα από τη γλώσσα, την ουσία του πολιτισμού.

• Βιογραφικό σημείωμα

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε στο χωριό Κροκεές της Λακωνίας. Τα μαθητικά του χρόνια πέρασε στις Κροκεές και το Γύθειο. Από το 1929 έζησε στην Αθήνα ενώ παράλληλα τότε έκανε τα πρώτα του λογοτεχνικά βήματα. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Από το 1946 ως το 1949 εργάστηκε στο περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα (αρχικά στη στήλη του βιβλίου, στη συνέχεια ως αρχισυντάκτης, εκδότης και διευθυντής). Ασχολήθηκε επίσης με την πεζογραφία , την κριτική και τη δημοσιογραφία. Με το πραξικόπημα του 1967 αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία. Προτάθηκε τέσσερις φορές για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Τιμήθηκε με βαρυσήμαντα βραβεία όπως, μεταξύ άλλων, το Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1940, 1956, 1982), το βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (1974), το Αριστείο Γραμμάτων από την Ακαδημία Αθηνών (1982). Εκλέχθηκε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1986) και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (1991).

• Πρόγραμμα εκδηλώσεων

Το πρόγραμμα των ποικίλλων δράσεων και εκδηλώσεων πραγματοποιείται σε συνεργασία με φορείς και ιδρύματα:Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης / Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου, το Μουσείο Μπενάκη, την Εταιρεία Συγγραφέων, εκδόσεις Ποταμός.

• ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΗΦΟΡΟ ΒΡΕΤΤΑΚΟ

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και το Μουσείο Μπενάκη οργανώνουν επιστημονικό συνέδριο αφιερωμένο στο έργο του ποιητή, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στις 9-10 Νοεμβρίου του 2012 στο Συνεδριακό κέντρο του Μουσείου Μπενάκη (οδός Πειραιώς 138). Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου απαρτίζουν ο πρόεδροςΣταύρος Ζουμπουλάκης (εκδότης Νέας Εστίας) και τα μέλη Ελένη Τζανετάκου (Διευθύντρια Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σπάρτης) και Δημήτρης Αρβανιτάκης (υπεύθυνος εκδόσεων Μουσείου Μπενάκη).

Με στόχο να ερευνηθούν το καλλιτεχνικό «πιστεύω» του Νικηφόρου Βρεττάκου και η ποιητική του διαδρομή, η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του έργου του, οι τρόποι συνομιλίας του με τις διαστάσεις του ιστορικού χρόνου και μάλιστα το καλλιτεχνικό εξαγόμενο από τη συνάντηση της ποιητικής με την ιδεολογία, έχουν προσκληθεί περισσότεροι από 20 διακεκριμένοι μελετητές του έργου του. Θα ακολουθήσει έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου η οποία θα περιλαμβάνει τις εισηγήσεις των πανεπιστημιακών, συγγραφέων και μεταφραστών του έργου του από την Ελλάδα και το εξωτερικό που θα αφορούν σε τρεις θεματικές: Μαρτυρίες για τον Νικηφόρο Βρεττάκο, Ο κόσμος του λογοτεχνικού έργου του Βρεττάκου, Η συνάντηση της λογοτεχνίας με την ιστορία και την ιδεολογία.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου θα προβληθεί και η ταινία της σκηνοθέτιδας, μεταφράστριας και συγγραφέωςΑθανασίας Δρακοπούλου για τη ζωή και το έργο του ποιητή «Περιουσιακά στοιχεία».

• ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η καθιερωμένη ποιητική καμπάνια στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, που οργανώνει κάθε χρόνο το ΕΚΕΒΙ για την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (21 Μαρτίου), είναι φέτος αφιερωμένη στον Ν. Βρεττάκο: καλαίσθητες αφίσες με στίχους του θα προβληθούν στις οθόνες των σταθμών του ΜΕΤΡΟ και του ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ καθώς και στις εσωτερικές οθόνες του ΤΡΑΜ φέρνοντας σε άμεση επαφή το κοινό με χαρακτηριστικά δείγματα από το έργο του. (με την ευγενική παραχώρηση της ΣΤΑΣΥ – Σταθερές Συγκοινωνίες Α.Ε.)

[επιλεγμένοι στίχοι για την καμπάνια ποίησης]

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και η Εταιρεία Συγγραφέων διοργανώνουν επίσης Βραδιά ποίησης και μουσικής που θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 21 Μαρτίου -Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, στον πολυχώρο Bacaro. Η Αλίκη Καγιαλόγλου θα τραγουδήσει μελοποιημένα ποιήματα γνωστών ποιητών, μεταξύ των οποίων και του Νικηφόρου Βρεττάκου.
Η Εταιρεία Συγγραφέων θα διοργανώσει δύο επιπλέον γεγονότα:

• Το επόμενο βράδυ, την Πέμπτη 22, συνεχίζεται ο εορτασμός με αναγνώσεις ποίησης στο Ιωνικό Κέντρο (Λυσίου 11, στην Πλάκα). Μέλη της Εταιρείας Συγγραφέων θα διαβάσουν πολιτική ποίηση (από τον Όμηρο μέχρι σήμερα) σε μια βραδιά αφιερωμένη στη μνήμη του Νικηφόρου Βρεττάκου. [Συνδιοργάνωση: Εταιρεία Συγγραφέων / Εθνικό Κέντρο Βιβλίου]
• Η Λέσχη Ανάγνωσης της Εταιρείας Συγγραφέων στις δυο μαρτιάτικες συναντήσεις της θα κάνειαναγνώσεις ποιημάτων του Ν. Βρεττάκου ενώ θα γίνουν εισηγήσεις από μέλη της Λέσχης για τη ζωή του ποιητή και το έργο του.
• ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΡΙΠΤΕΡΑ ΣΤΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΚΕΒΙ

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου οργανώνει, σε συνεργασία με τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης/Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου, ειδικό θεματικό περίπτερο αφιερωμένο στον ποιητή, παρουσιάζοντας στο βιβλιόφιλο κοινό σπάνιο υλικό από το Αρχείο (χειρόγραφα, προσωπικές συλλογές κ.ά), αλλά και οπτικοακουστικό υλικό, παλιές και νεώτερες εκδόσεις του έργου του, χρονολόγιο, κ.ά. στην 9η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης (24-27 Μαΐου) και στην 5η Έκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου.

• ΙΣΤΟΤΟΠΟΣ (http://vrettakos.ekebi.gr/)

το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου δημιουργεί ιστότοπο για τον Βρεττάκο, επικεντρώνοντας στον άνθρωπο και το έργο του, εντός του κόμβου του διευκολύνοντας τους βιβλιόφιλους χρήστες του Διαδικτύου στην αναζήτηση πληροφορικών που αφορούν το χρονολόγιο, την εργογραφία, τις κριτικές, το σωζόμενο οπτικοακουστικό υλικό.
Επίκειται και η ψηφιοποίηση υλικού από το Αρχείο Νικηφόρου Βρεττάκου, το οποίο διαχειρίζεται η Βιβλιοθήκη Σπάρτης και θα δημοσιευθεί σε ειδικό κόμβο. Θα υπάρχει σύνδεση με τον αντίστοιχο ιστότοπο του ΕΚΕΒΙ.

• ΚΙΝΗΤΗ ΕΚΘΕΣΗ

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου δημιουργεί κινητή έκθεση-αφιέρωμα στον Λάκωνα ποιητή, που συνοδεύει τις κατά τόπους εκδηλώσεις στο πλαίσιο του εορτασμού, περιοδεύοντας κατά τη διάρκεια της χρονιάς στη χώρα μας και στο εξωτερικό.
Στόχος του ΕΚΕΒΙ είναι να δώσει κίνητρο σε πολιτιστικούς φορείς, σχολεία, βιβλιοπωλεία, έδρες νεοελληνικών σπουδών, δημοτικές βιβλιοθήκες και λέσχες ανάγνωσης να οργανώσουν εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό φιλοξενώντας την έκθεση. Η έκθεση θα αποτελείται από 16 ταμπλό με εργοβιογραφικά στοιχεία, εξώφυλλα βιβλίων, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα.

• ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ Ν. ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ

Στο πλαίσιο του προγράμματος στήριξης μετάφρασης ελληνικών έργων σε ξένες γλώσσες «Φράσις» το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου προτίθεται να δώσει προτεραιότητα σε προτάσεις για τη μετάφραση έργων του Νικηφόρου Βρεττάκου σε άλλες γλώσσες, με αφορμή τον εορτασμό. Ο στόχος είναι να κινήσει και να ανανεώσει το ενδιαφέρον των ξένων εκδοτικών οίκων για το έργο του σημαντικού Έλληνα ποιητή.
Σήμερα, το Αρχείο Μεταφρασμένων Ελληνικών Βιβλίων του ΕΚΕΒΙ καταγράφει 18 μεταφρασμένα έργα του Βρεττάκου (εκδόσεις αγγλικές, γαλλικές, γερμανικές, ιταλικές, ισπανικές, τουρκικές, βουγλαρικές, ρωσικές, κ.ά) και 2 συμμετοχές σε συλλογικές εκδόσεις (αλβανικές).

• ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΑΛΛΩΝ ΦΟΡΕΩΝ

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, προκειμένου να ενθαρρύνει τη διοργάνωση εκδηλώσεων από πολιτιστικούς και άλλους φορείς για τον εορτασμό του «Έτους Βρεττάκου», διαθέτει σε κάθε ενδιαφερόμενο (βιβλιοπωλεία, σχολεία, πολιτιστικά κέντρα, έδρες νεοελληνικών σπουδών, δημοτικές βιβλιοθήκες, λέσχες ανάγνωσης κ.ά.), την κινητή έκθεση-αφιέρωμα στον Νικηφόρο Βρεττάκο που συνοδεύεται από την αφίσα του «Έτους Βρεττάκου» και από ταινίες με θέμα τη ζωή και το έργο του.

• ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ

Το «Ημερολόγιο εκδηλώσεων» στον κόμβο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (www.ekebi.gr) αποκτά ειδική «σελίδα» για τον Ν. Βρεττάκο και καταγράφει -σε καθημερινή βάση- το σύνολο των εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται σε όλη την επικράτεια, καθώς και στο εξωτερικό, προσφέροντας μια γρήγορη, ακριβή και άμεση ενημέρωση σ’ όλους τους ενδιαφερόμενους να συμμετάσχουν.

• ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΒΡΕΤΤΑΚΟΥ

Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης ως κύριος υπεύθυνος για το Αρχείο του Λάκωνα ποιητή και Ακαδημαϊκού Νικηφόρου Βρεττάκου, το οποίο φιλοξενείται στους χώρους της, συνεργάζεται άμεσα με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίο (ΕΚΕΒΙ) και συμμετέχει σε ό,τι αφορά στον εορτασμό του «Έτους Νικηφόρου Βρεττάκου».
Εκπαιδευτικά προγράμματα/κόμβος/εκδόσεις/εκδηλώσεις
Επίσης υπάρχει αγαστή συνεργασία της Βιβλιοθήκης Σπάρτης με την Περιφέρεια Πελοποννήσου και τηνΠεριφερειακή Ενότητα Λακωνίας για τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, λειτουργίας κόμβου στο διαδίκτυο, εκδόσεων, εκδηλώσεων για την προβολή του τιμώμενου ποιητή.

[αναλυτική παρουσίαση του προγράμματος εκδηλώσεων από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σπάρτης]

• ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΗΦΟΡΟ ΒΡΕΤΤΑΚΟ

Τρεις νέες εκδόσεις ετοιμάζει ο εκδοτικός οίκος ΠΟΤΑΜΟΣ στο πλαίσιο του εορτασμού του Έτους Ν. Βρεττάκου:

1. Νικηφόρος Βρεττάκος, Στης μνήμης το διάστημα. Λεύκωμα με σπάνιο εν πολλοίς ανέκδοτο εικονογραφικό υλικό. 
2. Γράμματα. Τέσσερα τομίδια με συγκεντρωμένες σημειώσεις και κείμενα του Νικηφόρου Βρεττάκου.
3. Αλληλογραφία. Επιλογή από την πλουσιότατη επιστολογραφία του.

[αναλυτική παρουσίαση των εκδόσεων]

Το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ευχαριστεί θερμά τον κ. Κώστα Βρεττάκο για τη συνολική υποστήριξή του.