Η προδοσία

ΣΧΟΛΙΟ. Του Νικου Kωνστανταρα, Η Καθημερινή, Πέμπτη, 16 Oκτωβρίου 2008

Μπορεί να μην μάθουμε ποτέ αν το 1950 ο Μίλαν Κούντερα πράγματι κατέδωσε συμπατριώτη του, τον οποίον οι τσεχοσλοβάκικες αρχές φυλάκισαν επί 14 χρόνια για κατασκοπεία υπέρ των Αμερικανών. Γνωρίζοντας, όμως, τα βιβλία του, δεν μας φαίνεται απίθανο ο νεαρός τότε Κούντερα να είχε διαπράξει τέτοιο έγκλημα. Το έργο του –τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια– διακρίνεται για το πικρό χιούμορ και τη σάτιρα, τον μελαγχολικό λυρισμό, την οργή για την απόλυτη εξουσία που κατέστρεφε ζωές χωρίς δισταγμό. Το χιούμορ, η οργή και η μελαγχολία ταιριάζουν σε άνθρωπο που γνωρίζει τις δικές του ενοχές, όπως και τις αμαρτίες της κοινωνίας του. Με αυτό το βλέμμα, ο Κούντερα έγινε (μαζί με τον Βάτσλαβ Χάβελ), ο συγγραφέας που έκανε τη μεγαλύτερη ζημιά στο κομμουνιστικό καθεστώς – χλευάζοντάς το ανελέητα.

Η αποκάλυψη της «προδοσίας» από το «Ίδρυμα για τη Μελέτη Απολυταρχικών Καθεστώτων» μπορεί να μην επιβεβαιωθεί –και ο ίδιος ο Κούντερα τη διαψεύδει με οργή– αλλά θα τον ακολουθεί σαν σκιά για πάντα.

Μόλις δύο χρόνια έχουν περάσει από τότε που άλλος ένας γίγαντας της λογοτεχνίας και αυστηρότατος κριτής των συμπατριωτών του, ο Γκύντερ Γκρας, απεκάλυψε ότι ως νεαρός ήταν μέλος των Ες-Ες. Αυτό ήταν βόμβα μεγατόνων και παρ’ όλο που προκάλεσε πολλές αντικρουόμενες γνώμες, υπονόμευσε για πάντα την εικόνα του Γκρας ως άτεγκτου κριτή των συνανθρώπων του. Το ότι ο ίδιος έκανε την αποκάλυψη ήταν σαν να ήθελε να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του – αφού πέρασε τη ζωή του πολεμώντας την υποκρισία των άλλων.

Είναι στη φύση των ανθρώπων: αυτοί που ξεπερνούν τα όρια της φυλής, της κοινωνίας, του εαυτού τους επιστρέφουν με τρομερές ιστορίες, και αισθάνονται την ανάγκη να τις διηγηθούν.

«Αναγκάζομαι να παραδεχθώ με φρίκη ότι δεν θα είχα γίνει συγγραφέας χωρίς τον θάνατο της Τζόουν», έγραψε ο Ουίλιαμ Μπάροουζ λίγα χρόνια αφότου κατά λάθος σκότωσε τη γυναίκα του το 1951. «Ο θάνατός της με έφερε αντιμέτωπο με τον εισβολέα, με το Κακό Πνεύμα, και με έριξε σε μια μάχη που θα είναι ισόβια, που δεν μου αφήνει κανένα διέξοδο παρά να γράφω για να γλιτώσω».

Η προδοσία –και ο πόνος που προκαλεί στον προδότη και τον προδομένο– ξεπερνάει τα όρια των αισθημάτων και της ηθικής. Ο προδότης γνωρίζει τι σημαίνει η πτώση, το να μην είσαι τέλειος, και γίνεται ένα με τον συνάνθρωπο του – τον πονεμένο, τον άδικο, τον αδικημένο. Γίνεται μέρος της εποχής του: στη δικτατορία είτε είναι χαφιές είτε πολεμάει τους χαφιέδες. Είτε γίνεται και τα δύο.