Νόμπελ-έκπληξη στον «συγγραφέα της ανθρωπιάς»

ΖΑΝ-ΜΑΡΙ ΓΚΙΣΤΑΒ ΛΕ ΚΛΕΖΙΟ

Του Μανώλη Πιμπλή, ΤΑ ΝΕΑ: Παρασκευή 10 Οκτωβρίου 2008

Πιστή στην τακτική της να εκπλήσσει, η Σουηδική Ακαδημία απένειμε το Βραβείο Νόμπελ στον «ουμανιστή» Γάλλο συγγραφέα Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό

Η Σουηδική Ακαδημία συνεχίζει το παιχνίδι των εκπλήξεων. Γκάο Ξινγιάνγκ, Νάιπουλ, Κέρτες, Κούτσι, Γιέλινεκ είναι μερικά από τα ονόματα που πήραν Νόμπελ την τελευταία δεκαετία. Καλοί συγγραφείς, αλλά άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Η χθεσινή επιλογή του Γάλλου συγγραφέα Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό, με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κινείται σε αντίστοιχη κατεύθυνση. Πρόκειται βέβαια για καλό συγγραφέα. Το 1994, σε δημοσκόπηση που οργάνωσε το περιοδικό «Lire», είχε ψηφιστεί ως ο μεγαλύτερος εν ζωή γαλλόφωνος συγγραφέας- παρόλο που ο ίδιος δήλωσε τότε ότι θα έβαζε επικεφαλής τον Ζιλιέν Γκρακ.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι συνέχιζε εντατικά τη λογοτεχνική του παραγωγή, πέρασε μάλλον σε δεύτερο πλάνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ τα νέα του βιβλία προτείνονταν σταθερά για μετάφραση σε ελληνικούς εκδοτικούς οίκους- παλιότερα είχαν μεταφραστεί οκτώ- εκείνοι τα απέρριπταν. Κάτι που, μαθαίνουμε, συνέβη και πριν από ένα μόλις μήνα σε δύο, τουλάχιστον, μεγάλους οίκους.

ΙΝFΟ: Βιβλία του Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό στα ελληνικά: «Έρημος», «Μόντο και άλλα διηγήματα», «Ντιέγκο και Φρίντα», «Ο Γυρευτής του χρυσού», «Ο Μαρτίνος και άλλα διηγήματα», «Το πρόστιμο», «Το χρυσόψαρο», «Φλογισμένη καρδιά και άλλα διηγήματα»

Κατά τα άλλα, η επιλογή του 68χρονου Λε Κλεζιό, πεζογράφου με πολλά πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά, αποτελεί επιστροφή σε μια πιο «καθαρόαιμη», ουμανιστική λογοτεχνία. Γεννημένοςστη Νίκαια από οικογένεια Βρετόνων που είχε ισχυρούς και παλαιούς δεσμούς με τον Άγιο Μαυρίκιο- που το 1810 κατακτήθηκε από τους Βρετανούς-, ο Λε Κλεζιό μεγάλωσε με δύο γλώσσες, τα γαλλικά και τα αγγλικά. Σε ηλικία 8 ετών ακολούθησε την οικογένειαο πατέρας του ήταν γιατρός- στη Νιγηρία. Η διπλή γλωσσική του κουλτούρα χαρακτηρίζει όλη του τη διαδρομή: σπουδές σε Βρετανία και Γαλλία, διδασκαλία σε αμερικανικά πανεπιστήμια. Ακόμη και σήμερα, μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στη Νίκαια και το Αλμπουκέρκι, στην αμερικανική πολιτεία του Νέου Μεξικού. Χαρακτηριστικό των ενδιαφερόντων του είναι ότι έγραψε λογοτεχνία εμπνευσμένη από την ιστορία των Ινδιάνων - έμεινε 5 χρόνια στην Κεντρική Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, ενώ έκανε και διδακτορικό με θέμα την αρχαία μεξικανική ιστορία. Έγραψε επίσης για την Αφρική, ιδιαίτερα στο ύστερο έργο του, ενώ κάποια περίοδο στρατεύτηκε στην οικολογία, ιδίως με τα βιβλία του «Τerra amata» (1967), «Le livre de fuites» (1969), «La Guerre» (1970), «Les geants» (1973)- τα τρία πρώτα συγκαταλέγονται και στα σημαντικότερα έργα του.

Ο Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό κέρδισε, ήδη στα 23 του χρόνια, Βραβείο Ρενοντό για το «Le proces-verbal». Έγραψε μυθιστορήματα, διηγήματα και δοκίμια. Σημαντικά πεζογραφικά του έργα είναι επίσης το «La fievre», η «Έρημος» (στα ελληνικά από τις Εκδ. Καστανιώτη) και ο «Γυρευτής του χρυσού» (Εκδ. Χατζηνικολή).

Από τα περίπου 50 βιβλία του στην Ελλάδα κυκλοφόρησαν οκτώ, τις δεκαετίες ΄80 και ΄90. Η γραφή του θεωρείται κλασική, απλή αλλά εκλεπτυσμένη και με αποχρώσεις. Το έργο του διακρίνεται για την κριτική του δυτικού υλιστικού τρόπου ζωής, με την προσοχή του στραμμένη στους αδυνάτους και τους αποκλεισμένους. Η Σουηδική Ακαδημία τον βράβευσε ως «συγγραφέα της ρήξης, της ποιητικής περιπέτειας και της έκστασης των αισθήσεων, εξερευνητή μιας ανθρωπιάς πέρα και κάτω από τον κυρίαρχο πολιτισμό». Για τη Γαλλία, αν εξαιρέσουμε την ιδιόμορφη περίπτωση του Κινέζου αντιφρονούντα Γκάο Ξινγιάνγκ που ζει στη Γαλλία, είναι το πρώτο Νόμπελ μετά το 1985, όταν απονεμήθηκε στον Κλοντ Σιμόν.

Υπερεκτιμημένο βραβείο

«Είναι αλήθεια, παρά την παρουσία λ.χ. ενός Φίλιπ Ροθ, ότι η αμερικανική λογοτεχνία έχει καιρό να δώσει νέο σημαντικό συγγραφέα. Αλλά και οι Αμερικανοί έχουν δίκιο λέγοντας ότι τα Νόμπελ απονέμονται σχεδόν πάντα με κάποια πολιτική σκοπιμότητα. Βέβαια, στη μεταπολεμική τουλάχιστον εποχή, δύσκολα θα βρεις κακά Νόμπελ. Θα βρεις όμως μέτρια. Ο Σογίνκα δεν ήταν ασήμαντος αλλά η επιλογή του ήταν προκλητική γιατί υπήρχαν καλύτεροι Αφρικανοί συγγραφείς. Ο Γκίντερ Γκρας βραβεύτηκε για έργα ήσσονος σημασίας σε σχέση με το "Τενεκεδένιο Ταμπούρλο" που έγραψε τριάντα χρόνια πριν. Αλλά η συγκυρία ζητούσε γερμανόφωνο συγγραφέα. Και για τον Σεφέρη λέγεται με κάποια δόση υπερβολής ότι έπαιξε ρόλο το Κυπριακό και η Συμφωνία της Ζυρίχης. Ή δεν έδωσαν σε Ρώσους παρά μόνο στον Παστερνάκ λόγω αντίθεσης με τη Σοβιετική Ένωση. Ο Κέρτες είναι καλός, όχι όμως κορυφαίος. Εκεί βάρυνε το Ολοκαύτωμα. Με τη Γιέλινεκ έδωσαν και κάποιο φεμινιστικό Νόμπελ.

Τον Λε Κλεζιό τον είχα μισοξεχάσει. Είχε διαβαστεί πολύ τη δεκαετία του ΄80 με τα έργα του για το Μεξικό. Είναι καλός συγγραφέας. Αλλά μυρίζει λίγο ναφθαλίνη. Ήταν δημοφιλής την εποχή του Νew Αge και των εναλλακτικών κινημάτων, όταν ήταν της μόδας και η ανθρωπολογία του Λέβι Στρος. Είναι υπερεκτιμημένο, εντέλει, το Νόμπελ. Και το κύρος του το χάνει από δική του πολιτική».

Δίκοπο μαχαίρι οι «άγνωστοι»

«Οι επιλογές του Νόμπελ είναι δίκοπο μαχαίρι. Ασφαλώς και είναι θετικό ότι δεν υπαγορεύονται από το λογοτεχνικό σταρ σύστεμ, ούτε φαινομενικά τουλάχιστον υπακούουν σε κάποιας μορφής επετηρίδα, από την άλλη μεριά όμως, πολύ συχνά εξυπηρετούν κάποια πολιτική σκοπιμότητα (από την απονομή στον Σολζενίτσιν μέχρι την απονομή στον Παμούκ) και η τάση τους να βραβεύουν «αγνώστους» έχει θετικές και αρνητικές παράπλευρες συνέπειες: μας δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσουμε συγγραφείς που δεν θα τους γνωρίζαμε αλλιώς (μην ξεχνάμε ότι και τα δύο ελληνικά Νόμπελ απονεμήθηκαν σε «αγνώστους» στο διεθνές κοινό ποιητές), αλλά προδίδουν και μία συμπλεγματική στάση απέναντι στους «επώνυμους». Μου έκανε δε ιδιαίτερα άσχημη εντύπωση η δεδηλωμένα αρνητική (και άδικη) στάση εφέτος απέναντι στην αμερικανική λογοτεχνία συλλήβδην».