Δειλός ή απλώς αθώος ο Μίλαν Κούντερα;

Διχάζει έγγραφο που θέλει τον συγγραφέα να είναι χαφιές της Ασφάλειας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Κίττυ Ξενάκη, ΤΑ ΝΕΑ: Τετάρτη 15 Οκτωβρίου 2008

Τελικά υπήρξε ή όχι καταδότης ο Μίλαν Κούντερα; Και αν υπήρξε, αν πράγματι κατέδωσε το 1950 έναν κατάσκοπο της Δύσης στην τσεχοσλοβακική αστυνομία, πόση σημασία μπορεί να έχουν όλα αυτά σήμερα; Η σύζυγος του φερόμενου ως θύματος και ένας παλιός φίλος του φερόμενου ως θύτη καταθέτουν τις απόψεις τους.

«Δεκατέσσερα χρόνια από τα νιάτα του στα γκουλάγκ, να εξορύσσει ουράνιο για τις ατομικές βόμβες του Κρεμλίνου, και κατόπιν δεκαετίες κορτιζόνης και εξουθενωτικών θεραπειών: να τι έπαθε ο Μίροσλάβ μου από εκείνη την καταγγελία και τι μένει σήμερα από τη ζωή του. Μπορεί να ήταν ο Κούντερα ο καταδότης. Και λοιπόν; Τι αλλάζει; Ποιος θα ξαναδώσει εκείνα τα 14 χρόνια στον σύζυγό μου;». Η Μαρκέτα Ντβοράτσεκ Νόβακ ταλαντεύεται μεταξύ παραίτησης και οργής. Ο σύζυγός της, Μίροσλαβ Ντβοράτσεκ, ήταν 22 ετών όταν συνελήφθη από τη μυστική αστυνομία. Ο νεαρός πιλότος είχε εγκαταλείψει την Τσεχοσλοβακία μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές το 1948, στη Γερμανία όμως όπου κατέφυγε τον στρατολόγησαν Αμερικανοί πράκτορες της αντικατασκοπίας, οι οποίοι τον έστειλαν πίσω στην πατρίδα του.

• Η βαλίτσα

Σύμφωνα με το τσεχικό Ινστιτούτο για τη Μελέτη Ολοκληρωτικών Καθεστώτων, στις 14 Μαρτίου του 1950 ο Ντβοράτσεκ άφησε μια βαλίτσα στο δωμάτιο μιας φοιτήτριας, της Ίβα Μίλιτκα, στην Πράγα. Η Μίλιτκα είπε στον φίλο της, Μίροσλαβ Ντλασκ, να μην την επισκεφθεί εκείνο το βράδυ. Ο Ντλασκ, πιθανώς από ζήλεια, το είπε στον φίλο του, 21χρονο φοιτητή τότε, Μίλαν Κούντερα. Κι αυτός, σύμφωνα πάντα με το τσεχικό ινστιτούτο, το οποίο επικαλείται ένα έγγραφο της αστυνομίας από την εποχή εκείνη, κατέδωσε τον Ντβοράτσεκ στην αστυνο- μία. Ο Ντβοράτσεκ θα μπορούσε να είχε καταδικαστεί σε θάνατο, αντ΄ αυτού καταδικάστηκε σε 22 χρόνια φυλάκιση για λιποταξία, κατασκοπεία και προδοσία- τελικά εξέτισε τα 14. Σήμερα, 80 χρόνων πια, ζει στη Σουηδία. Πρόσφατα υπέστη εγκεφαλικό, η σύζυγός του, η Μαρκέτα, είναι, όπως λέει, «η φωνή του». «Δεν με εκπλήσσει η αποκάλυψη, εκείνα τα χρόνια όλοι οι διανοούμενοι που αργότερα έγιναν μεταρρυθμιστές και αντικαθεστωτικοί ήταν πεπεισμένοι κομμουνιστές», λέει. «Τουλάχιστον ο Γκίντερ Γκρας, έστω και αργά, ομολόγησε ότι ήταν στα SS όταν ήταν νέος. Αλλά κάποιοι άλλοι είναι δειλοί», συνεχίζει.

Δειλοί ή απλώς αθώοι; Ο Κούντερα εκδιώχθηκε το 1970 από το Κόμμα λόγω της κριτικής που ασκούσε και από το 1975 ζει στο Παρίσι. Προχθές έσπασε τη σιωπή του για να διακηρύξει την αθωότητά του. «Δεν γνωρίζω καν αυτόν τον άνθρωπο», δήλωσε. Ένας παλιός φίλος του ωστόσο πιστεύει ότι το βιβλίο «Η ζωή είναι αλλού», όπου ο Κούντερα αφηγείται την ιστορία ενός νεαρού συγγραφέα που γίνεται καταδότης, ίσως να είναι και αυτοβιογραφικό.

• Ηθική υποχρέωση

«Πίστευα πάντα πως ο Κούντερα γνώριζε πολύ καλά την ιστορία του καταδότη για τον οποίο μιλά σε αυτό το βιβλίο», λέει ο Μίλαν Ούχντε, καθηγητής τσεχικής λογοτεχνίας σήμερα, πρόεδρος του Κοινοβουλίου την εποχή της Άνοιξης της Πράγας, επί Ντούμπτσεκ. Με τον Κούντερα γνωριζόταν καλά, υπήρξαν συμφοιτητές, γείτονες. Δηλώνει πως η αποκάλυψη τον τάραξε, υπερασπίζεται όμως τον φίλο του. «Αμφιβάλλω για την απόλυτη αξιοπιστία του εγγράφου, ο Κούντερα του 1950 όμως πιθανόν πράγματι να κατέδιδε, καλή τη πίστη, κάποιον που θεωρούσε εχθρό του σοσιαλισμού. Πιστεύαμε ειλικρινά στον σοσιαλισμό, στην ηθική υποχρέωση να καταγγέλλουμε όποιον απειλούσε ένα σχέδιο κοινωνικής δικαιοσύνης, μπορεί να το έχω κάνει κι εγώ.

Σήμερα είναι εύκολο να κατηγορούμε. Οι νέες γενιές ζουν μέσα στην ελευθερία. Αυτό που σήμερα μοιάζει με ρουφιανιά όμως τότε φαινόταν αγνός πολιτικός αγώνας». Τελικά, το μόνο βέβαιο είναι αυτό που είχε πει κάποτε στον Ίαν Μακ Γιούαν ο ίδιος ο Μίλαν Κούντερα: «Ξαναγράφουμε διαρκώς τη βιογραφία μας, και δίνουμε διαρκώς στα πράγματα νέα σημασία».