Αβασάνιστες κρίσεις

Προ-βολές

Tου Hλiα Mαγκλινη, Η Καθημερινή, Πέμπτη, 16 Oκτωβρίου 2008

Και ξαφνικά μας προέκυψε ο Μίλαν Κούντερα καταδότης και συνεργάτης της μυστικής αστυνομίας της πρώην κομμουνιστικής Τσεχοσλοβακίας. Οπως, ας πούμε, ο Γκίντερ Γκρας μέλος των SS (στα δεκαεπτά του!). Ταπεινή μου άποψη, ο Κούντερα είναι σημαντικότερος συγγραφέας από τον Γκρας - κι ας μην έχει πάρει Νομπέλ όπως ο δημιουργός του «Τενεκεδένιου Ταμπούρλου» ή ο Κλεζιό πολύ πρόσφατα. Από κει και πέρα, αν με ρωτήσει κανείς αν πιστεύω ότι η κατηγορία εις βάρος του Κούντερα στέκει, αν όντως ο συγγραφέας των «Γελοίων ερώτων» κατέδωσε τότε τον άτυχο Μίροσλαβ Ντβόρατσεκ, ευθαρσώς θα πω ότι, ναι, μπορεί και να είναι αλήθεια και η αναφορά που έχει στα χέρια του το τσέχικο περιοδικό Respekt να είναι γνήσια. Μόνο που αυτό δεν πρέπει να παίζει κανένα ρόλο στην εκτίμηση του έργου του. Κι όχι επειδή άλλο τέχνη και άλλο ζωή - αντίθετα, ακριβώς επειδή το ένα διαπλέκεται με το άλλο (διαφορετικά μιλάμε για μια ζωή μίζερη και μια τέχνη άψυχη). Και το «Βιβλίο του γέλιου και της λήθης», οι «Προδομένες Διαθήκες» και άλλα βιβλία του Τσέχου συγγραφέα μπλέκουν αριστοτεχνικά τη ζωή με τη λογοτεχνία.

Ο κυριότερος λόγος, λοιπόν, για τον οποίο δεν έχει νόημα να καταδικάσουμε τον Κούντερα (ή τον Γκρας, κατ’ αναλογία), δεν έχει σχέση με το αν είναι σημαντικός συγγραφέας ή όχι. Συμβαίνει το εξής: συχνά κρίνουμε αβασάνιστα κι εξαντλούμε την αυστηρότητά μας απέναντι σε πράξεις που έλαβαν χώρα κάτω από εξαιρετικά διαφορετικές ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Αναλογιστείτε: ένα 21χρονο παιδί στην Τσεχοσλοβακία του 1950, με το (πανίσχυρο τότε) κομμουνιστικό καθεστώς να υπόσχεται ένα καλύτερο αύριο. «Δεν θα είσαι μπροστά από την εποχή σου, στην καλύτερη περίπτωση θα είσαι η εποχή σου» έλεγε ο Χέγκελ. Ο νεαρός Κούντερα, λοιπόν, ήταν εκείνη την εποχή δηλωμένος κομμουνιστής, ο Ντβόρατσεκ εχθρός του καθεστώτος (πιθανώς). Ισως ο Κούντερα να θεώρησε ότι έτσι προστάτευε τη «δημοκρατία» του. Δεν θα τον συγχαρούμε, μα δεν θα τον καταδικάσουμε κι όλας. Ειδικά ο Κούντερα έχει γράψει μερικά από τα οξυδερκέστερα κριτικά κείμενα για τον κομμουνιστικό ολοκληρωτισμό (διαβάστε και τη συνέντευξή του στον Φίλιπ Ροθ, στο «Κουβέντες του σιναφιού»). Επλήγη από το καθεστώς, εκδιώχθηκε από τη χώρα του, αισθάνθηκε ότι χάνει ακόμα και τη γλώσσα του. Μπορεί να λέγονται διάφορα για τον χαρακτήρα του και τον «ανθρωπισμό» του - δεν μας αφορούν. Δεν είναι φίλος μας, τον συγγραφέα εκτιμούμε. Ας δούμε όμως το όλο γεγονός και από μια σκοπιά... ελληνική: το ΚΚΕ, που κατά τα άλλα απολαμβάνει τα προνόμια του κοινοβουλευτισμού, τιμάει ακόμα τον Στάλιν και το σταλινισμό, όχι το 1950, αλλά το 2008. Ο εικοσάρης Κούντερα του ’50 μας πείραξε;