Οι Ωδές του Ανδρέα Κάλβου

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ. Απόδοση στην κοινή ελληνική - πραγματολογικές σημειώσεις ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ 2008 (ISBN 978-960-02-2210-4)

Ανδρέας Κάλβος

Απόδοση Στην Κοινή Ελληνική

(βοήθημα σύναψης εγκάρδιας σχέσης

με τον ποιητή των Ωδών)

Με την απόδοση από τον Δημήτρη Κονιδάρη, σε πεζό, των ωδών του Ανδρέα Κάλβου (Η Λύρα, 1824, και Λυρικά, 1826) και σε επίμετρο την απόδοση της πρόδρομης ωδής «Ελπίς πατρίδος» του κατοπινού υμνητή του αγώνα της εθνικής εξέγερσης και ανεξαρτησίας ποιητή Ανδρέα Κάλβου, που έφερε στο φως το 2003, από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης, η ερευνητική επιμονή του Λεύκιου Ζαφειρίου (αντικριστά τα πρωτότυπα κείμενα και η απόδοσή τους), δεν επιδιώχτηκε, προδήλως, η λογοτεχνική ανάπλαση-ανασύστασή τους, όπως παρατηρείται στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου.

Πρόκειται για μια χρηστική, διδακτική προσέγγιση του αναγνώστη στο πρωτότυπο κείμενο (δεύτερη ανάγνωση), με πιστή ενδογλωσσική μεταφορά. Η μεταφορά αυτή θέλει να φωτίσει πλευρές του μοναχικού, απρόσιτου, αινιγματικού ποιητή Ανδρέα Κάλβου μ’ ένα τρόπο ανάλογο με τον τρόπο που κάποιος αποδίδει νοερά ένα «λόγιο» κείμενο την ώρα που το διαβάζει. Επιπροσθέτως, η εργασία αυτή, στην οποία πρυτανεύει η επιδίωξη να διασωθούν στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό οι εκφραστικές όψεις του ποιητή, με απλή μετακίνηση προς πιο προσιτές διατυπώσεις (: κατ’ αντιστοιχία με την τυπική ή μορφολογική ισοδυναμία στη θεωρία της μετάφρασης, η οποία επιδιώκει ν’ αναπαραστήσει, κατά μία έννοια, τη γοητεία του πρωτοτύπου, έστω κι αν μεριές-μεριές δεν αναδεικνύεται απολύτως φυσικά το περιεχόμενο), θέλει κατά το δυνατόν ν’ απολήξει (: για τον καλλιεργημένο και φιλέρευνο αλλά όχι και ειδικό ή έμπειρο αναγνώστη του Ανδρέα Κάλβου) σ’ ένα βοήθημα σύναψης μιας κατ’ αρχήν εγκάρδιας σχέσης με τον ποιητή.

Από τον πρόλογο του βιβλίου:

«Οι μεταφορές-αποδόσεις «λογίων» (: νεοελληνικών) κειμένων σε νεότερο γλωσσικό ιδίωμα (: πιστές ή αναδημιουργικές-λογοτεχνικές), πολύ περισσότερο εκείνων των κειμένων που, εκτός από τη γλωσσική δυσκολία, διαθέτουν και κρίσιμες, αποφασιστικές προϋποθέσεις ενδογλωσσικής μεταφοράς (σημασίες, έννοιες κ.λπ.), είναι τουλάχιστον ενδιαφέρουσες, θαρρώ, για την ουσιαστικότερη επικοινωνία του σύγχρονου αναγνώστη με τα κείμενα αυτά.

»… Χωρίς να παραβλέπει κανείς τα τιμήματα της ενδογλωσσικής μεταφοράς, όπως άλλωστε και κάθε μετάφρασης ξένων κειμένων, εκ των οποίων το κυριότερο είναι, με δύο λόγια, η μικρότερη ή μεγαλύτερη απώλεια εκφραστικών μέσων, τρόπων και επιτηδειότητας της έκφρασης –ιδίως σ’ ένα ποιητικό κείμενο– υπέρ της «πληροφορίας» και των ιδεών. […]

»Αν όμως είναι εκτός αμφισβήτησης ότι οι «πληροφορίες», το περιεχόμενο των κειμένων, επιβάλλεται να προτάσσονται των τρόπων και των μέσων όταν το ζητούν οι περιστάσεις, υπογραμμίζεται με επίταση και το αυτονόητο, ότι δηλαδή οι ενδογλωσσικές αποδόσεις τουλάχιστον των «λογίων» κειμένων επιβάλλεται να διαβάζονται παράλληλα (πλεχτά) με τα πρωτότυπα κείμενα, που δεν είναι κείμενα ξενόγλωσσα, που δεν είναι επί του παρόντος απολύτως ακατανόητα και που η λογοτεχνική-φιλολογική αξία τους –όπως και κάθε πρωτότυπου κειμένου– είναι εκ προοιμίου υπέρτερη κάθε απόδοσης και κάθε μετάφρασης».

Σημειώνεται ότι το πρωτότυπο κείμενο του τόμου στηρίχτηκε στην κριτική έκδοση του Filippo Maria Pontani, Ανδρέα Κάλβου: ΩΔΑΙ, εκδ. Ίκαρος, ανατύπωση 1988, κι ότι ο τόμος περιλαμβάνει επίσης πραγματολογικές σημειώσεις και πίνακα επιλογής πηγών-βοηθημάτων, ενώ το εξώφυλλο κοσμεί το φανταστικό πορτρέτο του Ανδρέα Κάλβου, φιλοτεχνημένο από τον ζωγράφο-χαράκτη Παναγιώτη Γράββαλο.

Η εργασία, όπως επίσης παρατηρείται στον πρόλογο, έχει παραδοθεί με σεβασμό στους ποικίλους όρους και στα όρια που θέτουν οι ωδές, και ασφαλώς με σεβασμό στην πολλαπλότητα των αντιλήψεων, των κριτηρίων και των ερμηνειών.

Ο Δημήτρης Κονιδάρης γεννήθηκε στην Κέρκυρα, όπου ζει και εργάζεται. Εξέδωσε: Οι συζητητέςΟικείος (ποιήματα, 1984, εκδ. Οδυσσέας), Ο ήλιος χαμηλώνει (ποιήματα, 1987, Υάκινθος), Οι συζητητές (ποιήματα, συγκεντρωτική έκδοση, 1995, Έψιλον), Τρεις βραχείες μονογραφίες / Γιώργος Αγιοβλασίτης – Ιωάννης Σαρακηνός – Νίκος Μώρος (ποιήματα, 1981, εκδ. σειρά του περιοδικού «Πόρφυρας»), (1998, Έψιλον). Συνεκδίδει και συνδιευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό «Πόρφυρας».

Μένει πλέον σε μας, τους αναγνώστες και εραστές της ποίησης και του Ανδρέα Κάλβου, να νιώσουμε την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος του Δημήτρη Κονιδάρη.