Ενας διάσημος συγγραφέας αποκαλύπτεται

Η σχέση του δημιουργού με το έργο του, τους ήρωές του και τον αναγνώστη

Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η Καθημερινή, Kυριακή, 5 Oκτωβρίου 2008

Αμος Οζ, Η νύχτα του συγγραφέα, εκδ. Καστανιώτης

Μόνο ένας μεγάλος συγγραφέας μπορεί να μιλάει για σπουδαία θέματα με απλότητα και σαφήνεια, και να αγγίζει τον αναγνώστη, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του Αμος Οζ (Ιερουσαλήμ, 1939), του πολυβραβευμένου και πολυμεταφρασμένου Ισραηλινού πεζογράφου στο έργο του «Η νύχτα του συγγραφέα». Σε αυτό το ιδιαίτερο βιβλίο του, ο συγγραφέας μισανοίγει στον αναγνώστη την πόρτα του εργαστηρίου, του γραφείου του και αποκαλύπτει με τρόπο έμμεσο τα υλικά που χρησιμοποιεί στη σύνθεση των έργων του, μιλάει για τα χαρακτηριστικά συγγραφέα, για τις αμφιβολίες του σχετικά με την αξία του έργου του, για τους λόγους που γράφει.

Τα ερωτήματα που θέτει ο Αμος Οζ είναι πολλά. Πού απευθύνεται ο συγγραφέας και τι θέλει να πει; Γιατί γράφει με τον ένα τρόπο κι όχι με τον άλλο; Από πού αντλεί το υλικό των ιστοριών του; Εμπνέεται από το περιβάλλον του, την πραγματικότητα ή ό,τι γράφει είναι αποκύημα της φαντασίας του, πλάσματα ενός ιδιωτικού και ιδιόμορφου συνάμα κόσμου; Είναι στρατευμένος και υπέρ τίνος; Πώς τον αντιμετωπίζουν οι άλλοι, εκείνοι οι οποίοι κολακεύονται να παρουσιάζουν καλλιτέχνες, να μιλούν για τη δουλειά τους;

• Παρατηρητής

Στη «Νύχτα του συγγραφέα», η ιστορία που διαδραματίζεται στο Τελ Αβίβ, στις αρχές της δεκαετίας του '80, κρατάει ένα βράδυ και περιέχει γεγονότα συνδεδεμένα και συνδυασμένα με τους στοχασμούς του συγγραφέα του πρωταγωνιστή και αφηγητή. Ο ήρωας του μυθιστορήματος, λίγο προτού πάει σε μια λογοτεχνική εκδήλωση, η οποία γίνεται προς τιμήν του και για να απαντήσει σε ερωτήσεις που θα του θέσουν οι αναγνώστες του, μπαίνει σ' ένα καφενείο, όπου αντί να συγκεντρωθεί στα θέματα της πιθανής συζήτησης, αποσπάται από τον περίγυρο. Παρακολουθεί τις κινήσεις και τα πόδια της σερβιτόρας, την φαντάζεται στην προσωπική της ζωή, στη σχέση της με τους άλλους. Ο συγγραφέας γίνεται, αλλά και είναι ο παρατηρητής, το άτομο που εξετάζει κάθε τι, από το πιο ασήμαντο έως το πιο σημαντικό, ενώ με τη φαντασία του συνθέτει ιστορίες, κάνει υποθέσεις, στήνει χαρακτήρες, δημιουργεί το δικό του σύμπαν. Αλλωστε, ο Αμος Οζ σε συνέντευξή του (εφημερίδα «Το Βήμα», Κυριακή 20.5.2001) είχε δηλώσει ότι όταν ήταν παιδί πήγαινε στα καφέ με τους γονείς του και ενώ οι μεγάλοι συζητούσαν, εκείνος παρατηρούσε τον κόσμο, σκάρωνε ιστορίες. «Κάπως έτσι έγινα συγγραφέας», κατέληξε.

Γιατί γράφει ο συγγραφέας; Μα φυσικά γιατί έχει στο μυαλό του τους χαρακτήρες, όχι τις ιδέες, οι οποίοι ζητούν να βγουν από την αφάνεια, επιδιώκουν να ζωντανέψουν. Η αξία όμως του δημιουργού έγκειται στην ικανότητά του να πετά το περιττό, το φλύαρο, γιατί εύκολο είναι να γράφει κανείς και να πλατειάζει, δύσκολο είναι να αφαιρεί και να σβήνει: «…Ο καλλιτέχνης όμως, συγγραφέας που είναι πραγματικός καλλιτέχνης, είναι αυτός που ξέρει να σβήνει, να αφαιρεί, να αφαιρεί… Το περιττό είναι αποτέλεσμα μιας ακατέργαστης συναισθηματικής κατάστασης…». Διακριτικά ο Οζ ειρωνεύεται την τάση ορισμένων συγγραφέων να μετατρέπουν το απλό σε σύνθετο, δαιδαλώδες και αφηρημένο, για να φανούν πιο σπουδαίοι, ενώ στο ερώτημα γιατί γράφουν, οι απαντήσεις ποικίλλουν. Γράφουν είτε για τη φήμη είτε για το χρήμα ή και για τα δύο.

• Αποκαλύψεις

Η εφαρμογή της διαπίστωσης ότι οι ιστορίες αποκαλύπτουν τις φοβίες, τις ανασφάλειες, το αίσθημα μοναξιάς, τον φόβο του θανάτου, τις σεξουαλικές φαντασιώσεις του γράφοντος, γίνεται στην περιγραφή των φανταστικών ερωτικών σκηνών του αφηγητή-συγγραφέα με τη θαυμάστριά του, σκηνές εξόχως έντονες και ποιητικές.

Το βιβλίο του Οζ μας «ξεναγεί» στα μυστικά της τέχνης του συγγραφέα, ο οποίος εργάζεται τη «νύχτα», μόνος, όταν σταματούν οι θόρυβοι και αναδύονται όλες οι εικόνες, οι εντυπώσεις, αυτές που δημιουργούν τον ιδιότυπο κόσμο του γράφοντος. Καλή η νύχτα, το σκοτάδι, αλλά καλό και το φως, ή όπως γράφει ο ίδιος: «… Στο τέλος αξίζει ν' ανάβει κανείς το φως πού και πού και να κοιτάζει τι συμβαίνει γύρω του. Κι αύριο θα έχει ζέστη και υγρασία. Στην πραγματικότητα το αύριο είναι σήμερα».

Αφηγητής και ήρωας, ο συγγραφέας συναντά το alter ego του στις φωτεινές σελίδες της «νύχτας», με λόγο κοφτό, σύντομο και συμπυκνωμένο, υπόδειγμα γραφής και στοχαστικής διάθεσης, που σίγουρα χρησιμεύει ως εργαλείο και πρότυπο στους εν ενέργεια αλλά και εκκολαπτόμενους δημιουργούς.