ΒΡΑΒΕΙ
Ο βιογράφος του Γιώργου Σεφέρη, που βραβεύτηκε για τη μετάφρασή του στα αγγλικά μιας επιλογής από τις «Μέρες» του νομπελίστα ποιητή, μιλάει για την ελληνική λογοτεχνία, για το μέλλον των νεοελληνικών σπουδών στη Βρετανία και για το πάντα επίκαιρο θέμα του ήθους του μεταφραστή
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΑΦΕΡΜΟΥ
«Νομίζω πως το γεγονός ότι είμαι Σκωτσέζος στην καταγωγή (μεγάλωσα στο Εδιμβούργο) έχει να κάνει με τη συγγένεια που ένιωσα αμέσως για την Ελλάδα. Λέγεται ότι υπάρχουν παραλληλίες μεταξύ βουνίσιων λαών, που ζουν ανάμεσα σε βουνό και θάλασσα, στο περιθώριο της Ευρώπης. Δεν επιμένω, αλλά κάτι ενδεχομένως να προκύπτει από αυτή την κοινή συνθήκη...».
Ο διάσημος άγγλος ελληνιστής Ρόντερικ Μπήτον διστάζει να συζητήσει στα αγγλικά, παρ' ότι ο συνομιλητής του είναι απολύτως σε θέση να συνεννοηθεί μαζί του στη μητρική του γλώσσα. Ο καθηγητής της Νέας Ελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, κάτοχος της Εδρας Κοραή στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (King's College), προτιμά να εξασκήσει τα μοντέρνα ελληνικά του ως χειρονομία, ακόμη μια φορά, της πρόδηλης αγάπης του για τη γλώσσα μας.
Στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έγινε ευρέως γνωστός για τη λογοτεχνική βιογραφία Γιώργος Σεφέρης, Περιμένοντας τον Αγγελο, μια απόπειρα να «επαναδαυλίσει» το ενδιαφέρον τών (ξένων) αναγνωστών για τον Σεφέρη. Διακρίθηκε με ειδικές μελέτες όπως η Εισαγωγή στην νεότερη ελληνική λογοτεχνία και ποιητικές μεταφράσεις Καβάφη, Σολωμού, Εμπειρίκου, Σεφέρη...
Για τη νέα του μετάφραση, Α Levant Journal, by George Seferis, ο Ρόντερικ Μπίτον τιμήθηκε με το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Στην τελετή (στο βροχερό Λονδίνο, την περασμένη Δευτέρα), το βραβείο τού απένειμε ο διάσημος Πίτερ Στόθαρντ, αρχισυντάκτης του TLS. Περιλαμβάνει κείμενα του Σεφέρη από τις Μέρες 4 και Μέρες 6 (1941-1944 και 1954-1956, δηλαδή σχετικά με τη διπλωματική του δράση στον ΒΔ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα με την εμπειρία του ως πρεσβευτή στον Λίβανο, στη Συρία, στην Ιορδανία, στο Ιράκ και στη Βρετανία).
- Πώς προέκυψε η αγάπη σας για τον ελληνισμό;
«Ημουν 13 χρόνων όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά την Ελλάδα σε κρουαζιέρα. Συμπτωματικά(;), την ίδια χρονιά, άρχισα στο γυμνάσιο αρχαία ελληνικά. Είναι φανερό ότι και οι δύο εμπειρίες με στιγμάτισαν για πάντα - και δεν το μετανιώνω».
- Πόσο δημοφιλείς είναι οι σπουδές Νέων Ελληνικών ανάμεσα στους άγγλους φοιτητές (εν συγκρίσει με το παρελθόν);
«Η κορύφωση του ενδιαφέροντος εκ μέρους των ξένων (τουλάχιστον όσον αφορά την Αγγλία) δυστυχώς συνέπεσε με τη δικτατορία των συνταγματαρχών. Τότε φούντωσαν για πρώτη φορά οι νεοελληνικές σπουδές στα πανεπιστήμιά μας, για την ακρίβεια σε τέσσερα εξ αυτών: στο Birmingham, στο Cambridge, στο King's College London (μέρος του Πανεπιστημίου του Λονδίνου) και στην Οξφόρδη. Αργότερα, τη δεκαετία του 1990, θεσπίστηκαν με μεγάλη επιτυχία και στη London School of Economics. Ομως, με τη μεταπολίτευση, φαίνεται ότι σιγά σιγά εξασθενεί το ενδιαφέρον των Αγγλων. Οι περισσότεροι από τους φοιτητές μας σήμερα είναι της ομογένειας εδώ στην Αγγλία ή Ελληνες που έρχονται σε εμάς, ύστερα από τα ελληνικά πανεπιστήμια, για μεταπτυχιακές σπουδές. Σημαντικό ποσοστό σήμερα είναι Κύπριοι - σαν να έχει επιτέλους ευοδωθεί σε κάτι η μακρόχρονη ιστορία της... αγγλοκρατίας στη Μεγαλόνησο!».
- Μεγάλος αριθμός ελλήνων φοιτητών σπουδάζει σε πανεπιστήμια της Δύσης. Πιστεύετε ότι αυτό υπονομεύει τη διατήρηση - εξάπλωση της ελληνικότητας;
«Απεναντίας. Οπου και να περιηγηθείς σε ξένο πανεπιστήμιο, ακούς να μιλούν ελληνικά στους διαδρόμους. Κατ' αυτόν τον τρόπο η ελληνικότητα παγκοσμιοποιείται, δεν συρρικνώνεται!».
- Πολλές φορές προσεγγίζετε λογοτεχνικά θέματα συγκριτικά, όπως για παράδειγμα στο κείμενο σχετικά με τον Καβάφη και τον Παλαμά στο «Βήμα» (16.3.2003). Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της συγκεκριμένης μεθόδου;
«Στη λογοτεχνία το νόημα πολλές φορές προκύπτει από την αντιπαράθεση. Ή, να το πω αλλιώς, το ποίημα (το μυθιστόρημα ή το θεατρικό έργο) αποτελείται από ένα νήμα συναλλαγών με άλλα έργα, παλιότερα. Με αποτέλεσμα ποτέ ένα λογοτεχνικό έργο να μη στέκεται μόνο του. Το διατύπωσε επιγραμματικά κάποτε ο Σεφέρης, και μάλιστα πολύ ωραία (το 1944 στο Κάιρο, έγραφε αγγλικά): "Poems do not live alone. Cases of solitary poems are extremely rare (μ.τ.σ.: Τα ποιήματα δεν ζουν μόνα τους. Περιπτώσεις μοναχικών ποιημάτων είναι εξαιρετικά σπάνιες)».
- Στη λογοτεχνική μετάφραση, πόσο δύσκολο είναι το να παραμένει κανείς κοντά στο προσωπικό ύφος του συγγραφέα (και στη γλώσσα του καιρού του αν το κείμενο δεν είναι σύγχρονο); Ποιο κομμάτι της μεταφραστικής διαδικασίας θεωρείτε δυσκολότερο;
«Πρόκειται για ένα είδος της αριστοτελικής "μίμησης". Ο μεταφραστής μιμείται όσο γίνεται στην εντέλεια, και εννοείται στη δική του γλώσσα, το ύφος του μεταφρασμένου συγγραφέα. Στον βαθμό που το κατορθώνει, η μετάφραση έχει αξία».
- Δηλαδή σε τι βαθμό είναι επιτρεπτό να αισθανόμαστε στο κείμενο τον τόνο του μεταφραστή;
«Για να συνεχίσω τον προηγούμενο συλλογισμό μου, ο τόνος του μεταφραστή πρέπει όσο γίνεται να αποσιωπηθεί. Ακριβώς όπως στο θέατρο δεν μιλάει ο ηθοποιός αλλά ο Αμλετ, έτσι και στη μετάφραση δεν ακούγεται παραδείγματος χάριν ο Μπήτον, αλλά ο Σεφέρης».
- Η μετάφραση είναι «ποιητική» - δημιουργική διαδικασία από πλευράς μεταφραστή. Εσείς, για παράδειγμα, αποδώσατε υπέροχα και πολύ ποιητικά την αισχύλεια φράση «μνησιπήμων πόνος» ως «the pain - perpetuating memory of pain».
«Ευχαριστώ! Δημιουργική, θα έλεγα, ακριβώς όπως στη σύγκριση που έκαμα με τον ηθοποιό στο θέατρο. Το να υποδύεσαι τον Αμλετ είναι βεβαίως πράξη δημιουργική. Μόνο να μην καμαρώνεις για αυτό. Διότι τότε ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι στην πραγματικότητα δεν είναι ο Σεφέρης που "μιλάει" στη γλώσσα τους αλλά ένας κάποιος... Μπήτον! Είναι ιδιαίτερα γοητευτικό, στο σημείο που δεν γράφεις ποίηση δική σου, να γράφεις με τον τρόπο αυτό την ποίηση ενός άλλου».
- Ποιος είναι ο αγαπημένος σας ποιητικός στίχος;
«την επικράτησί σου κύτταζε πώς αποκτάς» (Καβάφης, Ο Θεόδοτος)».
- Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αρετή της αγγλικής γλώσσας είναι η ακρίβειά της. Ποιο χαρακτηριστικό των ελληνικών θαυμάζετε εσείς;
«Τη δημιουργική της δύναμη ή μήπως, να πω καλύτερα, την εφευρετικότητά της. Στα ελληνικά, τουλάχιστον στη γλώσσα της ποίησης ή του λογοτεχνικού λόγου, όχι μόνο ονοματίζεις ένα πράγμα, αλλά κατά κάποιον τρόπο το δημιουργείς, το ποιείς. Σε αυτό υπερτερεί ο Ελύτης, που στα ποιήματά του δημιούργησε μια τεράστια αρχιτεκτονική, ολόκληρο κόσμο σχεδόν, από τι; Από τους φθόγγους της καθημερινής ελληνικής έκφρασης».
- Θεωρείτε ότι τα ελληνικά είναι πιο κοντά στα γαλλικά και άρα ότι στη μετάφραση αποδίδονται καλύτερα;
«Οχι. Αλλά είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι έλληνες λογοτέχνες, κάποτε τουλάχιστον, ήταν γαλλοθρεμμένοι. Και άρα δεν είναι περίεργο ότι ο λόγος τους μεταφράζεται πιο άνετα στα γαλλικά. Επίσης οι Γάλλοι έχουν πολύ περισσότερο αντοχή στον λογοτεχνικό λόγο απ' ό,τι οι Αγγλοσάξονες - και είναι πολύ πιο φιλόξενοι στις ξένες μεταφράσεις! Το ποσοστό μεταφρασμένων έργων που κυκλοφορούν στην Αγγλία, πιστεύω και στις ΗΠΑ, είναι πολύ χαμηλό».
- Ο Σεφέρης έδρασε ως ποιητής, μυθιστοριογράφος, κριτικός, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, χρονικογράφος... Ποιο από όλα του τα πρόσωπα σας είναι πιο ελκυστικό;
«Ολα μαζί. Και όχι μόνο. Ηταν ικανός διπλωμάτης, υπηρέτησε τη χώρα του πιστά σε πολύ κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της. Για μένα ο Σεφέρης είναι μεγαλύτερος ως ποιητής διότι δεν ήταν μόνο ποιητής. Βίωσε την τραγική μοίρα της πατρίδας του κατά τον αιώνα του και στα μέτρα του εφικτού πήρε ενεργό μέρος στην ιστορία της. Ο Καβάφης έχει ένα πολύ ωραίο ποίημα σχετικά με αυτό το θέμα. Στο ποίημα "Νέοι της Σιδώνος (400 μ.Χ.)" ο Καβάφης ειρωνεύεται την άποψη ότι ο ποιητής - στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Αισχύλος - πρέπει να μνημονευτεί μόνο και μόνο σε αισθησιακή κλίμακα. Τι σημασία έχει, για τον αισθησιακό νέο του ποιήματος, αν πολέμησες και συ τον Δάτι και τον Αρταφέρνη; Λοιπόν, ο Σεφέρης στην εποχή του πολέμησε (με τα όπλα του διπλωμάτη, εννοείται), και αν δεν το είχε κάνει αυτό, δεν θα ήταν τόσο μεγάλος ποιητής όσο είναι».
- Ποια είναι η εντύπωσή σας για τη σχέση Σεφέρη - Ελιοτ και η αντίδρασή σας στη φαρμακερή άποψη που θέλει τον Σεφέρη παθιασμένο με τον Ελιοτ (τον οποίο έτσι κι αλλιώς ανοικτά θαύμαζε) όπως και με την απόκτηση του Νομπέλ;
«Νόμιζα ότι και οι δύο αυτές κακίες είχαν θαφτεί πια στην ιστορία. Ο Σεφέρης είχε μελετήσει και ενστερνιστεί το έργο πολλών συγγραφέων πριν και μετά τον Ελιοτ. Διαβάζοντας τον Σεφέρη, ανακαλύπτεις τα ίχνη όλων των ποικίλων αναγνώσεών του. Φυσικά απορροφάει στοιχεία από τον Ελιοτ - αλλά και από τον Ομηρο, τον Αισχύλο, τον Κορνάρο, τον Σολωμό, τον Μακρυγιάννη και άλλους πολλούς νεότερους. Σχετικά με το Νομπέλ, όποιος έχει διαβάσει την επίσημη ανακοίνωση του βραβείου το 1963 καταλαβαίνει πολύ καλά ότι στο όνομα του Σεφέρη βραβεύεται όχι τόσο το συγκεκριμένο άτομο - ούτε καν το συγκεκριμένο έργο -, αλλά η Ελλάδα ολόκληρη και η νεότερη ποιητική παραγωγή της».
- Γιατί κατά τη γνώμη σας η Ελλάδα έχει πάψει να παράγει αξιοθαύμαστα λογοτεχνικά έργα;
«Μπορεί και να τα παράγει. Μόνο που τώρα τελευταία η αγορά του βιβλίου έχει εξαπλωθεί υπερβολικά - πώς να τα ξεχωρίσουμε; Μελλοντικά, πιθανό να προκύψουν...».
- Η βιογραφία «Γιώργος Σεφέρης, Περιμένοντας τον Αγγελο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα.
Το ΒΗΜΑ, 05/10/2008
No comments:
Post a Comment