«Το show είναι των Ελλήνων»

Τρεις νουβέλες του Μ. Κουμανταρέα που διαδραματίζονται από το 1932 μέχρι τον Δεκέμβρη του 1944

Της Ολγας Σελλα, Η Καθημερινή, Σάββατο, 15 Nοεμβρίου 2008

«Ολες οι νουβέλες αναφέρονται σε πραγματικά περιστατικά και πρόσωπα». Μ’ αυτή τη γενική φράση αυτοπαρουσίασε το τελευταίο του βιβλίο, «Το show είναι των Ελλήνων» (εκδ. Κέδρος) ο συγγραφέας Μένης Κουμανταρέας.

Και πράγματι, στις σελίδες του περπατάμε πάντα στους δρόμους της Αθήνας, από το 1932 μέχρι τον σκληρό Δεκέμβρη του 1944. Το χρονικό διάστημα, δηλαδή, που καλύπτουν οι τρεις νουβέλες του βιβλίου.

Η πρώτη, αναφέρεται στη συνάντηση του Κ. Π. Καβάφη με τον Δημήτρη Μητρόπουλο, στο σπίτι της Ελένης Ουράνη. Παρούσα όλη η πνευματική Αθήνα, παρών και ο συντηρητισμός της.

Η δεύτερη εκτυλίσσεται τέσσερις μέρες πριν από την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 24 Οκτωβρίου του 1940, με αφορμή την πρεμιέρα της «Μαντάμ Μπατερφλάι» στη νέα, τότε, Λυρική Σκηνή. Ενας Αθηναίος φιλότεχνος δικηγόρος αναλαμβάνει την αφήγηση, και από τις σελίδες της περνούν ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι, ο γιος του Πουτσίνι, αλλά και ο συγγραφέας Κούρτσιο Μαλαπάρτε, με την ιδιότητα του δημοσιογράφου της Corriere della Sera. «Η ”Μπατερφλάι” είναι μια όπερα που με ακολουθεί από μικρό παιδί. Την έχω δει άπειρες φορές, την αγαπώ. Ομως αυτή η νουβέλα συνδέεται με το ότι η κανονική μου μνήμη αρχίζει με τις σειρήνες στις 28 Οκτωβρίου 1940».

Η τρίτη νουβέλα, πάντα στην Αθήνα, παρακολουθεί τη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών στις 26 και 27 Δεκεμβρίου 1944. Παρών και ο Τσώρτσιλ, ο οποίος κάποια στιγμή λέει στον φωτογράφο Ντμίτρι Κέσελ: «Μη φωτογραφίζεις εμάς. Το show είναι των Ελλήνων», απ’ όπου δανείστηκε ο συγγραφέας και τον τίτλο του βιβλίου. Από τη σύσκεψη, αλλά και από τις σελίδες αυτής της ιστορίας περνούν όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί: Γεώργιος Παπανδρέου, Γιώργης Σιάντος, Γιάννης Παρτσαλίδης, Π. Κανελλόπουλος, κ.ά. Και ομολογουμένως, το εξώφυλλο με έργο του Αλέκου Φασιανού είναι πολύ ταιριαστό με το πνεύμα του βιβλίου (κυρίως της τρίτης νουβέλας), αφού παραπέμπει σε show και δη εθνικού περιεχομένου.

Επίκεντρο ο άνθρωπος

Ο Μένης Κουμανταρέας έχει υπογράψει πολλά βιβλία από το 1962 και «Τα μηχανάκια» του μέχρι σήμερα. Επίκεντρό του πάντα ο άνθρωπος. Αυτή τη φορά πρωταγωνιστές γίνονται οι επώνυμοι αλλά και οι ιστορικές στιγμές. Ομως είναι σαφής: «Δεν κάνω ιστορία. Κάνω σχόλιο πάνω στην ιστορία και τους ανθρώπους». Και ομολογεί ότι γράφει για εποχές και περιόδους που τον ενδιαφέρουν, για εποχές που τις έχει ζήσει σε διάφορες ηλικίες. «Αλλά τότε δεν ήμουν αρκετά μεγάλος για να τις ζήσω πραγματικά. Είναι περιστατικά που σημάδεψαν αυτή την πόλη, τα οποία ήθελα να εξερευνήσω».

Στην πρώτη νουβέλα, με τίτλο «Μια μέρα απ’ τη ζωή τους», ο Μένης Κουμανταρέας παρακολουθεί ένα τμήμα της μεγαλοαστικής Αθήνας, και την ίδια στιγμή δύο μεγάλους καλλιτέχνες, που προσπαθούν να επικοινωνήσουν, αλλά είναι φανερό πόσο απέχουν από τους Ελλαδίτες διανοούμενους. Ο συγγραφέας δεν ταυτοποιεί κανένα από τα πρόσωπα που εμφανίζονται στις νουβέλες του, αλλά τα φωτογραφίζει εξαιρετικά καθαρά, κι αυτές είναι ένα ενδιαφέρον παιχνίδι που κάνει με τον αναγνώστη: «Ενας ένας καταφτάνουν οι καλεσμένοι. Ο λαμπρός καθηγητής με τα πυκνά φρύδια, τ’ ανοιχτόχρωμα γκρίζα μάτια και το ανεπίληπτο παπιγιόν, μελλοντικός ιστορικός της λογοτεχνίας μας. ”Καλώς τον Κωνσταντίνο [σ.σ. Δημαρά]”, τον υποδέχεται η οικοδέσποινα. Ακολουθεί ο ποιητής της Ursa Minor μειλίχιος, λεπτοκαμωμένος και πανέξυπνος. ”Ως ευ παρέστης, Τάκη [σ.σ. Παπατσώνης]”, του δίνει το χέρι ο νοικοκύρης, ενώ με το άλλο στερεώνει το μονόκλ του. Επεται η επιβλητική μουσικοκριτικός Αύρα [σ.σ. Θεοδωροπούλου, ψευδώνυμο Θέρου], με τα άσπρα της μαλλιά και τα γυαλάκια, που με τον αέρα της σπρώχνει και τον σύζυγό της λογοτέχνη Αγι [σ.σ. Θέρο]. Κι ακόμη, ο ευγενικός και μελαγχολικός ποιητής Μιλτιάδης [σ.σ. Μαλακάσης], που ρίχνει ένα φευγαλέο βλέμμα στον καθρέφτη...».

«Δεν γράφω ιστορία»

Ο Μένης Κουμανταρέας αποτυπώνει έξοχα την ατμόσφαιρα, τις λεπτομέρειες, τους χαρακτήρες. Ομως επιμένει με πείσμα ότι το βιβλίο του δεν είναι ιστορικό μυθιστόρημα. «Είναι ένα βιβλίο για να δείξω πώς να μη γράψει κανείς την ιστορία. Η λογοτεχνία έχει αυτή τη μεγάλη αβάντα απέναντι στους ιστορικούς. Γράφει για πράγματα που φαίνονται μόνο με το μικροσκόπιο. Νομίζω ότι αυτές οι νουβέλες είναι γραμμένες από την απόσταση που χρειάζεται για ν’ αποδοθούν η εποχή και οι άνθρωποί της. Το βιβλίο είναι ανθρωποκεντρικό, όχι ιστοριογραφικό».

Και το δικό του μικροσκόπιο έχει κλίμα, ατμόσφαιρα, γνωστά πρόσωπα της πολιτικής και της τέχνης και συνεχείς αναζητήσεις, αφού, ασφαλώς, μέσω του τότε μιλάει και για το σήμερα. «Η ιστορία είναι ένας κύλινδρος που γνωρίζει και ξανατυπώνει τα ίδια πράγματα με άλλον τρόπο».

Ας μην ανησυχήσουν οι φανατικοί αναγνώστες του Μένη Κουμανταρέα. Δεν πρόκειται να χάσουν τίποτα από τη γοητεία όλων των προηγούμενων βιβλίων του. Απλώς αυτή τη φορά οι διαδρομές του στην πόλη της Αθήνας, που αυτή κυρίως πρωταγωνιστεί, συνοδεύονται κι από τα βήματα κάποιων επωνύμων.