Ιnternational Herald Tribune
Είναι πάρα πολύ δύσκολο να μιλήσει κανείς για θέματα όπως η ηθική, με τρόπο που να κρατάει την προσοχή αυτού του φαντάσματος που λέγεται «μέσος αναγνώστης». Η Susan Neiman όμως έχει ήδη γράψει ένα τέτοιο βιβλίο, Evil in Modern Thought, το οποίο έτυχε θερμής υποδοχής και από το κοινό και από τους κριτικούς. Η συγγραφέας, νυν διευθύντρια του Κέντρου Αϊνστάιν στο Βερολίνο, μπορεί να μιλάει με σοβαρότητα δίχως υπεραπλουστεύσεις και ταυτόχρονα να βλέπει τη ζωή όπως είναι. Αλλά και πώς θα μπορούσε να είναι, πώς θα έπρεπε να είναι, εάν το ανθρώπινο γένος δεν είχε απομακρυνθεί από κάποιες θεμελιώδεις αξίες.
Πίστη με ποιότητα
Το τωρινό βιβλίο της Moral Clarity (467 σελ., 27 δολάρια, εκδ. Harcourt), όπως και το προηγούμενο, υπεραμύνεται αυτών των αξιών οι οποίες, καθώς πιστεύει η συγγραφέας, βρίσκονται σχεδόν υπό εξαφάνιση στην πολιτική ατζέντα. Είναι οι αξίες εκείνες που ανέδειξε ο Διαφωτισμός και στοχαστές, όπως ο Ντέιβιντ Χιουμ, ο Ανταμ Σμιθ και ιδιαίτερα ο Ζαν Ζακ Ρουσό και ο Ιμάνουελ Καντ.
Ο Διαφωτισμός της Νάιμαν, όπως γράφει ο καθηγητής της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ Σάιμον Μπλάκμπερν, στη «Χέραλαντ Τρίμπιουν», δεν είναι αφελής. Δεν είναι η αλόγιστη λατρεία της ύλης, της επιστήμης, της τεχνολογίας που τόσο εξερέθισε τους ρομαντικούς στον καιρό τους και εξακολουθεί να ερεθίζει τους σημερινούς απογόνους τους. Ο Διαφωτισμός αυτός δεν είναι η άκριτη πίστη στη δύναμη του ανθρώπου για γνώση και πολύ λιγότερο, στη μοιραία πορεία του για τελειότητα.
Επιπλέον, δεν είναι η ανώτερη έκφραση της ελευθερίας ούτε αντίσταση στην εξουσία, μήτε η ανακάλυψη της ανοχής – όλα τούτα δεν είναι παρά μια ιδεολογία χλωμή, ανίκανη να παρασύρει τους ανθρώπους από τις προλήψεις και τους σκοταδισμούς που τους υπόσχονται πολύ περισσότερα.
Διαφωτισμός για τη Νάιμαν είναι τέσσερις ουσιαστικές αξίες: η ευτυχία, ο ορθός λόγος, ο σεβασμός και η ελπίδα. Η «ηθική καθαρότης» του τίτλου του νέου βιβλίου της δεν είναι η τέχνη (και τεχνική) της ανεύρεσης λύσεων στα προβλήματα που θέτει η ζωή, αλλά είναι ο τρόπος να προσβλέπουμε σε μια ζωή εμπνεόμενη από τις τέσσερις αυτές αξίες.
Στο ιδιαίτερα ολισθηρό θέμα της ελευθερίας, ακολουθεί το δόγμα του Καντ και την συντάσσει με την ανθρώπινη ικανότητα διάκρισης ή δημιουργίας πολλών μορφών πράξης. Ελευθερία, στη σφαίρα της δράσης, δεν σημαίνει ότι είμαστε αναγκασμένοι να ακολουθούμε μια οδό και έναν τρόπο πράξης σε μια δεδομένη στιγμή, αλλά ότι έχουμε δυνατότητα επιλογής. Οι μελετητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς λένε ότι επιλέγουμε ό, τι μας ευνοεί ή είναι πλησιέστερο στη φύση μας – ένας δίνει φιλοδώρημα σε έναν σερβιτόρο που δεν πρόκειται να ξαναδεί ποτέ στη ζωή του γιατί έχει μεγαλόψυχη φύση. Υπάρχει όμως και εκείνος που δίνει το φιλοδώρημα για τον ακριβώς αντίθετο λόγο, γιατί έτσι δείχνει μεγαλόψυχος ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Και οι δύο υπακούοντας στη διαφορετική τους φύση, πράττουν κάτι ηθικά και ορθολογιστικά καλό.
Στο ηθικό σύμπαν της συγγραφέως προέχουσα θέση κατέχει ο Αβραάμ, όταν προβάλλει αντίρρηση στην απόφαση του Θεού να καταστρέψει τα Σόδομα και τα Γόμορρα, με τη σκέψη ότι άδικα θα εξολοθρευτούν και καλοί άνθρωποι στις δύο πόλεις. Για πολλούς πιστούς και μη, αυτή η στάση, η αντίρρηση, το ανάστημα που υψώνεται εμπρός στο Υπέρτατο Ον, είναι ο ανώτατος ηρωισμός. Ένας πιο παράδοξος ήρωας στο ηθικό σύμπαν της Νάιμαν είναι ο πολυμήχανος Οδυσσέας με την αμφίβολη ηθική.
Αλλά ο Οδυσσέας είναι μια περίπτωση ανθρώπου που ενεπλάκη σ’ έναν κόσμο άπειρων δυνατοτήτων. Και η ζωντάνια του, η προσαρμοστικότητα και η βασική ανθρωπιά του, είναι γνωρίσματα που μόνο θαυμασμό μπορούν να προκαλέσουν στους ώριμους ανθρώπους, οι οποίοι ξέρουν ότι τα πραγματικά ηθικά πρότυπα είναι πολύ διαφορετικά από τα στερεότυπα των δογμάτων.
Η πεζότητα του κακού
Τι είναι όμως το αντίθετο της ηθικής, το κακό; Εδώ υπεισέρχεται η Χάνα Αρεντ, της οποίας την άποψη, περί της κοινοτοπίας του κακού (Βanality of evil), συζητεί διεξοδικά η συγγραφέας και ειδικότερα την κοινοτοπία του κακού στη σημερινή Αμερική. Συγκεκριμένα, την υπονόμευση της αλήθειας και του σωστού από τον Ντόναλντ Ράμσφελντ, τον Ντικ Τσένι και τους συν αυτοίς, στους θεσμούς που υποτίθεται ότι υπηρετούσαν. Είναι μεν εύκολοι στόχοι, αλλά βάλλοντάς τους η Νάιμαν πετυχαίνει και άλλους. Ενας από αυτούς που αξίζει να σημειωθεί γιατί συχνά υπάρχει και στην καθημερινή ζωή, είναι ότι το κακό δεν είναι μόνο πεζό και κοινότοπο, αλλά ότι συχνά απορρέει από κτηνώδη αναισθησία αντί από λελογισμένη κακία.
No comments:
Post a Comment