Σαλμάν Ρούσντι: 20 χρόνια μετά την ιρανική «επικήρυξη»
Σημεία αναφοράς. Της ΒΙΚΗΣ ΤΣΙΩΡΟΥ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 12/11/2008
Ο Βρετανός, ινδικής καταγωγής, Σαλμάν Ρούσντι εισβάλλει στη λογοτεχνική ιστορία το 1981 με «Τα παιδιά του Μεσονυκτίου», μυθιστόρημα πάνω στη δημιουργία του ινδικού κράτους, το 1947, και κερδίζει αμέσως το βραβείο Booker. Το ίδιο μυθιστόρημα, φέτος το καλοκαίρι, βραβεύτηκε με το Best of the Booker. Πριν από είκοσι χρόνια, η καριέρα του Ρούσντι πήρε μιαν άσχημη τροπή, όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Σατανικοί Στίχοι», το οποίο του στοίχισε μια fatwa που έβγαλε ο Χομεϊνί εναντίον του. Ο Ρούσντι για περίπου δέκα χρόνια έζησε απομονωμένος, μέχρις ότου το ιρανικό καθεστώς σταμάτησε να τον κυνηγά. Από το 2000 ζει στη Νέα Υόρκη, όπου έγραψε τα τελευταία τρία μεγάλα του μυθιστορήματα.
«Είμαι ένας συγγραφέας που από παλιά ενδιαφερόμουν για την πολιτική, πολύ πριν από τη fatwa. Εχω γράψει για την ινδική, την πακιστανική, την αγγλική πολιτική, όπως και ένα ημερολόγιο με ρεπορτάζ για την κατάσταση στη Νικαράγουα την εποχή του πολέμου εναντίον των Contras. Ναι, είμαι συγγραφέας που θα ενδιαφέρεται πάντα για τέτοια πράγματα, αλλά πιστεύω πως πρέπει να ξεχωρίζεις την πολιτική στράτευση από τη συγγραφή λογοτεχνικών έργων. Τα πολιτικά γεγονότα εξελίσσονται πολύ γρήγορα, ενώ η συγγραφή ενός μυθιστορήματος είναι πολύ αργή. Το μυθιστόρημα δεν είναι αναγκαστικά ο καλύτερος τρόπος να κάνεις πολιτική. Μέχρι να ολοκληρώσεις το μυθιστόρημά σου, τα πολιτικά γεγονότα φεύγουν από την επικαιρότητα. Εχω γράψει πολλά πολιτικά κείμενα αλλά προσπάθησα πάντα να τα διαχωρίζω από τα μυθιστορήματά μου».
Ο Σαλμάν Ρούσντι, με αφορμή το τελευταίο του μυθιστόρημα «Η γητεύτρα της Φλωρεντίας» -το οποίο θα κυκλοφορήσει σύντομα και στα ελληνικά- έχει δώσει πολλές συνεντεύξεις στον Τύπο, μιλώντας παράλληλα και για τα «αγαπημένα» του θέματα:
«Υπάρχει πρόβλημα με τη φιλελεύθερη αριστερά», λέει ο Ρούσντι σε μια από τις συνεντεύξεις του, συγκεκριμένα στο περιοδικό «Le Point»: «Οποιαδήποτε κριτική άποψη για το Ισλάμ σε στιγματίζει αμέσως ως νεοσυντηρητικό ή ακόμη και ρατσιστή. Συγγραφείς, όπως ο Ιαν Μακ Γιούαν, ο Μάρτιν Εϊμις και εγώ ο ίδιος, κατηγορούνται ως "φίλο-μπουσικοί", ενώ εδώ και οκτώ χρόνια πολεμάω κατά της κυβέρνησης Μπους. Για τον Τύπο της αριστεράς, η ιδέα πως κάποιος -όπως εγώ- μπορεί να ζήσει στη Νέα Υόρκη χωρίς να στηρίζει τον Μπους ή τον Ντικ Τσένι φαίνεται περίεργη. Η αγγλική αριστερά κατέχει την τέχνη να απατάται συχνά. Το ότι μια ιδεολογία τόσο λίγο επιεικής προς τους μετριοπαθείς μουσουλμάνους ή αυτούς που δεν ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στηρίζεται από την αριστερά, μου φαίνεται παράλογο».
Γεννημένος στη Βομβάη, πόλη που όπως λέει ο ίδιος δεν είναι ακριβώς ινδική, όπως το Δελχί και η Καλκούτα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στις σχέσεις Ανατολής - Δύσης, θέμα που εμφανίζεται στα περισσότερα μυθιστορήματά του, όπως και στη «Γητεύτρα της Φλωρεντίας». Συζητώντας -στο πλαίσιο της Γιορτής Βιβλίου στην Aix-en-Provence, στη Νότια Γαλλία -πριν από λίγο καιρό γι' αυτό το ζήτημα, είπε:
Ανακάτεμα πολιτισμών
«Κατά την άποψή μου, το ανακάτεμα των πολιτισμών είναι κάτι που πρέπει να γίνεται αποδεκτό με χαρά. Στο τέλος εμπλουτίζονται όλα τα μέρη. Το βλέπουμε παντού: το ανακάτεμα διαφορετικών πολιτισμών εμπλουτίζει τη ζωή των πόλεων. Πολλοί άνθρωποι όμως δεν συμφωνούν. Διαφωνούν με αυτό το ανακάτεμα. Αλλά αυτό δεν θα αλλάξει, ο κόσμος δεν θα ξαναγυρίσει σε μια κατάσταση "καθαρού πολιτισμού" -αν ποτέ έχει υπάρξει κάτι τέτοιο».
Για τη «Γητεύτρα...» ο Ρούσντι μελέτησε πολλά παλαιά κείμενα της εποχής της ιταλικής Αναγέννησης, αναζητώντας τις κατάλληλες εικόνες για το μυθιστόρημά του. Την Φλωρεντία την έχει επισκεφτεί μια φόρα μόνο σε ηλικία είκοσι χρόνων, όπου έμεινε για ένα καλοκαίρι. Ηταν λίγο μετά τις καταστροφικές πλημμύρες, και η πόλη είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. Οι περισσότεροι τόποι της Φλωρεντίας που αναφέρονται στο βιβλίο δεν υπάρχουν πια. Αντίθετα, η πόλη Sikri στην Ινδία -όπου εξελίσσεται η υπόλοιπη πλοκή- στέκεται όρθια, σχεδόν αλώβητη.
«Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε χριστιανικό, ινδικό και μουσουλμανικό πολιτισμό εκείνης της εποχής. Ωστόσο παρατήρησα πως υπάρχουν και ομοιότητες σε αυτό που ονομάζω "υψηλό σημείο πολιτισμού", δηλαδή στην εξουσία και στο δρόμο. Στην ιταλική Αναγέννηση υπήρξαν σπουδαία πρόσωπα, όπως ο Μακιαβέλι. Ενας από τους πρώτους που αναστοχάστηκαν με φιλοσοφικό τρόπο πάνω στη φύση της εξουσίας, στον ρόλο της. Είναι ένα δώρο που μας έκανε η ιταλική Αναγέννηση, αυτή η ουμανιστική φιλοσοφία. Στην Ινδία αναπτύσσεται ένα κάπως διαφορετικό φαινόμενο: σημειώνεται η απομάκρυνση της κοινωνίας και της θρησκείας και τα άτομα διαμορφώνονται μόνα τους. Κάτι άλλο που με εξέπλησσε στη διάρκεια της μελέτης μου, πριν γράψω το βιβλίο, είναι η σημασία των ερωτικών αναφορών της εποχής. Και στους δύο πολιτισμούς, ο αισθησιασμός κατέχει σημαντική θέση. Παράδειγμα: στη Φλωρεντία του 16ου αιώνα, η ομοφυλοφιλία δηλωνόταν δημόσια. Η σεξουαλικότητα εκφραζόταν πολύ ελεύθερα και στη Φλωρεντία οι άνθρωποι έκαναν έρωτα παντού. Στην Ινδία υπήρχαν εταίρες και πολλοί οίκοι ανοχής. Για να γράψω αυτό το μυθιστόρημα εμπνεύστηκα κυρίως από κείμενα και ποιήματα της εποχής. Είναι μια ιστορική περίοδος που πάντα με ενδιέφερε. Τότε, το ιερό συνέπιπτε με το καθημερινό και η μαγεία ήταν συστατικό στοιχείο της ζωής. Αυτό μου επέτρεψε να αφήσω ελεύθερη τη φαντασία μου - και αν και μπορεί να σας φανεί περίεργο, οι προλήψεις δεν με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα...».
Ο μύθος εργαλείο έρευνας
Εκείνη την εποχή λοιπόν, σύμφωνα με την πλοκή της «Γητεύτρας...» εμφανίζεται στη Μογγολία ένας γλωσσομαθής ταξιδιώτης από τη Φλωρεντία, ντυμένος με ένα κοστούμι αρλεκίνου και αφηγητής μιας τρελής ιστορίας, η οποία θα μπορούσε είτε να του χαρίσει δόξα ή να του στερήσει τη ζωή. Φτάνει λοιπόν στο παλάτι του Fatehpur Sikri, ενός πανίσχυρου βασιλιά, που από όλες τις γυναίκες του αγαπά μόνο αυτήν που επινόησε. Να όμως που φτάνει και μια πριγκίπισσα εξαιρετικά ελκυστική, με μαύρα λαμπερά μάτια, η Qara Koz, η ομορφιά της οποίας ανατρέπει τη μοίρα μιας αυτοκρατορίας, και ενδεχομένως να είναι η μητέρα του Φλωρεντινού ταξιδευτή και η εξαφανισμένη συγγενής του Μογγόλου βασιλιά. Ομως το βιβλίο αναδεικνύει και την ιστορική πλευρά της υπόθεσης, που φαίνεται να είναι το σημαντικό στοιχείο πια στο σύνολο του έργου του Ρουσντί.
«Ο μύθος αποτελεί για εμένα ένα εργαλείο έρευνας. Αυτό που με ενδιαφέρει εδώ είναι κυρίως η εποχή, δηλαδή η γέννηση του σύγχρονου κόσμου και η αρχή της ανακάλυψης ενός πολιτισμού από έναν άλλο», λέει σε συνέντευξή του, στην εφημερίδα «Le Parisien». Γνωρίζουμε το ταξίδι τού Μάρκο Πόλο και της συνάντησής του με τον Κουμπλάι Χαν, αλλά όσο κι αν έψαξα δεν βρήκα πουθενά να έχει καταγραφεί ένα ταξίδι από την αντίθετη κατεύθυνση: ενός Ινδού προς την Ευρώπη. Ετσι θέλησα ο Φλωρεντινός παραμυθάς να πλάσει με τη φαντασία του ένα τέτοιο ταξίδι και επιπλέον το ταξίδι αυτό να το έχει πραγματοποιήσει μια γυναίκα». Πράγματι, γιατί η ιστορία που υπάρχει στη βάση του μυθιστορήματος είναι οι περιπλανήσεις της πριγκίπισσας Qara Koz, από την αυτοκρατορία της Μογγολίας στα παλάτια της Φλωρεντίας, όπου θα μαγέψει τους πάντες με την απαράμιλλη ομορφιά της και την εκθαμβωτική δύναμη που διαθέτει αυτή η ανατολίτισσα μάγισσα.
«Ηθελα το βιβλίο μου να διαβαστεί σαν μια αληθινή ιστορία την οποία θα είχα επινοήσει, λέει ο Ρούσντι στην εφημερίδα «Le Monde». Αλλά ήθελα επίσης να γράψω ένα βιβλίο που τα πρόσωπά μου θα ονειρεύονταν να διαβάσουν. Ενα βιβλίο που θα ζωντάνευε την πραγματική πίστη στη μαγεία. Γιατί θεωρώ πως τελικά αυτή η βαθιά πίστη είναι ένα από τα πράγματα που ένωσε πραγματικά τη Δύση με την Ανατολή». *
No comments:
Post a Comment