Από τον ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ / 7 - 09/11/2008
Τι ακριβώς κάνει η μνήμη μας όταν δοκιμάζει να ανασυστήσει το μακρινό παρελθόν; Μπορεί να αναδιοργανώσει και να βάλει σε τάξη πολλές και διαφορετικές μεταξύ τους εποχές ή είναι σε θέση να αναπαραγάγει τα επεισόδια μιας μόνο περιόδου, ενώνοντάς τα με μια κοινή κλωστή; Κι ακόμη, πώς είμαστε βέβαιοι για το ότι η μνήμη δεν θέλει να μας εξαπατήσει, να ενεργήσει επιλεκτικά, ακόμη και να επινοήσει κάποιες αφηγήσεις προκειμένου να εξυπηρετήσει καλύτερα τον εξωραϊσμό του εγώ; Ερωτήματα τέτοιου τύπου απασχολούν εδώ και καιρό τις γνωστικές επιστήμες και θα ήταν δύσκολο να μείνουν για πολύ έξω από τις ανησυχίες και της λογοτεχνίας.
Η Μαρία Ευσταθιάδη δίνει στο καινούριο της πεζό, που κυκλοφορεί με τίτλο «Το κόκκινο ξενοδοχείο» από τις εκδόσεις «Κέδρος», έναν χαρακτηριστικό υπότιτλο: «Η αδύνατη αναπαράσταση».
Η κεντρική ηρωίδα (η κεντρική φωνή) στο «Κόκκινο ξενοδοχείο» είναι μια μάλλον έμπειρη και ώριμη γυναίκα, η οποία προσπαθεί να οργανώσει στη μνήμη της ορισμένα κρίσιμα συμβάντα της παιδικής της ηλικίας προκειμένου να κάνει κάτι (αν θα το κατορθώσει τελικά) με τους άλυτους κόμπους της ζωής της, που δεν είναι άλλοι από τους δύστροπους δεσμούς με την οικογένειά της, εκφρασμένη πρωτίστως στο πρόσωπο του πατέρα της. Για να λυθούν, όμως, αυτοί οι κόμποι είναι απαραίτητο να μην επιτραπεί στη μνήμη να αυτενεργήσει - να μη βολευτεί η πρωταγωνίστρια με μια μνημονική λειτουργία η οποία θα της δίνει εμμέσως πλην σαφώς άφεση αμαρτιών, σπεύδοντας να φορτώσει όλες τις ευθύνες στους άλλους.
Η Ευσταθιάδη βοηθάει την ηρωίδα της ανεβάζοντας επί σκηνής κάποια ομοιώματα του εαυτού της ή των προσώπων που σημάδεψαν την πορεία της, αλλά η αληθής αναπαράσταση της πραγματικότητας αποδεικνύεται, όπως σοφά μας έχει προετοιμάσει ο υπότιτλος του βιβλίου, αδύνατη. Παρά τις συνεχείς μετατοπίσεις, μετακινήσεις, διορθώσεις, αναθεωρήσεις και επαναθεωρήσεις όλων των μνημονικών εικόνων ή αποσπασμάτων, η αλήθεια δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ και η πρωταγωνίστρια θα υποχρεωθεί να διεκδικήσει στο ακέραιο και την παραμικρή εμμονή ή καθήλωσή της.
Θα απομείνει, βεβαίως, το ωραίο ταξίδι της αυτογνωσίας, που φτάνει στον αναγνώστη μέσα από μια γλώσσα γεμάτη ατόφια ποίηση, αλλά δίχως τον ελάχιστο ποιητικισμό. Στο «Κόκκινο ξενοδοχείο» η γραφή τραβάει διαρκώς την κουρτίνα, και σχολιάζει αδιάκοπα τις κατασκευές της, αποφεύγοντας κάθε εγκεφαλική παγίδα αφού εμπιστεύεται τα τόσο ζωντανά και εμπράγματα υλικά της μνήμης.
Μια καλά δουλεμένη και αναμφίβολα πρωτότυπη προσπάθεια, που, πάντως, θα ανέπνεε ανετότερα χωρίς το εφεύρημα των σκηνικών φωνών - ομοιωμάτων, το οποίο παρά τον δραματουργικό συντονισμό του με τα δρώμενα δυσκολεύεται να υποστηρίξει πειστικά την εκφορά τους.
Η Μαρία Ευσταθιάδη δίνει στο καινούριο της πεζό, που κυκλοφορεί με τίτλο «Το κόκκινο ξενοδοχείο» από τις εκδόσεις «Κέδρος», έναν χαρακτηριστικό υπότιτλο: «Η αδύνατη αναπαράσταση».
Η κεντρική ηρωίδα (η κεντρική φωνή) στο «Κόκκινο ξενοδοχείο» είναι μια μάλλον έμπειρη και ώριμη γυναίκα, η οποία προσπαθεί να οργανώσει στη μνήμη της ορισμένα κρίσιμα συμβάντα της παιδικής της ηλικίας προκειμένου να κάνει κάτι (αν θα το κατορθώσει τελικά) με τους άλυτους κόμπους της ζωής της, που δεν είναι άλλοι από τους δύστροπους δεσμούς με την οικογένειά της, εκφρασμένη πρωτίστως στο πρόσωπο του πατέρα της. Για να λυθούν, όμως, αυτοί οι κόμποι είναι απαραίτητο να μην επιτραπεί στη μνήμη να αυτενεργήσει - να μη βολευτεί η πρωταγωνίστρια με μια μνημονική λειτουργία η οποία θα της δίνει εμμέσως πλην σαφώς άφεση αμαρτιών, σπεύδοντας να φορτώσει όλες τις ευθύνες στους άλλους.
Η Ευσταθιάδη βοηθάει την ηρωίδα της ανεβάζοντας επί σκηνής κάποια ομοιώματα του εαυτού της ή των προσώπων που σημάδεψαν την πορεία της, αλλά η αληθής αναπαράσταση της πραγματικότητας αποδεικνύεται, όπως σοφά μας έχει προετοιμάσει ο υπότιτλος του βιβλίου, αδύνατη. Παρά τις συνεχείς μετατοπίσεις, μετακινήσεις, διορθώσεις, αναθεωρήσεις και επαναθεωρήσεις όλων των μνημονικών εικόνων ή αποσπασμάτων, η αλήθεια δεν θα αποκαλυφθεί ποτέ και η πρωταγωνίστρια θα υποχρεωθεί να διεκδικήσει στο ακέραιο και την παραμικρή εμμονή ή καθήλωσή της.
Θα απομείνει, βεβαίως, το ωραίο ταξίδι της αυτογνωσίας, που φτάνει στον αναγνώστη μέσα από μια γλώσσα γεμάτη ατόφια ποίηση, αλλά δίχως τον ελάχιστο ποιητικισμό. Στο «Κόκκινο ξενοδοχείο» η γραφή τραβάει διαρκώς την κουρτίνα, και σχολιάζει αδιάκοπα τις κατασκευές της, αποφεύγοντας κάθε εγκεφαλική παγίδα αφού εμπιστεύεται τα τόσο ζωντανά και εμπράγματα υλικά της μνήμης.
Μια καλά δουλεμένη και αναμφίβολα πρωτότυπη προσπάθεια, που, πάντως, θα ανέπνεε ανετότερα χωρίς το εφεύρημα των σκηνικών φωνών - ομοιωμάτων, το οποίο παρά τον δραματουργικό συντονισμό του με τα δρώμενα δυσκολεύεται να υποστηρίξει πειστικά την εκφορά τους.
Οι ιδεολογικοί φόβοι της ελληνικής κοινωνίας
Η ξενοφοβία και η ξενηλασία, συνδυασμένες με την πεποίθηση του ανάδελφου έθνους, όπως και με την ιδέα ότι κάθε μορφή διανόησης δεν μπορεί παρά να είναι εχθρική προς τον λαό και τις ανάγκες του, αποτελούν τάσεις και καταστάσεις που αναφύονται καθημερινώς τριγύρω μας, προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις.
Στο βιβλίο της «Οι φόβοι ενός αιώνα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου δείχνει πως πολλές (αν όχι οι περισσότερες) από τις συλλογικές ανασφάλειες οι οποίες ταλανίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα έχουν τις ρίζες τους στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Οπως παρατηρεί η ιστορικός στο εισαγωγικό σημείωμα, το πνεύμα του εκσυγχρονισμού που άρχισε να επικρατεί βαθμιαία σε όλα τα επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα γρήγορα εξισώθηκε με τον εξευρωπαϊσμό, δημιουργώντας μια σειρά από φόβους για την καθαρότητα τόσο του εθνικού παρόντος ή παρελθόντος όσο και της θρησκευτικής πίστης. Στην εθνική και θρησκευτική καθαρότητα εύλογα προστέθηκε η καθαρότητα της γλώσσας, για να προκύψει ένα τρίπτυχο το οποίο μένει σχεδόν απείραχτο μέχρι τις ημέρες μας.
Εκείνο το οποίο πάνω απ' όλα μάς δείχνει στη δουλειά της η Σταυρίδη-Πατρικίου, είναι το πώς η επιστήμη της ιστορίας μετατρέπεται από δεξιόστροφη ή αριστερόστροφη ηθική διδασκαλία σε εργαλείο κριτικού ελέγχου και αυτογνωσίας.
Στο βιβλίο της «Οι φόβοι ενός αιώνα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», η Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου δείχνει πως πολλές (αν όχι οι περισσότερες) από τις συλλογικές ανασφάλειες οι οποίες ταλανίζουν τη σύγχρονη Ελλάδα έχουν τις ρίζες τους στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα.
Οπως παρατηρεί η ιστορικός στο εισαγωγικό σημείωμα, το πνεύμα του εκσυγχρονισμού που άρχισε να επικρατεί βαθμιαία σε όλα τα επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα γρήγορα εξισώθηκε με τον εξευρωπαϊσμό, δημιουργώντας μια σειρά από φόβους για την καθαρότητα τόσο του εθνικού παρόντος ή παρελθόντος όσο και της θρησκευτικής πίστης. Στην εθνική και θρησκευτική καθαρότητα εύλογα προστέθηκε η καθαρότητα της γλώσσας, για να προκύψει ένα τρίπτυχο το οποίο μένει σχεδόν απείραχτο μέχρι τις ημέρες μας.
Εκείνο το οποίο πάνω απ' όλα μάς δείχνει στη δουλειά της η Σταυρίδη-Πατρικίου, είναι το πώς η επιστήμη της ιστορίας μετατρέπεται από δεξιόστροφη ή αριστερόστροφη ηθική διδασκαλία σε εργαλείο κριτικού ελέγχου και αυτογνωσίας.
No comments:
Post a Comment