Η διεθνής πολιτική ως θέατρο

δοκίμιο

Η πρόσφατη κρίση στη Νότια Οσετία, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι δαντέλες της βασίλισσας Ελισάβετ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ

«The Globe ήταν το θέατρο όπου ο Σαίξπηρ ανέβαζε τα έργα του». Ετσι αρχίζει το δέκατο τέταρτο βιβλίο του ο Βύρων Θεοδωρόπουλος, ο οποίος μετά την προ εικοσιπενταετίας συνταξιοδότησή του από τη διπλωματική υπηρεσία άρχισε μια δεύτερη καριέρα ως συγγραφέας βιβλίων διεθνών σχέσεων. Το βιβλίο είναι ένας μικρός αλλά πολύ χρήσιμος «οδηγός» για διπλωμάτες (και όχι μόνο). Παρ' ότι δεν παρουσιάζει κάποιο νέο θεωρητικό σχήμα, έχει γενικότερη παιδευτική αξία. Και αυτό γιατί δείχνει πώς μερικές μεταφορές του είδους «η τάδε χώρα παίζει θέατρο στον ΟΗΕ» δεν είναι παροδικές συμπεριφορές. Είναι συστατικό στοιχείο της διεθνούς πολιτικής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι διεθνείς σχέσεις είναι μια διαρκής υποκρισία. Οι κινήσεις των κρατών ούτε είναι πάντοτε σκηνοθετημένες ούτε ισχύει ότι «το έχουμε δει το έργο», ακόμη και αν, π.χ., οι πρόσφατες κινήσεις της Ρωσίας στη Νότια Οσετία μάς θύμισαν τις αντίστοιχες κινήσεις της Τουρκίας στη Βόρεια Κύπρο.

Ισως οι ειδικοί να έχουν αντιρρήσεις για επί μέρους σημεία του βιβλίου. Για παράδειγμα, κάποιοι θα αμφισβητήσουν ότι το νεοελληνικό κράτος ιδρύθηκε το 1829 (σελ. 40) και οι οικονομολόγοι θα απορρίψουν την εκτίμηση ότι η σημασία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου έχει εξασθενήσει τις τελευταίες δεκαετίες (σελ. 49). Το βιβλίο όμως προσφέρει μια προσέγγιση άξια λόγου κατά το ότι χρησιμοποιεί μεταφορές από το θέατρο χωρίς να τις εξαντλεί. Η μεταφορά, παρ' ότι από τη φύση της απέχει από την πραγματικότητα που περιγράφει, είναι χρήσιμη έως το σημείο που θα προδώσει την πραγματικότητα. Ο Θεοδωρόπουλος, ως πολύπειρος παρατηρητής των διεθνών εξελίξεων, σημειώνει ότι «στα διεθνή πράγματα... δεν είναι πάντοτε σταθερό ή αδιαφανές το χώρισμα ανάμεσα στη σκηνή και στο παρασκήνιο» (σελ. 33). Ο καλός συγγραφέας ξέρει πότε να εγκαταλείψει μια μεταφορά, όπως την πρόσληψη των διεθνών εξελίξεων ως σκηνικού θεάτρου, όταν αυτή δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα.

Ως προς τον θίασο ο Θεοδωρόπουλος εύστοχα υπογραμμίζει ότι το σύστημα της Βεστφαλίας (ιδρυμένο το 1648) δεν έχει πεθάνει, δηλαδή τα ανεξάρτητα κράτη παραμένουν οι κύριοι πρωταγωνιστές του διεθνούς δράματος. Εν τούτοις έχει εμφανιστεί πλήθος δευτεραγωνιστών: διακρατικοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, διεθνείς μη διακρατικοί οργανισμοί, όπως ο Ερυθρός Σταυρός, και διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις όπως η Διεθνής Αμνηστία. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μερικές φορές οι δευτεραγωνιστές έπαιξαν κύριους ρόλους.

Είναι άραγε ανήμποροι πλέον οι διπλωμάτες μπροστά σε αυτές τις μεταβολές του σκηνικού, του θιάσου και του έργου των διεθνών εξελίξεων; Η απάντηση του συγγραφέα είναι αρνητική. Οι διπλωμάτες έχουν ρόλο, αρκεί να προσαρμοστούν στις μεταβολές. Τον καιρό του Σαίξπηρ, μας λέει ο Θεοδωρόπουλος, ο πρέσβης της Γαλλίας στην Αγγλία πληροφορούσε την κυβέρνησή του, μεταξύ άλλων, και για τις κομψές δαντέλες του φορέματος της βασίλισσας Ελισάβετ. Σήμερα οι διπλωμάτες καλούνται να κατανοήσουν τη δυναμική των πολυμερών σχέσεων περισσότερο από ό,τι στο παρελθόν, όταν αρκούνταν απλώς στην ανάπτυξη διμερών σχέσεων.

• Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Το ΒΗΜΑ, 09/11/2008