ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΪΛΑΚΗ, ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 01/11/2008
Στα χρόνια του Μεσαίωνα κυριαρχούσαν τα ερωτικά, ιπποτικά, ηθικοπλαστικά έργα μυθοπλασίας μέσα από μία θαυμαστή ποικιλία θεμάτων, μορφών και τόνων, σε έμμετρο και σε πεζό λόγο. Σταδιακά, καθώς η μεσαιωνική εποχή πλησίαζε προς το τέλος της, η αφηγηματική φωνή τέτοιων εξιστορήσεων μεταβάλλεται εμφανώς για να προσεγγίσει πιο τολμηρά μυθοπλαστικά εγχειρήματα. Ωσπου τον δέκατο έβδομο αιώνα εμφανίζεται το πρώτο μεγάλο σύγχρονο μυθιστόρημα: «Ο πολυμήχανος ιδαλγός Δον Κιχότε ντε λα Μάντσα» ή αλλιώς ο «Δον Κιχώτης» του Ισπανού συγγραφέα Μιγκέλ ντε Θερβάντες.
Πρόκειται για ένα έργο-σταθμό που απομακρύνεται από το ιπποτικό αφήγημα προσδίδοντας στο μυθιστορηματικό είδος μία νέα διάσταση: Αυτήν της αντιπαράθεσης, της υποκειμενικής αναπαράστασης του κόσμου, με την καθημερινότητα. Για πρώτη φορά στην ιστορία του μυθιστορήματος ένας τόσο εντυπωσιακός σε έκταση και οξύτητα ρεαλισμός συγκρούεται αριστοτεχνικά με τον ιδεαλισμό της σκέψης του συγγραφέα.
Ο Θερβάντες, με άλλα λόγια, αρέσκεται να συγχέει το αντικειμενικό με το υποκειμενικό, τον κόσμο του αναγνώστη με τον κόσμο του βιβλίου. Το έργο, ακολούθως, δεν είναι το ιπποτικό βιβλίο που επιθυμούσε να μας παραδώσει ο ίδιος ο Δον Κιχώτης, αλλά εκείνο το πολυεπίπεδο και διασκεδαστικό μυθιστόρημα που θέλησε -και τελικά μας κληροδότησε- ο Θερβάντες «για το γούστο και την ευλογία όλων μας, που ακούσαμε για τον Δον Κιχώτη». Με το έργο αυτό, λοιπόν, το μυθιστόρημα απλώς ολοκληρώνεται ως αφηγηματική δομή, ενσκήπτει στην καθημερινή πραγματικότητα, αναδεικνύει χαρακτήρες μέσα από τις δοκιμασίες της ζωής που παρουσιάζει, προσπαθεί να διαπραγματευτεί τα διαχρονικά ερωτήματα που απασχολούν την ανθρώπινη υπόσταση. Πάντως, ένα από τα πολυάριθμα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου μυθιστορήματος το οποίο -δίχως άλλο- συναρπάζει, έρχεται από την αντίστροφη διαδρομή συγγραφέα και ήρωα, όπως αυτή αναδύεται μέσα από την εξέλιξη της υπόθεσης: Στο έργο, που εκτυλίσσεται σε ένα χρονικό διάστημα μερικών μηνών, συνυπάρχουν -και συγχρόνως εναλλάσσονται- οι περιπέτειες του απίστευτου διδύμου, Δον Κιχώτη και Σάντσο, με τις πληροφορίες για τη βιογραφία του συγγραφέα.
Μια ζωή πραγματικά μυθιστορηματική: Ο Θερβάντες (1547-1616) ήταν εκτός από άνθρωπος των γραμμάτων, ένας χρεοκοπημένος εισπράκτορας φόρων, ένας τζογαδόρος, ένας παράξενος περιπλανώμενος ταξιδιώτης, αλλά και ένας καλός μισθοφόρος στρατιώτης που βρέθηκε στην Ιταλία και πολέμησε γενναία στη Ναύπακτο, το 1571, εναντίον των Τούρκων- όπου τραυματίστηκε αποκτώντας μία μόνιμη αναπηρία στο αριστερό χέρι. Επειτα, θα βρεθεί για μία πενταετία αιχμάλωτος στην Αλγερία, με τις τέσσερις προσπάθειες δραπέτευσής του να αποτυγχάνουν και τον ίδιο να εξαγοράζει τελικά την ελευθερία του. Αυτήν ακριβώς την εποχή που ο Θερβάντες αφήνει τα όπλα και αφοσιώνεται αποκλειστικά στα γράμματα, αρχίζει να γράφεται ο Δον Κιχώτης. Την ίδια χρονική περίοδο, ο τελευταίος ακολουθεί ανάποδη πορεία: Αφήνει τα γράμματα, τα ιπποτικά βιβλία που διάβαζε ακατάπαυστα, για να πάρει τα όπλα -το δόρυ και την ασπίδα- και να αυτοανακηρυχτεί «πλανόδιος ιππότης που γυρεύει περιπέτειες». Κάπως έτσι ο Δον Κιχώτης με τις παρανοϊκές -και αστείες- μονομαχίες του κατά της παραμορφωμένης από τη φαντασία του πραγματικότητας, δεν προκαλεί -εν τέλει- τον οίκτο παρά μόνο τη συμπάθεια και τον σεβασμό του αναγνώστη του μυθιστορήματος, ο οποίος βλέπει -στην ουσία- τον τραγικό και αδιάκοπο αγώνα του ανθρώπου που -παρακινημένος από ευγενικά ιδανικά- σκοντάφτει πάνω στη σκληρή πραγματικότητα. Ομως και η ζωή του Θερβάντες -όπως σημειώνει ο Αντρές Τραπιέγιο στην παρούσα ιδιαίτερα παραστατική βιογραφία του Ισπανού συγγραφέα- σημαδεύτηκε από πολυάριθμα ατυχή περιστατικά μιας τέτοιας εχθρικής πραγματικότητας. Η Ισπανία της εποχής εκείνης ήταν ταυτόχρονα η αυτοκρατορία των κατακτήσεων, της αγιοσύνης και του Χρυσού Αιώνα, αλλά και της Ιεράς Εξέτασης και του θρησκευτικού σκοταδισμού, της πείνας και των λοιμών, των καθημερινών δολοφονιών, της πειρατείας και της διαφθοράς.
Ο ίδιος ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες υπέφερε αρκετά από αυτά τα δεινά, γεγονός που δεν τον απέτρεψε από το να δημιουργήσει ήρωες που διακρίνονταν για ένα εξαιρετικό χάρισμα: Εψαχναν και έβρισκαν ικανοποίηση μέσα στις αντιξοότητες και τις δυσχέρειες, ενώ δεν έπαυαν να ελπίζουν ακόμη και απέναντι στις αόρατες δυνάμεις που υπονόμευαν καθοριστικά την ύπαρξής τους. Και ο βιογράφος του Θερβάντες καταλήγει με μία ενδιαφέρουσα -από κάθε άποψη- σύγκριση ανάμεσα στον δημιουργό και τον μυθιστορηματικό ήρωά του: «Ο δον Κιχώτης δεν υπήρξε πιο ελεύθερος από τον άνθρωπο που τον επινόησε. Ούτε βέβαια μπορούμε να πούμε ότι ο συγγραφέας εξιδανικεύει, μέσω του ήρωά του, όλες τις αποτυχίες και τις ταπεινώσεις που υπέφερε στη ζωή του. Ο δον Κιχώτης και ο Θερβάντες ήταν το ίδιο ελεύθεροι και το ίδιο σκλάβοι των προκαταλήψεων, των απόψεων και -βέβαια- των εμμονών τους».
No comments:
Post a Comment