Εγκλημα χωρίς τιμωρία;

Ένας αστός της διπλανής πόρτας, που ξέρει να κρύβει καλά τα μυστικά του

Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η Καθημερινή, 09/11/2008

Πατρίσια Χάισμιθ, Το αγόρι που ακολουθούσε τον Ρίπλεϋ, μετ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Αγρα

Η Πατρίσια Χάισμιθ (ΗΠΑ 1921 - Ελβετία 1995) δημιούργησε πιθανόν τον πιο αμοραλιστή μυθιστορηματικό ήρωα, τον Τομ Ρίπλεϋ, ο οποίος είναι ο κεντρικός πρωταγωνιστής στην πενταλογία της. Πρόσωπο γοητευτικό, μυστηριώδες, που δεν διστάζει να εξοντώσει τον άλλον για να οικειοποιηθεί την περιουσία του, να ταυτιστεί μαζί του και να συνεχίζει να ζει δίχως ενοχές σ’ ένα ήσυχο χωριό κάπου κοντά στο Φοντενεμπλό της Γαλλίας, παρέα με την Ελοΐζ, τη γυναίκα του, παίζοντας τσέμπαλο και ακούγοντας προκλασική μουσική ή τον Λου Ριντ. Είναι άτομο που έχει ακριβά και καλά γούστα, αλλά και μανία με την τάξη και την καθαριότητα, στάση που έρχεται σε αντίθεση με τη χαοτική ψυχική του κατάσταση. Ασχολείται με το εμπόριο πλαστών έργων τέχνης και το κέντρο των δραστηριοτήτων του είναι το Λονδίνο, μακριά από το ήσυχο λιμάνι, το σπίτι του, όπου καταφεύγει για να βρει τη ζεστασιά και την ασφάλεια μετά από κάθε επικίνδυνη αποστολή, δίπλα σε μια γυναίκα, που δεν κάνει ενοχλητικές ερωτήσεις, που τον δέχεται όπως είναι, χωρίς ερωτική επιθυμία. Αλλωστε, από το πρώτο μυθιστόρημα της πενταλογίας, «Ο ταλαντούχος Κος Ρίπλεϋ», υπονοείται, χωρίς ποτέ να ομολογείται ή να εκφράζεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η ομοφυλοφιλία του ήρωα.

Το alter ego

Στο έργο της «Το αγόρι που ακολουθούσε τον Ρίπλεϋ», δίπλα στον Τομ Ρίπλεϋ πρωταγωνιστεί ένα δεκαεξάχρονο αγόρι, που είναι γόνος μεγαλοαστικής αμερικανικής οικογένειας. Η καθημερινότητα του πρώτου στην έπαυλή του έχει αρχίσει ήδη να γίνεται ανιαρή κι αυτό φαίνεται από την εμμονή του να εξουδετερώσει τα μυρμήγκια στο μπάνιο του, όταν γνωρίζει ένα αγόρι, τον Φρανκ, που εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή του, και βρίσκει έτσι καινούργιο ενδιαφέρον.

Ο νεαρός φιλοξενείται στο σπίτι του και του αποκαλύπτει ότι δολοφόνησε τον πατέρα του. Ο Τομ ακούει το παιδί να του αφηγείται τη σχέση του με τον πατέρα και τα άλλα μέλη της οικογένειας, να του περιγράφει τη σκηνή του φόνου και τον αντιμετωπίζει ως να μη συνέβη κάτι τόσο αποτρόπαιο αλλά η πράξη του να ήταν αναμενόμενη, μια καθημερινή ενέργεια. Ο Φρανκ, σε αντίθεση με τον Τομ, βασανίζεται από τις τύψεις του και μιλάει για το συμβάν για να τις τιθασεύσει και να απαλλαγεί από αυτές. Θαρρείς και είναι το alter ego του έμπειρου αλλά συνάμα διαβολικού Ρίπλεϋ. Από τη μια ο αμοραλιστής τύπος, αυτός που διαπράττει το κακό και δεν έχει συνείδηση αυτού που κάνει κι από την άλλη εκείνος ο οποίος διαπράττει το έγκλημα χωρίς καλά καλά να γνωρίζει τους λόγους –γιατί είναι αδύναμα τα κίνητρά του όπως παρουσιάζονται από τον ίδιο τον ήρωα: καταπιεζόταν από την πατρική παρουσία, ήθελε την ελευθερία του– και καταδιώκεται από τις ενοχές.

Χωρίς απαντήσεις

Από την ησυχία της γαλλικής εξοχής οι δυο ήρωες μεταβαίνουν στο πολύβουο Βερολίνο της εποχής του Τείχους, κι εκεί η μία περιπέτεια θα ακολουθεί την άλλη, με αποκορύφωμα την απαγωγή του νεαρού. Ποιο είναι το κίνητρο που οδηγεί τον Τομ να αφήσει τη σιγουριά του σπιτιού του και να μπει σε άσκοπες περιπέτειες για κάποιον που μόλις γνώρισε; Τα χρήματα που πιθανόν να αποκομίσει από την οικογένεια του μικρού όταν φανεί ότι του συμπαραστάθηκε στις δυσκολίες ή ένας υπολανθάνων ερωτισμός; Η συγγραφέας δεν δίνει έτοιμες απαντήσεις και πολλά ερωτήματα μένουν αναπάντητα και μετέωρα. Ο αντιφατικός κύριος Ρίπλεϋ από τη μια είναι αδίστακτος κι από την άλλη γενναιόδωρος και φιλικός απέναντι σε εκείνους που του προσφέρουν είτε γαλήνη, όπως η γυναίκα του και η οικονόμος του σπιτιού, είτε κάποιο υλικό όφελος. Αδιαφορεί για τους ηθικούς κανόνες της κοινωνίας και πάντα καταφέρνει να ξεφεύγει από την τσιμπίδα του νόμου. Αλλωστε, η Δικαιοσύνη έχει χάσει το νόημά της. Δίκαιο είναι ό,τι τον βολεύει. Ισως γι’ αυτό να μην είναι οι ιστορίες της Χάισμιθ πιθανοφανείς, αλλά να ακολουθούν τους δικούς τους κανόνες, ενώ η τιμωρία να είναι κάτι άγνωστο. Ο Ρίπλεϋ παρά τα εγκλήματα που έχει διαπράξει, συνεχίζει να ζει άνετα και να απολαμβάνει τη μουσική του, ως να μην έχει συμβεί τίποτα. Ενας αστός της διπλανής πόρτας, που ξέρει να κρύβει καλά τα μυστικά του και να χειρίζεται με την ίδια άνεση τους γείτονές του όπως και τους απατεώνες συνεργάτες του στα διάφορα μέρη της Ευρώπης.

Η απόδοση στα ελληνικά αποδίδει το ύφος και την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα του πρωτοτύπου.