Βουντού εικόνων στην Αφρική

ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ | Κυριακή 30 Μαΐου 2010

Ο ιταλός συγγραφέας Αλμπέρτο Μοράβια ταξίδευε συνεχώς επί 18 χρόνια στη Μαύρη Ηπειρο, καταγράφοντας στα ημερολόγιά του αλλά και στις ανταποκρίσεις του για ιταλικά έντυπα το ανθρώπινο και το γεωγραφικό τοπίο

Ο Αλμπέρτο Μοράβια άρχισε να ταξιδεύει στην Αφρική στις αρχές της δεκαετίας του ΄70. Επί δεκαοκτώ χρόνια διέτρεχε τη Μαύρη Ηπειρο, κρατώντας ημερολόγιο όπου σημείωνε όσα τού έκαναν εντύπωση, συνοδεύοντάς τα με σχόλια ψυχολογικής, κοινωνικής και κάποτε συναισθηματικής φύσεως. Επιλογή από τις ημερολογιακές σημειώσεις του είναι το βιβλίο αυτό όπου αποτυπώνεται η εικόνα που δημιουργεί ένας δυτικός συγγραφέας για την Αφρική, λες και δεν πρόκειται για μια ήπειρο αλλά για ενιαία χώρα, έναν κόσμο με άπειρες μεν αποχρώσεις, αλλά πνευματικά και πολιτισμικά αδιαίρετο.

Στα ημερολόγια του Μοράβια κυριαρχεί η «άλλη Αφρική», αυτή που τον συναρπάζει. Ο τοτεμικός κόσμος των πνευμάτων και των μυστηρίων που έρχεται από πολύ μακριά, από τα βάθη μιας εποχής η οποία παραπέμπει στην προϊστορία του πολιτισμού όπου πρωταγωνιστεί η φύση. Ολες του οι παρατηρήσεις συνειρμικά απευθύνονται σε έναν μαγικό κόσμο αρχέγονων αισθήσεων που κινητοποιούν τη φαντασία του αλλά και ευαισθησίες ρομαντικής ή πιο σωστά υπαρξιακής φύσεως. Τα αφρικανικά δάση είναι οι καθεδρικοί ναοί της Μαύρης Ηπείρου, τα τοπία της τού θυμίζουν μεγάλους συγγραφείς της περιπέτειας όπως ο Στίβενσον και ο Μέλβιλ, στα ζώα της αποδίδει υπαρξιακά γνωρίσματαάρα και ομοιότητες με τον άνθρωπο - ενώ ταυτοχρόνως τον συναρπάζουν μαγικές τελετουργίες, γι΄ αυτό και οι περιγραφές του μοιάζουν με ατελεύτητο βουντού εικόνων. Και βέβαια, όπως θα περίμενε κανείς, θαυμάζει τη Ζιμπάμπουε και τον πρόεδρο Μουγκάμπε. Ο Μοράβια πέθανε το 1990. Πού να φανταζόταν ότι η Ζιμπάμπουε που επισκέφθηκε, σύμβολο τότε των Αδέσμευτων Χωρών, θα ήταν σήμερα μια χώρα όπου ο πληθυσμός της ζει σε άθλια κατάσταση με 355 δολάρια ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα, με έναν πρόεδρο ο οποίος από σύμβολο της ενότητας και της ανεξαρτησίας της θα μετατρεπόταν σε έναν από τους πιο διεφθαρμένους πολιτικούς μακράς (ισόβιας, με άλλα λόγια) διάρκειας αυτής της δύσμοιρης χώρας;

Από την Τανζανία στο Ζαΐρ και στην Γκαμπόν

Οι συγγραφείς αιχμής συλλαμβάνουν κάποτε διαισθητικά όσα με την πρώτη ματιά δεν αποκαλύπτει ο κοινωνικός περίγυρος. Ιδού, επί παραδείγματι, μια εξαιρετική παρατήρηση για τον ποταμό Ζαμβέζη που μοιάζει σαν να αναφέρεται σε ολόκληρη την Αφρική: «Αυτός ο Ζαμβέζης, τόσο ήσυχος σε απόσταση εκατό μέτρων από τον καταρράκτη (σ.σ.: εννοεί τους καταρράκτες της Βικτόρια, όπως τους ονόμασε ο ιεραπόστολος και εξερευνητής Λίβινγκστον) δεν φέρνει άραγε στο μυαλό κάτι κοινωνίες αποκοιμισμένες την παραμονή της επανάστασης;». Ας προσθέσω και μιαν ακόμη, εξίσου εξαίρετη, παρατήρησή του: «Από τους καιρούς του Ηρόδοτουτον κόσμο τον “ανακαλύπτουν” οι Ευρωπαίοι. Οι άλλοι λαοί αρκούνται να τον επισκέπτονται».

Μέρος από τα κείμενα που απαρτίζουν τον τόμο δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Corriere della Sera» από το 1983 ως το 1986. Ολα μαζί συνιστούν μαζί με τα Γράμματα από τη Σαχάρα το, ας πούμε, αφρικανικό ημερολόγιο του Μοράβια. Είναι ευαίσθητα, με ιδιαίτερη σημασία στη λεπτομέρεια και περιέχουν μινιατούρες χαρακτήρων από αυτούς που συνάντησε στις διαδρομές του από την Τανζανία και το Μπουρούντι ως τη Ρουάντα, το Ζαΐρ, την Γκαμπόν και τη Ζιμπάμπουε. Δεν είναι βέβαια σήμερα τόσο εύκολο να διακρίνει κανείς κοπάδια ελεφάντων όπως τον καιρό του ταξίδευε ο Μοράβια. Εκείνη την εποχή η Δυτική Αφρική είχε μεταβληθεί σε τεράστιο σκουπιδοτενεκέ των αναπτυγμένων χωρών όπου εκεί πετούσαν τα απόβλητά τους, αλλά το ζήτημα αυτό άρχισε πολύ αργά να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα. Στις μέρες μας είναι πιο επικίνδυνα τα ταξίδια σε πολλές χώρες της Αφρικής, όπου μαίνονται πολυετείς εμφύλιοι, την αγριότητα των οποίων αδυνατεί να συλλάβει ο νους του ανθρώπου σε κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτή της Ρουάντας το 1994, όπου σφαγιάστηκαν πάνω από 500.000 άνθρωποι και τα πτώματά τους σάπιζαν στη ζούγκλα επί έξι μήνες.

• Οι Εκδόσεις Κέδρος εντάσσουν το βιβλίο στην ταξιδιωτική τους σειρά «Τerra incognita». Υποθέτω λοιπόν ότι ο χαρακτηρισμός «μυθιστόρημα» στο εξώφυλλο οφείλεται σε παρέμβαση του «δαίμονος».

ΠΛΗΘΩΡΙΚΟΣ, ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΘΙΑΣΜΕΝΟΣ

Ο Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990),με πάνω από σαράντα βιβλία στο ενεργητικό του (μυθιστορήματα,συλλογές διηγημάτων,δοκίμια κ.ά.),ανήκει στους πολυγραφότερους και πλέον διάσημους ιταλούς συγγραφείς του 20ού αιώνα.Γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματά του,που γνώρισαν την επιτυχία και στη χώρα μας,για τις λεπτές εξπρεσιονιστικές αποχρώσεις τους και κυρίως για τη διαβρωτική τους ατμόσφαιρα αποτέλεσε για τα ιταλικά γράμματα μια ολόκληρη εποχή.Διάσημοι σκηνοθέτες,όπως ο Μπερτολούτσι,ο Γκοντάρ και ο Βιτόριο ντε Σίκα μετέφεραν μυθιστορήματά του στον κινηματογράφο,με γνωστότερο τον Κομφορμίστα το 1970,που υπήρξε από τις καλύτερες ταινίες του νεαρού τότε Μπερτολούτσι.Το διασημότερο μυθιστόρημά του είναι Η πλήξη (που κυκλοφορεί και στη γλώσσα μας).Ο Μοράβια πέρασε με επιτυχία από τον Τύπο (τις εφημερίδες «La Stampa», «La Gazzetta del Ρopolo» και «Corriere della Sera» καθώς και άλλα έντυπα όπου δημοσιεύτηκαν ορισμένα από τα καλύτερα ρεπορτάζ και διηγήματά του) και ίδρυσε δύο περιοδικά, το «Carrteri» και πολύ αργότερα το πασίγνωστο «Οggi». Πάντα δραστήριος, συχνά απρόβλεπτος,μαχητικός από τα νιάτα του,δραστηριοποιήθηκε στα γράμματα πολύ νέος. Σε ηλικία 20 ετών,παρακαλώ,εξέδωσε τους Αδιάφορους (με δικά του έξοδα),από τα διασημότερα μυθιστορήματά του.Συνδέθηκε κατά καιρούς με σημαντικές προσωπικότητες των ιταλικών γραμμάτων,του Τύπου και της δημόσιας ζωής, όπως ο Μαλαπάρτε και ο Παζολίνι,διώχθηκε από το μουσολινικό καθεστώς και αναγκάστηκε πρώτα να δημοσιεύει με ψευδώνυμο και στη συνέχεια να αυτοεξοριστεί μαζί με την τότε σύζυγό του, την επίσης σπουδαία συγγραφέα Ελσα Μοράντε,ενώ δημοσίευσε και πλήθος κριτικών κειμένων για βιβλία ή κινηματογραφικές ταινίες.Ταξίδεψε πολύ σε όλον τον κόσμο,έζησε έντονα και συμμετείχε ενεργά στα Γράμματα.Η πολύπλευρη αυτή προσωπικότητα σφράγισε την ιταλική και για μια περίοδο και την παγκόσμια λογοτεχνία.Σήμερα βέβαια η λάμψη του Μοράβια έχει κάπως θαμπώσει,δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι παραμένει από τους σημαντικότερους ευρωπαίους συγγραφείς του 20ού αιώνα και υπόδειγμα παθιασμένου και εργατικού επαγγελματία ο οποίος δεν έπαψε να γράφει ως το τέλος της ζωής του.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artid=334600&dt=30/05/2010#ixzz0pZcptvAz