Ενα πάθος γοητευτικό αλλά επικίνδυνο

Η βασίλισσα Ελισάβετ Β΄ της Αγγλίας μυείται, με χιούμορ, στην αναγνωστική μανία με τη βοήθεια μιας κινητής βιβλιοθήκης

• Της Μαριας Tοπαλη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 23 Mαϊου 2010,

• ΑΛΑΝ ΜΠΕΝΕΤ, Το βασίλειό μου για ένα βιβλίο, μτφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, εκδ. Μεταίχμιο 2009

• Αν ξεκαρδίζεστε με Γούντι Αλεν ή, έστω, Πίτερ Σέλερς, μη διαβάσετε το υπό συζήτηση έργο σε χώρο όπου το δυνατό γέλιο θα ενοχλούσε. Δεν είναι βέβαιο πως θα τα καταφέρνατε να συγκρατηθείτε. Η συνταγή παλιά: αποφυγή μυθοπλαστικών ή υφολογικών υπερβολών ώστε ατάκες και περιστατικά ουδέτερα καθαυτά να καθίστανται σπαρταριστά χάρη στο θράσος που γονιμοποιεί τη σκηνοθεσία. Το συντομότατο αφήγημα του διάσημου Βρετανού θεατρικού συγγραφέα και σεναριογράφου Αλαν Μπένετ (1934) διαβάζεται μέσα σε 2 ώρες και βγάζει γέλιο, χωρίς να στερείται πολιτικο-πολιτισμικών αιχμών και ενός μελαγχολικού –όχι ηττοπαθούς– υπαρξιακού διαλογισμού. Ο Μπένετ αποτίει για ακόμα μια φορά τιμές στη λογοτεχνία ως πάθος, βραδυφλεγώς έστω, ανατρεπτικό.

• Ας βάλουμε κατά μέρος το «στόρι», σύμφωνα με το οποίο η βασίλισσα της Αγγλίας μυείται στην αναγνωστική μανία με τη βοήθεια μιας κινητής βιβλιοθήκης και ενός ομοφυλόφιλου νεαρού λαντζέρη. Οι συνέπειες απρόβλεπτα κωμικές αλλά και πικρές. Η κατά Μπένετ εκπαιδευμένη «να δείχνει ένα κάποιο ενδιαφέρον, όχι να ενδιαφέρεται πραγματικά» Ελισάβετ Β΄ (γιόρτασε τα 84α γενέθλιά της την 21η Απριλίου τρέχοντος και η νουβέλα, που διαδραματίζεται, τάχα, στην όγδοη δεκαετία της ζωής της, κορυφώνεται στα ογδοηκοστά γενέθλιά της, ενώ λαμβάνονται υπόψη πραγματικά δεδομένα του βιογραφικού της, όπως η αγάπη της για τα σκυλιά και η καλή γνώση της γαλλικής) γίνεται ευτυχισμένη αλλά άβολη. Οπως και σε άλλα, εξίσου σύντομα και εξίσου κομψά αριστουργήματα, όπου διάσημοι λογοτέχνες επιλέγουν να υπερασπιστούν και να τιμήσουν την εργασία τους και το προϊόν της, επιβεβαιώνονται και εδώ, με βάση το συγκεκριμένο παράδειγμα, οι αρχές που διέπουν την απόλαυση κάθε τέχνης: η συγγένεια έως και ταύτισή της με το πάθος, την έλξη, την έξη, το δόσιμο, το αυτοδίδακτο, τη μοναχικότητα, την ελεύθερη σκέψη, την αυτοδιάθεση, το απροσδόκητο, το αντιαυταρχικό (έως αντιεξουσιαστικό), το απολύτως αντισυμβατικό· η σκοτεινή, μυθική, ανορθολογική καταγωγή του συμβάντος, αντιστρόφως ανάλογη με την πεζή και προβλέψιμη πρόσκρουση του μύθου στην πραγματικότητα και στις συνέπειές της. 

• Η επιλογή, ωστόσο, της βασίλισσας ως πρωταγωνίστριας αποδεικνύεται σχεδόν δαιμονική: στο αποστειρωμένο κενό που την περιβάλλει ως κορυφαία απομονωμένο πρόσωπο, ο συγγραφέας των διάσημων θεατρικών μονολόγων (Talking Heads) εξυφαίνει ως αράχνη το αναγνωστικό της πάθος, που διαβρώνει κατωφερώς την εικόνα ενός ολόκληρου πολιτισμού. Πρωθυπουργοί και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι ελέγχονται ως εξίσου άξεστοι και αστοιχείωτοι με τον τελευταίο κοινό θνητό, αφού περιέρχονται όλοι σε δυσάρεστη αμηχανία μην μπορώντας να ανταποκριθούν στον βασιλικό αναγνωστικό ενθουσιασμό ούτε καν στο πλαίσιο μιας σύντομης, εθιμοτυπικής συνομιλίας.

Κατεδαφιστικός

• Η πλοκή είναι μόνον η αφορμή για να επιδοθεί ο συγγραφέας σε ένα εύπεπτο αλλά καθόλου ρηχό πολιτισμικό σχόλιο. Και σε άλλα έργα του (π. χ. στο θεατρικό και κατόπιν κινηματογραφικό The History Boys) έχει υπονομεύσει την επιφανειακή, ετοιμόλογη, πακεταρισμένη κουλτούρα που προσφέρουν έναντι αδρού αντιτίμου τα κορυφαία βρετανικά πανεπιστήμια, στα οποία έχει και ο ίδιος θητεύσει. Κατεδαφιστικός για τους εκπαιδευμένους ξερόλες (τους αλλοτινούς καθωσπρέπει μορφωμένους αστούς; Τους ακαδημαϊκούς; Τους καθιερωμένους κριτικούς;) ο Μπένετ –διά στόματος της Αυτής Μεγαλειότητος– αποφαίνεται ότι «η ενημέρωση δεν είναι διάβασμα» αλλά «το ακριβώς αντίθετο», αφού: «Η ενημέρωση είναι λακωνική, τεκμηριωμένη και συγκεκριμένη. Το διάβασμα είναι ανοργάνωτο, αμεθόδευτο και μονίμως δελεαστικό. Η ενημέρωση κλείνει ένα θέμα, το διάβασμα το διευρύνει συνεχώς».