Ο δημόσιος πόλεμος δύο αμφιλεγόμενων Γάλλων διανοητών

Ο Μισέλ Ονφρέ εκθρονίζει τον Μπερνάρ Ανρί - Λεβί

Toυ Φιλιππου Xατζοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο, 29 Mαϊου 2010

• Ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί [Bernard-Henri Lévy] βρήκε άραγε το μάστορά του σε θέματα μάρκετινγκ; Το ερώτημα αυτό θέτουν σε πρόσφατο κοινό άρθρο τους οι βιβλιοκριτικοί του περιοδικού Nouvel Observateur Νταβίντ Καβινιολί, Γκρεγκουάρ Λεμεναζέ και Φαμπρίς Πλισκίν. 

• Η κυκλοφορία του τελευταίου βιβλίου του συγγραφέα Μισέλ Ονφρέ [Michel Onfray], πραγματικός ογκόλιθος 600 σελίδων αφιερωμένος στην κατάρριψη των φροϊδικών θέσεων, έρχεται να εδραιώσει τη θέση του Ονφρέ, ως του πιο αγαπητού διανοούμενου των ΜΜΕ της χώρας. Εδώ και πολλές εβδομάδες, ο Μισέλ Ονφρέ και οι ενστάσεις του στη φροϊδική θεωρία του οιδιπόδειου συμπλέγματος, έχουν απασχολήσει τα πρωτοσέλιδα της «Λιμπερασιόν», του «Πουέν», του «Μαριάν» ή ακόμη και του αργεντίνικου περιοδικού «Νοτίσιας». Την ίδια στιγμή, ολοένα και περισσότερες φωνές διαμαρτυρίας απέναντι στις εκτιμήσεις του Ονφρέ υψώνονται στον κόσμο των Γάλλων διανοουμένων, με την Ελιζαμπέτ Ρουντινεσκό, τον Αλέν Μπαντιού, τον Ζακ-Αλέν Μιλέρ και τον Αλέν Φινκελκράουτ να ηγούνται των επιθέσεων. 

• Ο γεννημένος το 1959 Μισέλ Ονφρέ, ιδρυτής του λαϊκού Πανεπιστημίου της Καν το 2002, έχει γράψει τα «Εγχειρίδια Αντι-Φιλοσοφίας» και «Αθεϊσμού Πραγματεία». Ο ίδιος λέει: «Μάχομαι μόνος. Δεν έχω φίλους στον χώρο και δεν μπορώ να φωνάξω σε βοήθεια, όπως κάνει ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί (BHL)». 

• Οι δύο άνδρες, αν και ιδεολογικοί αντίπαλοι, μοιάζουν πολύ ο ένας με τον άλλον. «Ο μιμητισμός τους με εντυπωσίαζε ανέκαθεν. Πιστεύω ότι ο Ονφρέ έχει πάρει πολλά στοιχεία από τον BHL», εξηγεί ο συγγραφέας Πασκάλ Μπρικνέρ. Οι δύο διανοητές, όμως, δεν έχουν την ίδια απήχηση στο γαλλικό κοινό. Το τελευταίο βιβλίο του Ονφρέ, το «Αθεϊσμού Πραγματεία», έχει πουλήσει μέχρι στιγμής 280.000 αντίτυπα, ενώ το τελευταίο πόνημα του BHL με τίτλο «Σχετικά με τον Πόλεμο στη Φιλοσοφία» κατάφερε να πουλήσει μόλις 5.500 αντίτυπα από την ημέρα της κυκλοφορίας του τον Φεβρουάριο. Μέχρι πρότινος, η αντιπαλότητα μεταξύ των δύο διανοουμένων παρέμενε σιωπηλή, θυμίζοντας περισσότερο σύμφωνο μη-επίθεσης, εξαιτίας της συνύπαρξής τους στον εκδοτικό οίκο Grasset. 

• Η ρήξη επήλθε πρόσφατα, τη στιγμή που ο BHL αποφάσισε να ενωθεί στην κουστωδία επικριτών του Ονφρέ. Στη στήλη του στο περιοδικό Le Point, ο BHL χαρακτήρισε το βιβλίο του αντιπάλου του «κοινότοπο, απλοϊκό, παιδαριώδες, τετριμμένο, συχνά στα όρια του φαιδρού, εμπνευσμένο από θεωρίες συνωμοσίας». Διαβάζοντας τη βιβλιοκρισία του BHL, ο Ονφρέ φέρεται να «έσκασε στα γέλια», αν και διαπιστώνοντας ότι το υβριστικό άρθρο του BHL μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε σε ιταλικά, ισπανικά και αμερικανικά έντυπα, αποφάσισε να απαντήσει εξαπολύοντας πραγματική κήρυξη πολέμου. 

• «Το θλιβερό πραγματικό πρόσωπο του Μπερνάρ-Ανρί Λεβί είναι αυτό ενός παραχαράκτη, ενός ψεύτη, ενός μεγαλομανή, ενός ανθρώπου που μισεί την Αριστερά και αγαπά το χρήμα», γράφει ο Μισέλ Ονφρέ για τον BHL, γεννημένο στην Αλγερία το 1948, ιδρυτή της επιθεώρησης «Ο Κανόνας του Παιχνιδιού» και συγγραφέας των βιβλίων «Η Βαρβαρότητα με Ανθρώπινο Πρόσωπο» και «Η Γαλλική Ιδεολογία». 

• Ποιος όμως έριξε την πρώτη βολή σε αυτή την αντιπαράθεση, που θυμίζει -τηρουμένων των αναλογιών και της φαιδρότητας της σύγχρονης φιλοσοφικής σκηνής- εκείνη μεταξύ του Ζαν-Πολ Σαρτρ και του Αλμπέρ Καμύ. Είναι αλήθεια ότι ο Ονφρέ είχε επιτεθεί πρώτος στον BHL μέσω των σελίδων του Nouvel Observateur, αποκαλώντας τον φιλόσοφο «εκπρόσωπο της Αριστεράς του χαβιαριού, στον οποίο το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο του Λεπέν οφείλει σημαντικό μέρος της πολιτικής του ρώμης». Λίγο καιρό αργότερα, ο Ονφρέ επανερχόταν στις επιθέσεις του, κατηγορώντας τον BHL ότι χαρακτήρισε «φασίστα» τον Καμύ σε άρθρο του σε μπλογκ.

Για το θέμα Πολάνσκι

• Η υπόθεση Πολάνσκι, όμως, αποτελεί το σημείο οριστικής ρήξης μεταξύ των δύο διανοουμένων. Ο Λεβί ανακηρύσσεται σε αυτόκλητο προστάτη του Πολάνσκι, με τον Ονφρέ να επιλέγει τον ρόλο του δημόσιου κατηγόρου. Ο αριστοκρατικός λυρισμός του Λεβί, που καταγγέλλει «το άρωμα λαϊκής δικαιοσύνης» και «τη λύσσα του όχλου», αντιτίθεται στο ηθικοπλαστικό λεξιλόγιο του Ονφρέ, που λέει: «Ο BHL δικαιούται να υποστηρίζει την παιδεραστία και το σεξουαλικό τουρισμό, με την πρόφαση ότι υποστηρίζει έναν φίλο του. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να γίνεται με οποιαδήποτε επιχειρήματα. Ο βιασμός ενός 13χρονου κοριτσιού, το οποίο ο βιαστής του έχει σκόπιμα μεθύσει, είναι ή δεν είναι έγκλημα;» 

• Η σχέση των δύο διανοητών είχε αρχίσει, όμως, με τους καλύτερους οιωνούς. «Θα σας ενοχλούσε να εκδοθούν τα βιβλία σας στη σειρά του BHL;» είχε ρωτήσει το 1988 τον Ονφρέ το αφεντικό των εκδόσεων Grasset Ζαν-Πολ Εντχοβέν, αφού είχε λάβει το πρώτο χειρόγραφο του συγγραφέα. Ο Ονφρέ διηγείται: «Συνάντησα τον BHL αργότερα, και μου είχε πει: «Α! Είστε ο περίφημος Μισέλ Ονφρέ;» για να του απαντήσω αστειευόμενος: «Ναι, κι εσείς ποιος είστε;» Εμεινε έκπληκτος και μου ομολόγησε ότι δεν έχει καμία αίσθηση του χιούμορ».

Κοινό σημείο η αγενής και επιθετική αντιμετώπιση των επικριτών τους

• Ολα μοιάζουν να χωρίζουν τον Ονφρέ, γνήσιο τέκνο της γαλλικής επαρχίας, από τον Παριζιάνο νομάδα και αριστοκράτη BHL. Κοινό τους γνώρισμα, όμως, η επιθετική και αγενής αντιμετώπιση των επικριτών τους. Αν κάποιος διαφωνήσει με τον BHL, σημαίνει ότι η ψυχή του είναι «ρυπαρή» και ταγμένη στο δωσιλογικό καθεστώς Πετέν. Αν διαφωνείτε με τον Ονφρέ σημαίνει ότι ως ελιτιστής μανδαρίνος περιφρονείτε τον γαλλικό λαό, καθώς ο Ονφρέ είναι γιος αγρότη και καθαρίστριας. Ο αυτοδημιούργητος αυτός διανοούμενος της Αριστεράς παραδίδει δωρεάν μαθήματα κάθε Δευτέρα στο λαϊκό Πανεπιστήμιο που ίδρυσε.

• Ο Λεβί, που θυμίζει ρομαντικό ήρωα του Μπαλζάκ, κληρονόμησε την επιχείρηση πολυτελούς τροπικής ξυλείας του πατέρα του, με κύκλο εργασιών 460 εκατ. ευρώ το 1995. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης και λιτότητας, τα λευκά ανοιχτά πουκάμισα του οίκου Charvet του BHL, η αριστοκρατική του φυσιογνωμία και η ευειδής σύζυγός του πλήττουν την εικόνα του ως διανοητή και φιλοσόφου. Οταν ο BHL κατηγορεί τον Ονφρέ ότι «υιοθετεί την οπτική γωνία του υπηρετικού προσωπικού» για να περιγράψει την προσωπική ζωή του Ζίγκμουντ Φρόιντ, ο ελιτισμός του καθίσταται πασίδηλος.

• Στο δοκίμιό του «Η Ευρώπη των Κρετίνων», ο Ονφρέ καταφέρεται με λύσσα κατά των ψηφοφόρων του «Ναι» στο δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα. Ο διδάκτωρ Φιλοσοφίας Ονφρέ επαίρεται για τη συμμετοχή του στο «μπλοκ των βλάχων», ενώ η περιγραφή του για τον ψηφοφόρο του «Ναι» φέρνει αμέσως στον νου τον BHL: «Παχύ πορτοφόλι, μέτριος εγκέφαλος, γιγάντια θεώρηση του κόσμου, υπερτροφία γενναιόδωρων αισθημάτων, πτυχιούχος ανώτατης παιδείας και ει δυνατόν Παριζιάνος».

• Σήμερα, ο Ονφρέ, πρώην συνοδοιπόρος του τροτσκιστή Ολιβιέ Μπεζανσενό χειροκροτεί τον εκπρόσωπο του Νέου Αριστερού Κόμματος Μελανσόν, ενώ ο μέχρι πρότινος υποστηρικτής της Σεγκολέν Ρουαγιάλ, BHL, τείνει σήμερα προς την κατεύθυνση του Ντομινίκ Στρος-Καν.

• Και οι δύο έχουν οριστικά διακόψει κάθε διπλωματική σχέση με τον πανεπιστημιακό χώρο, εισπράττοντας τη χλεύη και την εχθρότητα των ακαδημαϊκών. Οι επιθέσεις εναντίον τους δίνουν και παίρνουν. Ο καθηγητής της Σορβόννης Γκιγιόμ Μαζό έγραφε πρόσφατα για το βιβλίο του Ονφρέ «Η Θρησκεία του Στιλέτου»: «Για να αποδείξει ότι η δολοφόνος του Μαρά, Σαρλότ Κορντέ, ήταν κατά βάθος μία ελευθεριακή άθεη, ο Ονφρέ στηρίζεται πάνω στα απομνημονεύματα του Σαρλ-Ανρί Σανσόν, του διαβόητου δήμιου της Γαλλικής Επανάστασης. Τα απομνημονεύματα αυτά, όμως, αποτελούν μυθιστορηματικό έργο, καθώς γράφτηκαν εξ ολοκλήρου από τον Ονορέ ντε Μπαλζάκ».

• Οι επικρίσεις και οι αποκαλύψεις, όμως, δεν πλήττουν στο παραμικρό τη φήμη του Ονφρέ. Κάτι τέτοιο υπήρξε, όμως, και το κυριότερο γνώρισμα του BHL, ως επικεφαλής των Νέων Φιλοσόφων και των θνησιγενών επιθέσεων που αυτοί είχαν δεχθεί από τον ιστορικό Πιέρ Βιντάλ-Νακέ, τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Ρεμόν Αρόν.

Iδεολογικές επιθέσεις

• Ονφρέ και BHL διακρίνονται για την ευφράδειά τους, αλλά και για τις στοχευμένες ιδεολογικές τους επιθέσεις. Ο BHL ξεσκέπασε τις κοινές ιδεολογικές ρίζες φασιστών και κομμουνιστών, ενώ ο Ονφρέ κατακεραυνώνει ψυχιάτρους και κληρικούς, ως εμπνευστές της σύγχρονης σεξουαλικής καταπίεσης.

• «Κοινό γνώρισμα της σκέψης των δύο φιλοσόφων είναι η εμμονή τους να αποκαλύπτουν εκπροσώπους του Κακού επί Γης. Αυτό είναι που τους καθιστά διαχρονικά δημοφιλείς», λέει ο καθηγητής φιλοσοφίας Φρεντερίκ Σιφέρ, που εκτιμά ότι ο Ονφρέ στο βιβλίο-λίβελο για τον Φρόιντ θυμίζει ανησυχητικά τα δημοσιεύματα του δικηγόρου και υπουργού Εσωτερικών Ερνέστ Πινάρ, δημόσιου κατηγόρου στη δικαστική υπόθεση κατά των «Ανθέων του Κακού» του Μποντλέρ και της «Μαντάμ Μποβαρί» του Φλομπέρ το 1857.

• Στο συναινετικό ουμανισμό του BHL, ο αριστερός νιτσεϊκός Ονφρέ αντιτάσσει μία αυστηρή σχεδόν φονική ηθική, μία επιστροφή στην «αγνότητα», που θα αντιμετωπίσει τη «γαλλική διανοητική σαπίλα». Ο Ονφρέ θα ήθελε έτσι να γίνει η Σαρλότ Κορντέ, που θα δολοφονήσει τη συντηρητική πατριωτική Αριστερά, με εκπρόσωπό της τον BHL.