Η θέαση της Ιστορίας

Του Σπυρου Γιανναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο, 29 Mαϊου 2010

• «Ακόμα και ο ίδιος ο χρόνος γερνά». Τούτη η φράση του Ζέμπαλντ θα μπορούσε κάλλιστα να επέχει θέση μότο, χαρακτηρίζοντας ολόκληρο το βιβλίο. Ο πρόωρα χαμένος συγγραφέας, ασυνήθιστο κράμα Γερμανού που εγκατοικεί στην Αγγλία, υπήρξε φανατικός οδοιπόρος, ένας πλάνης με την μπωντλερική έννοια του όρου. Τα βιβλία του ξεφεύγουν από την παραδεδομένη έννοια του μυθιστορήματος (ακόμα και του ταξιδιωτικού) ή του δοκιμίου, προσφέροντας στον αναγνώστη την ευκαιρία μιας περιπλάνησης. Μια πορεία χωρίς προδιαγεγραμμένη (φαινομενικά) κατάληξη, στον τόπο, στον χρόνο και στα βιβλία, δηλαδή στην προσωπική του -κατά Μπόρχες- βιβλιοθήκη. 

• Το επίτευγμα του Ζέμπαλντ έγκειται στο ότι κατορθώνει να δέσει αρμονικά σε μια ενιαία και ρέουσα αφήγηση ιστορίες τόπων, ανθρώπων και λογοτεχνικών έργων. Κάθε του βιβλίο είναι ένα εξαιρετικά τακτοποιημένο κουτί όπου συγυρίζει με τρυφερή προσήλωση πλήθος (μισο)ξεχασμένων πληροφοριών, ανεκτίμητης (προσωπικής κυρίως) συναισθηματικής αξίας. Στους «Δακτύλιους» το περίτεχνο λογοτεχνικό σχήμα λόγου της παρεκβολής (digression) καθίσταται το κυρίως θέμα (ή κυρίως πιάτο) του βιβλίου. 

• Ωστόσο, οι παρεκβολές αυτές, οι οποίες μοιάζουν να προκύπτουν αβίαστα καθώς περιδιαβαίνει την ανατολική ακτή της Βρετανίας, ούτε τυχαίες είναι ούτε αθώες. Ολες οι πόλεις που επισκέπτεται, όλες οι ανθρώπινες και οι λογοτεχνικές ιστορίες που διηγείται κουβαλούν το στίγμα της καταστροφής. Το Ντάνιτς, το Σάουθολντ ή το Λόεσοφτ τα οποία γνώρισαν στιγμές μεγάλης άνθησης, αποτελούν θλιβερές σκιές του εαυτού τους, όπως π.χ. ο Σουίνμπερν στο γέρμα του βίου του. 

• Η θλιμμένη, νοσταλγική αφήγηση του Ζέμπαλντ εκφράζει την πεποίθηση ότι «η ιστορία του πολιτισμού μας αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από συμφορές» πίσω από τις οποίες κρύβεται η ανθρώπινη απληστία και η ανεξέλεγκτη πορεία εξέλιξης της τεχνολογίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εν πολλοίς «ανιστόρητη ιστορία της αποικιοκρατίας» και δει το «πιο σκοτεινό κεφάλαιο από τη λεγόμενη εξερεύνηση του Κογκό» το οποίο ο Ζέμπαλντ παρουσιάζει μέσα από δύο προσωπικές μαρτυρίες: την εμπειρία του Τζόζεφ Κόνραντ και την τραγική ζωή του Ρότζερ Κέισμεντ. Απληστία και τεχνολογία αποτελούν τους δομικούς άξονες κάθε σχεδόν ιστορίας ή παρέκβασης, προδιαγράφοντας ένα ζοφερό μέλλον για την ανθρωπότητα: «στην ουσία οδεύουμε κιόλας προς την επόμενη καταστροφή». 

• Ο Ζέμπαλντ επαναλαμβάνει με χίλιους τρόπους το ίδιο βασανιστικό υπαρξιακό ερώτημα: «Στέκουμε άραγε πάνω σε ένα βουνό από νεκρούς; Αυτό είναι το τελευταίο μας παρατηρητήριο; Πόσο σφαιρική είναι η περίφημη θέαση της Ιστορίας από ένα σημείο σαν κι αυτό;».