«Εγώ είμαι ο θεός Ερμής»

• Του ΒΑΣΙΛΗ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑ, Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 14 Μαΐου 2010

Στο τελευταίο μυθιστόρημα του 65χρονου Ιρλανδού Τζον Μπάνβιλ, οι αρχαιοελληνικοί θεοί, ο Δίας και ο Ερμής, συναντούν μια σημερινή, ιρλανδική οικογένεια. Οι «Απειροι κόσμοι», ο ελληνικός τίτλος του πρωτότυπου «The Infinities» (μτφρ.: Τόνια Κοβαλένκο, «Καστανιώτης»), ήταν μια καλή αφορμή για να έρθει ο συγγραφέας στην Ελλάδα.

«Η αληθινή τέχνη δεν είναι ποτέ σοβαροφανής, είναι πάντα παιχνιδιάρικη, ακόμη και μέσα στο σκοτάδι», πιστεύει ο Τζον Μπάνβιλ

Ο τιμημένος με το βραβείο Μπούκερ για τη «Θάλασσα» Μπάνβιλ έδωσε, χθες το βράδυ, διάλεξη για «Τα προσωπεία του καλοκαιριού», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του «Megaron Plus».

Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου είναι ο ετοιμοθάνατος μαθηματικός Αδάμ Γκόντλι. Γύρω από το κρεβάτι του θανάτου θα βρεθούν η αλκοολική γυναίκα του, ο ηττοπαθής γιος του Αδάμ με την όμορφη ηθοποιό σύζυγό του, Ελέν, η υστερική κόρη του Πέτρα. Οι δυο θεοί μπαινοβγαίνουν στη ζωή τους, φέρνοντας την ψυχαγωγική εκτόνωση της κωμωδίας.

• Ενα μέρος του μυθιστορήματός σας βασίζεται στο θεατρικό «Αμφιτρύων» του Χάινριχ φον Κλάιστ. Γιατί επιλέξατε να συνομιλήσετε μ' αυτό το έργο;

«Σωστά το διαπιστώσατε. Ο Χάινριχ φον Κλάιστ είναι μία από τις σημαντικότερες μορφές της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Και όμως, είναι σχεδόν άγνωστος στον αγγλόφωνο κόσμο. Εχω μακρά σχέση με τον Γερμανό δραματουργό, καθώς έχω διασκευάσει τρία έργα του για το θέατρο. Πιστεύω ότι η λογοτεχνία που έχει γράψει είναι αριστουργηματική, γιατί συνδυάζει το αρχαιοελληνικό δράμα με το σεξπιρικό μπουρλέσκ, ιδιαιτέρως εύστοχα στον "Αμφιτρύωνα"».

• Δέχεστε την κρίση ότι οι «Απειροι κόσμοι» παλινδρομούν ανάμεσα στην τραγωδία και την κωμωδία;

«Είναι σαν να βρίσκεσαι στο όνειρο κάποιου άλλου. Είναι μια "αλαζονική" κωμωδία, που επιδιώκει να είναι σεξπιρική, ακολουθώντας τα χνάρια του Κλάιστ. Πάντως, δεν είναι τραγωδία, εκτός και αν εννοείτε ότι ήταν αριστοτελική η αντιμετώπιση του μυθοπλαστικού μου υλικού. Υπό αυτή την έννοια, ναι, γιατί με βοήθησε να χρησιμοποιήσω μια προκλητική τεχνική. Συνίσταται στο γεγονός ότι δημιουργεί διαφορετικούς και παράλληλους μυθιστορηματικούς χρόνους».

• Γιατί ανατρέξατε στην αρχαιοελληνική μυθολογία, δίνοντας τον ρόλο του αφηγητή στον ψυχοπομπό Ερμή;

«Η αρχαιοελληνική μυθολογία είναι ένα εξαιρετικό κλειδί, με το οποίο μπορούμε να ξεκλειδώσουμε το νόημα της ζωής και της Ιστορίας. Είμαι πεπεισμένος ότι είναι από τις καλύτερες μυθολογίες που επινοήθηκαν ποτέ. Και αυτό δεν σας το λέω επειδή, αυτή τη στιγμή, βρίσκομαι στην Ελλάδα. Και όμως, δεν τη διδασκόμαστε πλέον στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Καταλαβαίνετε ότι ο αγγλόφωνος αναγνώστης των "Απειρων κόσμων" πρέπει να ανοιγοκλείνει ένα λεξικό, για να μάθει ποιος είναι ο Ερμής ή ποιος είναι ο Δίας».

• Γιατί δίνετε στον θεό Ερμή τον ρόλο του αφηγητή;

«Ο Ερμής είναι ένας θεός και κάθε μυθιστοριογράφος πιστεύει ότι είναι ένας θεός. Φυσικά και είναι υπό τον διαρκή έλεγχό μου όλα της στοιχεία της ιστορίας που θέλω να αφηγηθώ. Ετσι, είμαι ένας μικρός θεός όταν γράφω. Με έχουν επικρίνει ότι τα ονόματα των ηρώων μου είναι βαρύγδουπα».

• Ο Δίας σας ζηλεύει τους ανθρώπους. Γιατί;

«Γιατί οι θεοί δεν μπορούν να αγαπήσουν και δεν πεθαίνουν. Οι θεοί δεν γνωρίζουν τι εστί αγάπη, τι εστί πόθος. Κάθε φορά που ο Δίας κοιμάται με μια θνητή γυναίκα, έχει την αίσθηση ότι έχει πάρει μια γεύση θανάτου».

• Πρωταγωνιστεί κι ένας σκύλος, ο Ρεξ, ο οποίος είναι ο μόνος «ήρωάς» σας που μπορεί να δει τον Δία. Ηταν ένα τέχνασμα;

«Τα ζώα είναι κάτι σαν θεοί, γιατί δεν έχουν συνείδηση της θνητότητάς τους. Αυτό που δεν βλέπουν σε μας είναι ότι εμείς οι άνθρωποι έχουμε συνείδηση του θανάτου. Τα ζώα μάς βλέπουν όπως οι θεοί: με ζήλια και έκπληξη. Ο θάνατος τονίζει πόσο γλυκιά είναι η ζωή».

• Το κεντρικό πρόσωπο γύρω από το οποίο περιστρέφεται το βιβλίο σας είναι ο ετοιμοθάνατος μαθηματικός Αδάμ Γκόντλι. Το όνομά του μήπως παραπέμπει στην έννοια του θεού;

«Είναι ένα είδος αστείου το όνομά του. Από το βιβλίο μου απουσιάζουν τα σύμβολα και οι συμβολισμοί. Ο,τι είναι τυπωμένο στις σελίδες, αυτό είναι το μυθιστόρημά μου. Δεν υπάρχει τίποτα κρυμμένο, πέρα από τη δομή του. Μιλάει για τη ζωή και πώς να τη διαχειριζόμαστε. Κατ' ουσίαν, το βιβλίο έχει όλα όσα συμβαίνουν μέσα στο μυαλό του Αδάμ Γκόντλι».

«Η αληθινή Τέχνη δεν είναι σοβαροφανής»

• Μήπως προσπαθείτε να εξορκίσετε τον φόβο του θανάτου;

«Οχι. Το να είσαι ζωντανός σημαίνει ότι έχεις επίγνωση του θανάτου. Ο Σπινόζα νομίζω ότι είχε πει "ότι ο σοφός γνωρίζει μόνον τον θάνατο"».

• Είναι και ένα παιχνίδι μεταξύ του κόσμου των θνητών και των αθανάτων;

«Ναι, έτσι νομίζω. Κάθε τέχνη είναι μια μορφή παιχνιδιού. Κάθομαι όλη μέρα στο γραφείο και παίζω (γελάει). Νιώθω σαν παιδί, όταν γράφω αυτές τις ιστορίες, αυτά τα "τρελά" μου όνειρα. Οι θεοί παίζουν με τους θνητούς και κυκλοφορούν δυνάμεις, πέρα από τον έλεγχο και τη φαντασία μας, που μας εμπαίζουν».

• Εχει η γλώσσα σας ποιητικά στοιχεία;

«Κι αυτό δυσκολεύει τον αναγνώστη. Δεν υπάρχει ούτε λέξη στο βιβλίο, την οποία δεν θα μπορούσε να κατανοήσει ένα παιδί. Οι αναγνώστες που έχουν συνηθίσει στην ευκολία, φοβάμαι ότι έχουν διαλέξει λάθος συγγραφέα».

• Η κριτική έγραψε ότι πολλές από τις σελίδες σας είναι παιχνιδιάρικες. Αποδέχεστε αυτή την κριτική;

«Η αληθινή τέχνη δεν είναι ποτέ σοβαροφανής, είναι πάντα παιχνιδιάρικη, ακόμη και μέσα στο σκοτάδι. Στρεφόμαστε στην τέχνη για να ψυχαγωγηθούμε. Στρεφόμαστε στις τραγωδίες του Σοφοκλή για τον ίδιο λόγο. Δεν πρέπει, σώνει και καλά, να αναζητάμε την κάθαρση».