Η λογοτεχνία στα μίντια

• Tου Ηλια Μαγκλινη, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tετάρτη, 29 Σεπτεμβρίου 2010

Πριν από περίπου ένα μήνα, ο Αμερικανός συγγραφέας Τζόναθαν Φράνζεν έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό Time. Είχε περάσει δεκαετία από τότε που το φημισμένο αμερικανικό έντυπο τίμησε με εξώφυλλο και cover story έναν λογοτέχνη. Το 2000 ήταν ο Στίβεν Κινγκ, ο πιο αξιόλογος, ίσως, συγγραφέας best-seller που υπάρχει. Δύο χρόνια πριν, μέσα στο 1998, είχαμε δύο συγγραφείς σε εξώφυλλο του Time: τον Τομ Γουλφ και βέβαια τη νομπελίστα Τόνι Μόρισον. Ο επίσης διάσημος και ευπώλητος Μάικλ Κράιτον είχε προηγηθεί το 1995, πολύ πιο πριν ο Τζον Απντάικ (1982) και ακόμα πιο πριν ο εξαιρετικός Τζον Λε Καρέ (1977).

Από τους παραπάνω συγγραφείς, ο περισσότερο «συγγενής» στον Φράνζεν, ως προς τη λογοτεχνικότητα, την εκλεκτικότητα της ίδιας της γραφής, είναι μάλλον ο Απντάικ. Οι περισσότεροι συγγραφείς που έγιναν εξώφυλλα στο Time τις τελευταίες δεκαετίες ήταν διάσημοι όχι αυστηρά και μόνον μέσα από το γράψιμό τους: ο Μάριο Πούτζο (1978), δημιουργός του «Νονού», και ο Αρθουρ Χέιλι (1977), ο οποίος έγραψε τις «Ρίζες», βιβλία που διαδόθηκαν μέσα από το σινεμά και την τηλεόραση.

Το 1993, το αμερικανικό περιοδικό είχε προτείνει στον Φίλιπ Ροθ να γίνει εξώφυλλο, με αφορμή την έκδοση του μυθιστορήματός του «Επιχείρηση Σάιλοκ», όμως στη συνέχεια η προσφορά αποσύρθηκε (ίσως διότι η εικόνα του Ισραήλ στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν είναι η πιο κολακευτική).

Για το αν αξίζει ή όχι αυτή την αποθέωση ο πενηντάχρονος Φράνζεν (μεταξύ των άλλων, ο Economist συνέκρινε το νέο του μυθιστόρημα, «Freedom», με το κλασικό «Paradise Lost» του Μίλτον) θα αποφανθεί ο ίδιος ο χρόνος. Πολλά άλλα λογοτεχνικά εξώφυλλα του Time σήμερα τα έχει καταπιεί η λήθη.

Αποτελεί μοναδική εξαίρεση αυτή η προβολή πάντως, καθώς ουδέποτε οι συγγραφείς θεωρούνταν «ζουμερό θέμα» για τα Μέσα, πόσο μάλλον τα τελευταία χρόνια. Και μιλάμε για γνήσιους συγγραφείς και όχι αγιοβασιλιάτικους. Ο Φράνζεν, ανεξάρτητα από το αν κανείς δηλώνει φανατικός αναγνώστης του ή όχι, είναι ένας καθαρόαιμος, ατόφιος, αφιερωμένος γραφιάς. Μιλάμε για συγγραφείς που γίνονται είδηση όχι εξαιτίας κάποιου σκανδάλου ή της προσωπικής τους ζωής, αλλά λόγω του έργου τους.

Αν ρίξετε μια ματιά σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, πρόσφατη συνέντευξη του Αμερικανού συγγραφέα στον Guardian, θα πάρετε μια γεύση από το πόσο ψυχαναγκαστική, μονήρης, πληκτική δουλειά είναι το γράψιμο ενός μυθιστορήματος. Ειδικά ο Φράνζεν δουλεύει μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο που μοιάζει με κελί μοναχού, συχνά φορώντας ωτασπίδες, ενίοτε ακόμα και μάσκα ύπνου (!) για να μπορεί να φτάσει στο 100% της αυτοσυγκέντρωσης. Το μυθιστόρημα «Freedom», για το οποίο αποθεώθηκε έτσι, κυκλοφόρησε τον περασμένο Αύγουστο και το έγραφε επί εννέα συναπτά έτη.

Το αστείο είναι ότι ο ίδιος ο Φράνζεν είχε γράψει από το 1996 για το πώς τα περιοδικά και τα Μέσα γενικότερα αδιαφορούν όλο και περισσότερο για τη σοβαρή λογοτεχνία. Το εξώφυλλο αυτό τον δικαιώνει, διαψεύδοντάς τον λοιπόν. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα: το 2001, όταν η παγκοσμίως διάσημη Οπρα Ουίνφρεϊ συμπεριέλαβε τις «Διορθώσεις» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ωκεανίδα στη χώρα μας) στην επίσης διάσημη τηλεοπτική λέσχη ανάγνωσής της (όποιο βιβλίο αναφέρεται από την Οπρα, αυτομάτως, κερδίζει ένα διαβατήριο στη μακρινή χώρα των εκατομμυρίων πωλήσεων), ο Φράνζεν τη σνόμπαρε. Αποτέλεσμα; Το Newsweek και άλλα έντυπα και εφημερίδες τον κατακρεούργησαν ως ένα εγωπαθές, κακομαθημένο πλάσμα. «Μάλλον πλησιάζω προς το τέλος της καριέρας μου», δηλώνει τώρα ο Φράνζεν. «Ο κόσμος αρχίζει να με εγκρίνει».

Η αλήθεια είναι ότι οι συγγραφείς δεν είναι ούτε ηθοποιοί ούτε τραγουδιστές. Οι συγγραφείς δεν είναι διασκεδαστές. Είναι ανύπαρκτοι, ειδικά για την τηλεόραση. Δεν «γράφουν στον φακό», μόνο στον ιδιωτικό τους χώρο. Δεν έχουν σχέση ούτε με τις εξωφρενικές ταχύτητες ούτε με τη σημερινή δυναστεία της ποσοτικής αξιολόγησης. Είναι αθόρυβοι επαναστάτες, σε διαρκή ανταρτοπόλεμο. Πού και πού γίνονται και εξώφυλλα.