Η πράξη αφήγησης στα πεζά του Μιχάλη Γκανά

• Τα έργα του Μιχάλη Γκανά Γυναικών και Μητριά πατρίδα (εκδόσεις Μελάνι) αποτελούν τη δεύτερη γραφή του. Λέω δεύτερη, γιατί τον Μ. Γκανά τον γνωρίζουμε ως ποιητή. 

Από την πρώτη ανάγνωση του πληροφορημένου αναγνώστη ώς την πρόσληψη του ειδικού ερμηνευτή, διαπιστώνει κανείς ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερη εκφραστική. Εκ πρώτης όψεως, το κείμενο φαίνεται λιτό και ότι υπάρχει ένας αυθαίρετος χαρακτήρας στη σχέση μορφή-περιεχόμενο. Χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στην πράξη της ποιητικής δημιουργίας. Ας μη βιαστούμε εξ αυτού του λόγου να χαρακτηρίσουμε τα παραπάνω έργα ως «ποιηματικά ή ποιητικά πεζογραφήματα», με την ιστορική έννοια του όρου που μας έδωσαν οι Μπωντλαίρ, Μαλαρμέ και Ρεμπώ. Είναι άλλες οι αξιώσεις αυτής της «φόρμας», η εξέταση των οποίων δεν είναι της παρούσης. Διακρίνουμε, βεβαίως, μέσα στα κείμενα του Μ. Γκανά ότι συνυφίστανται και συνεργάζονται αθόρυβα η ποιητική αδρότητα με τον πεζό λόγο. Η συνύπαρξη αυτή αποτελεί για τον Μ. Γκανά την αναγκαία δημιουργική συνθήκη, την οποία υπηρετεί στην πεζογραφία του. Εξάλλου, μία και μοναδική ποίηση δεν υπάρχει. Θα αντιστρέψουμε το πλατωνικό «πάσα ποίησις είναι μίμησις» και θα πούμε ότι «πάσα μίμησις είναι ποίησις».

Και το Γυναικών και το Μητριά πατρίδα είναι αφηγήματα πεζά κατά την ευρεία κατάταξή τους, και ως «μοντέλα γραφής» ανήκουν στο ιδιόμορφο εκείνο είδος της «κλειστής φόρμας». Πρόκειται για την παρέμβαση του Μ. Γκανά στη στερεοτυπία της «κοινής γραφής» ή της κατ' αντιδιαστολήν ονομαζόμενης «ανοιχτής φόρμας».

Από την «ανοιχτή φόρμα» κρατάει τη συνοχή στην αφήγηση, την αρτιότητα του μύθου, έστω και στην αφαιρετική του μορφή, έστω και αν πρόκειται για μινιμαλιστικές αυτόνομες ενότητες. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για να αποτελέσει το έργο μια οργανωμένη ενότητα, ένα «οργανωμένο καλά σύμπαν». Αν δεν υπάρχει συνοχή, το κείμενο είναι εξαρθρωμένο, κομματιασμένο και τότε μόνο θα μιλούσαμε για ποιηματική πεζογραφία.

Στην «κλειστή φόρμα» γραφής απαιτείται αυστηρή ιδεογραμμή, με φιλολογική, θα έλεγα, σχολαστικότητα και προεπιλογή τόσο του θεματικού όσο και του πραγματολογικού αλλά και γλωσσικού υλικού.

Τι προεπέλεξε ο Μ. Γκανάς; Τη λειτουργία της μνήμης, από τη μια, και τη φόρμα, από την άλλη.

Πώς γράφει κανείς πιασμένος στο δίχτυ των ασύνταχτων αναμνήσεων και αισθημάτων; Το θεωρώ πιο δύσκολο από τη μυθοπλασία. Την απάντηση την ξέρει πολύ καλά ο Μ. Γκανάς και στα δύο του έργα, αφού αυτά είναι βιωματικά. Οταν πρέπει να αποφορτισθεί από κάθε περιττό για τη γραφή, κρατά μόνον τα θραύσματα της μνήμης για την κίνηση της ψυχής, ώστε το αφήγημα να προχωρήσει γυμνό. Και το κάνει πολλές φορές με οδύνη, αφού η επιλεκτική μνήμη, μόνον αυτή, μπορεί να διαχειριστεί τη δημιουργία της γραφής. Κύριο χαρακτηριστικό της «κλειστής φόρμας» του Μ. Γκανά είναι τα μικρά συντάγματα, οι μικρές προτάσεις, έως και μονολεκτικές.

Ποια είναι η λογική τής χρήσης των μικρών συνταγμάτων; Οσο αυξάνει η έκταση της πρότασης τόσο μειώνεται η ακρίβεια του σημαινομένου. Στη χαλαρή δομή, δηλαδή στη μεγάλη πρόταση, υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης περιθωριακών στοιχείων, με αποτέλεσμα το σημαινόμενο να χάνει τη δυναμική του, τη στερεότητά του. Η μικρή πρόταση προϋποθέτει το απαραίτητο γλωσσικό υλικό.

Επιλογή του γλωσσικού υλικού στην «κλειστή φόρμα»: Σε κάθε είδος γραφής υπάρχει η ελευθερία της γλώσσας. Θα την ορίσουμε ως συνειδητή παραγωγική δραστηριότητα, η οποία αποβλέπει στην ικανοποίηση μιας επικοινωνιακής ανάγκης. Και στην «κλειστή φόρμα» υπάρχει κατ' αρχάς ελευθερία γλώσσας. Αρκεί η επιλογή «της παρέας» των λέξεων να είναι αποδεκτή από το όλο γλωσσικό περιβάλλον.[...] ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ 

• Βιβλιοθήκη, Σάββατο 18 Σεπτεμβρίου 2010