Παρωδία του νουάρ

• Του Σπυρου Γιανναρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Σάββατο, 25 Σεπτεμβρίου 2010

Το επίθετο «νουάρ», που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει έναν συγκεκριμένο τύπο αστυνομικού μυθιστορήματος, είναι ένας όρος δανεικός από τον κινηματογράφο. Το απολαυστικά ανάλαφρο νουάρ μυθιστόρημα του Michel Maisonneuve εκμεταλλεύεται όλες τις δυνατότητες που του προσφέρει η προέλευση του όρου, κατορθώνοντας ωστόσο να αποφύγει τον κοινότατο σκόπελο της συγγραφής ενός κινηματογραφικού σεναρίου.

Σε μια πρώτη προσέγγιση το «Ενας Τσετσένος σκύλος στη Μασσαλία» διαθέτει όλα τα ατού μιας διασκεδαστικής αστυνομικής περιπέτειας. Οριακά γκροτέσκους χαρακτήρες που αποδίδονται από τη διόγκωση ιδιαίτερων χαρακτηριστικών (σαν γρήγορα πορτρέτα ζωγραφισμένα με δυο - τρεις αδρές πινελιές) τα οποία εντυπώνονται αμέσως στον αναγνώστη. Ενδεικτικό παράδειγμα ο Ντασί ελ Αχμέτ, ο αποκαλούμενος «σοφός», που διδάσκει περιστασιακά ιστορία των μαθηματικών στο πανεπιστήμιο και ταυτίζεται με στίχους του Ομάρ Καγιάμ, του Μπρασένς και τις ρήσεις του Διογένη του κυνικού, ή ο Ραούλ Μπαμπνετί τουπίκλιν Ασημένιο Σύννεφο, ένας πρώην μαφιόζος που ζει ως Απάτσι σε μια σκηνή στην ταράτσα πολυκατοικίας. Σε αυτά προσθέστε τη γρήγορη πλοκή με τις αλλεπάλληλες κορυφώσεις και το εντυπωσιακό φινάλε και, κυρίως, κινηματογραφική αφήγηση βασισμένη στην απόδοση και στο «μοντάζ» εξόχως κινηματογραφικών κάδρων.

Η ειδοποιός όμως διαφορά, μ’ άλλα λόγια η επιτυχία του βιβλίου, έγκειται στο γεγονός ότι Μεζονέβ παρωδεί την ίδια την επιπόλαια ελαφράδα του «κινηματογραφικού νουάρ μυθιστορήματος» που γράφεται για να προβληθεί στις αίθουσες.

Ο Μεζονέβ προτάσσει την ιλαρότητα υπονομεύοντας την τραγικότητα και τη «σκοτεινάγρα» του νουάρ μέσω της συστηματικής διακωμώδησης όλων των χαρακτηρολογικών κλισέ, όπως π. χ. του Ιταλού μαφιόζου με λατρεία στις πίτσες. Εξ ου και ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο σκύλος του αρχηγού μιας ομάδας Τσετσένων αυτονομιστών, για την απόκτηση του οποίου συνεργάζονται ή έρχονται σε σύγκρουση Ρώσοι πράκτορες, ένας Τσετσένος αντάρτης, δύο πρώην μαφιόζοι, δύο μέλη συμμορίας της Μασσαλίας, δημοσιογράφοι, φιλόζωοι, ο Ντασί και ένας Ελληνας επιπλοποιός.

Ταυτόχρονα, όμως, δεν προδίδει τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους όπως την καταγραφή της έντονης βίας των μεγαλουπόλεων, των έντονων κοινωνικών αντιθέσεων και των εγγενών αδιεξόδων της νεοτερικότητας.

Η έμφαση στη «φάρσα» και στο «γκροτέσκο» ακόμα και στην απόδοσης της βίας δεν εξαφανίζουν την πικρή γεύση που αφήνει στο στόμα –υπό μια έννοια όπως και στα μυθιστορήματα του Ζαν Κλωντ Ιζό– η καταγραφή των υποβαθμισμένων και των εύπορων συνοικιών της Μασσαλίας. Ο γοργός και ευχάριστος ρυθμός της αφήγησης, τα κωμικά ευρήματα, τα κινηματογραφικά, οιονεί συνωμοτικά «κλεισίματα του ματιού» στον αναγνώστη και η απορία για την εξέλιξη της πλοκής καθιστούν τον «Τσετσένο σκύλο» ένα απολαυστικό ανάγνωσμα.