«Καίγονται» για όσα δεν έκαψε ο ίδιος ο Κάφκα. Η κόντρα για το αρχείο του

• ΤΑ ΝΕΑ: Τετάρτη 29 Σεπτεμβρίου 2010

  

   

• Ο Φραντς Κάφκα ήθελε το αρχείο του να καεί.

• Ο ίδιος άλλωστε είχε κάψει µεγάλο µέρος του έργου του. Τώρα όλοι «καίγονται» να αποκτήσουν αυτά τα αρχεία που θα συµβάλουν στην έρευνα και θα φωτίσουν το έργο του

Μέχρι και το 90% του έργου του, ο Φραντς Κάφκα το έκαψε ο ίδιος. Τουλάχιστον αυτό εκτιµούν οι ειδικοί. Ενα µέρος του υπολοίπου θα είχε την ίδια τύχη, αν ο φίλος του Μαξ Μπροντ δεν ενεργούσε αντίθετα προς τη θέληση του συγγραφέα. Ο Κάφκα πέθανε το 1924, από φυµατίωση. Ηταν τότε 41 ετών. Αφησε ένα γράµµα στο γραφείο του, στο σπίτι του στην Πράγα, που ανακαλύφθηκε αµέσως µετά τον θάνατό του. Στην επιστολή αυτή, άφηνε παραγγελία στον Μαξ Μπροντ να κάψει τα αρχεία του. Για την ακρίβεια του έλεγε: «Αγαπητέ Μαξ, η τελευταία µου επιθυµία: Οτιδήποτε αφήνω πίσω µου (...) µε τη µορφή ηµερολογίων, χειρογράφων, επιστολών (δικών µου και άλλων), σχεδιασµάτων κ.ο.κ. να καούν χωρίς να αναγνωστούν».

Λίγες εβδοµάδες αργότερα, ο Μαξ Μπροντ, αψηφώντας την παραγγελία του Κάφκα, υπέγραψε συµφωνία για µία µεταθανάτια έκδοση των αδηµοσίευτων µυθιστορηµάτων του φίλου του. Κάπως έτσι εκδόθηκαν το 1925 «Η δίκη», το 1926 «Ο πύργος», το 1927 η «Αµερική». Ολα στα γερµανικά, την πρώτη γλώσσα του, καθώς η Πράγα τότε ήταν από τις σηµαντικότερες πόλεις της Αυστροουγγαρίας και πρωτεύουσα της Βοηµίας. Οι δυο τους είχαν άλλωστε γνωριστεί στο Γερµανικό Πανεπιστήµιο της Πράγας, το 1902.

Για το ακριβές περιεχόµενο των αρχείων θα πρέπει να περιµένουµε. Οταν το δικαστήριο βρέθηκε µπροστά στις δύο εκδοχές της λεγόµενης επιστολικής δωρεάς, διέταξε πραγµατογνωµοσύνη. Αλλά οι δύο υπερεβδοµηντάχρονες κόρες της γραµµατέως και ερωµένης του Μπροντ δεν ήταν σε θέση να προσκοµίσουν το πρωτότυπο.

Σκοπός τους ήταν, αν κέρδιζαν τη δίκη (τη δική τους, όχι του Κάφκα), να πωλούσαν το σύνολο ή µέρος των εγγράφων που έχουν στην κατοχή τους στο γερµανικό Λογοτεχνικό Αρχείο του Μάρµπαχ. Οσα αποφάσιζαν να κρατήσουν, θα τα φύλαγαν είτε σε διάφορες τραπεζικές θυρίδες που διατηρούν στο Ισραήλ και την Ελβετία είτε στο διαµέρισµα που η Εύα µοιράζεται µε τις αναρίθµητες γάτες της. Αλλά το δικαστήριο δεν τις δικαίωσε. Για την ακρίβεια, δέχθηκε πριν από έναν χρόνο το αίτηµα της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ – η Δηµοτική Βιβλιοθήκη του Τελ Αβίβ δεν είχε καµία αξίωση – να καταλογογραφηθούν τα έγγραφα του Κάφκα που βρίσκονται στην κατοχή των δύο αδελφών. Οι τελευταίες δεν το δέχθηκαν αυτό αµαχητί. Εφεσίβαλαν την απόφαση, υποστηρίζοντας ότι το κράτος δεν έχει το δικαίωµα να κάνει έρευνα σε ιδιωτική περιουσία, αναζητώντας έγγραφα των οποίων η ύπαρξη δεν έχει ήδη αποδειχθεί.

Η έφεση απορρίφθηκε, όπως και η αναίρεση στο Ανώτατο Δικαστήριο. Και στα τέλη Ιουλίου, άρχισε η απογραφή σε µία θυρίδα ασφαλείας του Τελ Αβίβ και σε τέσσερις άλλες στη Ζυρίχη. Σύµφωνα µε την ισραηλινή εφηµερίδα «Χααρέτζ», αποκαλύφθηκε ήδη «µια τεράστια ποσότητα» αυθεντικού υλικού του Κάφκα, στο οποίο περιλαµβάνονται σηµειωµατάρια και το χειρόγραφο µιας ήδη δηµοσιευµένης νουβέλας. Το ακριβές περιεχόµενο των θυρίδων, µαζί µε οποιοδήποτε ντοκουµέντο µπορεί να φωτίσει το ζήτηµα της ιδιοκτησίας των αρχείων, δεν θα δηµοσιοποιηθεί πριν να ολοκληρωθεί η καταλογογράφηση –διαδικασία που αναµένεται να ολοκληρωθεί σε κάτι περισσότερο από έναν µήνα. Στο µεσοδιάστηµα, ο κόσµος θα συνεχίσει να περιµένει.

Οι περισσότεροι ειδικοί πάντως συµφωνούν ότι το αρχείο είναι απίθανο να περιέχει κάποιο άγνωστο, µείζον έργο του Κάφκα. Ξέρουµε, βέβαια, ότι ο Κάφκα έγραφε εµβόλιµες παραβολές και µικροσκοπικά διηγήµατα µέσα στα γράµµατα και τα ηµερολόγιά του. Ο Μπροντ δηµοσίευσε όλα όσα θεώρησε ότι µπορούσαν να αυτονοµηθούν, αλλά δεν αποκλείεται να υπάρχει ακόµη κάποιο αδηµοσίευτο «διαµαντάκι».

Ως προς το πού θα καταλήξει το αρχείο, δεν είναι λίγοι αυτοί που υπεραµύνονται της επιλογής των δύο αδελφών να πουλήσουν τα αρχεία στο Γερµανικό Λογοτεχνικό Αρχείο του Μάρµπαχ. Αντικείµενο της σχετικής συζήτησης είναι η ασφαλής φύλαξή τους. «Στο Ισραήλ δεν υπάρχει µέρος να φυλαχτούν τα έγγραφα τόσο καλά όσο στη Γερµανία» λέει η Εύα Χόφε. Το Μάρµπαχ ήδη έχει εξάλλου τη «Δίκη» και θα ήταν χρήσιµο στους ερευνητές να είναι συγκεντρωµένα τα πάντα σε έναν χώρο. Οσο για το πώς φτάσαµε σε µια µακράς διάρκειας, «καφκική» δικαστική διαµάχη... Η ευθύνη ανήκει µάλλον στον Μαξ Μπροντ που ενώ ήξερε ότι το αρχείο ενός τόσο µεγάλου συγγραφέα δεν µπορούσε να µείνει αιωνίως στα χέρια του, δεν θέλησε, όσο ζούσε, να αντιµετωπίσει το ζήτηµα ευθέως και να το επιλύσει.

Ο Μπροντ δηµοσίευσε όλα τα κείµενα από το αρχείο Κάφκα τα οποία θεώρησε ότι µπορούσαν να αυτονοµηθούν, αλλά δεν αποκλείεται να υπάρχει ακόµη κάποιο αδηµοσίευτο «διαµαντάκι»

• Ηθελε να τον αγιοποιήσει

«Με τους περισσότερους συγγραφείς, το µόνο που νοιάζει τον κόσµο είναι να έχει ένα αντίτυπο. Με τον Κάφκα, ο κόσµος γίνεται παρανοϊκός προκειµένου να µπορέσει να δει το αυθεντικό χειρόγραφο», λέει η Μέιρ Χέλερ, δικηγόρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Ισραήλ. Σε αυτό πιθανόν να έχει βοηθήσει και η «αγιοποίηση» του Φραντς Κάφκα από τον ίδιο τον Μαξ Μπροντ. Οταν ο Μπροντ εγκαταστάθηκε στην Παλαιστίνη, είχε έναν και µόνο σκοπό, όπως ο ίδιος έγραψε το 1941 σε εβραϊκό έντυπο: «Ηθελα να δραστηριοποιηθώ για τη διατήρηση της µνήµης του φίλου µου Φραντς Κάφκα σε αυτή τη χώρα που δεν ευτύχησε να γνωρίσει». Ο Μπροντ πήγαινε το πράγµα µακριά. Ηθελε να συνδέσει τον Κάφκα µε τον σιωνισµό και την εβραϊκή κουλτούρα, µε την οποία όµως, όπως και µε πολλά άλλα πράγµατα, ο Κάφκα διατηρούσε αµφίθυµη σχέση. 

 

Ο Μπροντ δηµοσίευσε και ένα δικό του µυθιστόρηµα, όπως και µια βιογραφία του Φραντς Κάφκα. Από τον συνδυασµό των δύο κειµένων διαφαίνεται ότι ήθελε κυριολεκτικά να αγιοποιήσει τον φίλο του. Ο ήρωας του µυθιστορήµατός του, που έµοιαζε στον Κάφκα, παρουσιαζόταν ως «ένας σηµερινός άγιος», ενώ και στη βιογραφία λέει ότι ο Κάφκα ήταν στον δρόµο του να γίνει «ένας τέλειος άγιος» και ότι τα πιο αµφιλεγόµενα έργα του είχαν να κάνουν µε τη θεολογική διαχείριση της υπερβατικότητας που εµπεριέχει το ζήτηµα της έλλειψης πατρίδας για τον ευρωπαϊκό εβραϊσµό. Ο Μπροντ γράφει ότι για µερικούς διανοούµενους «ο Κάφκα, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον σύγχρονο συγγραφέα, είναι ο Ιώβ του 20ού αιώνα». 

 

Η ερµηνεία, πάντως, του Μπροντ ότι ο Κάφκα ήταν ένας παρ’ ολίγον σιωνιστής, βρίσκει πολλούς ευρωπαίους κριτικούς αντίθετους. Αλλωστε το θέµα υπήρξε και σηµείο τριβής ανάµεσα στους δύο φίλους. Ο Μπροντ προσπαθούσε να µυήσει τον Κάφκα στον σιωνισµό και εκείνος αντιδρούσε. Σταδιακά άρχισε να συµπαθεί το κίνηµα αυτό, και το 1918, µάλιστα, περιέγραψε το δικό του όραµα για το πώς θα έπρεπε να είναι ένα κιµπούτζ. Οι άνθρωποι εκεί θα έπρεπε να τρέφονται µόνο µε ψωµί, χουρµάδες και νερό. Και δεν θα έπρεπε να έχουν δικαστήρια...