ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΕΣ
Οι πολλές όψεις της Αθήνας μέσα από ένα δοκίμιο και μια ανθολογία λογοτεχνικών κειμένων. Η μεικτή πόλη, η παράδοση και το μοντέρνο
- Ι. Ν. ΜΠΑΣΚΟΖΟΣ | Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου 201
Ποια ήταν η Αθήνα του 19ου αιώνα; Ολοι θα είχαμε την περιέργεια να μπορούσαμε να τη δούμε αναλυτικά, να την περπατήσουμε σε κάθε γωνιά της, να τη συγκρίνουμε με το σήμερα και να σκεφτούμε. Επειδή οι φωτογραφίες της εποχής δεν είναι πολλές και ο κινηματογράφος μια αδύναμη τέχνη στην εκπνοή του 19ου αιώνα, οι λογοτεχνικές πηγές παραμένουν τα μόνα σίγουρα τεκμήρια.
Αν ανατρέξουμε λοιπόν στα κείμενα των λογοτεχνών όπου η Αθήνα πρωταγωνιστεί ως χώρος μέσα στον οποίον εξελίσσονται οι ιστορίες των Αθηναίων, θα διαπιστώσουμε ότι η Αθήνα δεν ήταν μία, αλλά πολλές. Τουλάχιστον αυτό φανερώνει η μελέτη της Αλίκης Σπυροπούλου «Μορφές κατοίκησης στην Αθήνα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα- Αρχιτεκτονικός χώρος και λογοτεχνία». Και αυτό πιστοποιούν τα κείμενα που παραθέτει η Δώρα Μέντη στην ανθολογία κειμένων με τίτλο «Η Αθήνα από τον 19ο στον 21ο αιώνα, μια λογοτεχνική περιδιάβαση από την παλιά ως τη σημερινή εικόνα της πόλης».
Αν ανατρέξουμε λοιπόν στα κείμενα των λογοτεχνών όπου η Αθήνα πρωταγωνιστεί ως χώρος μέσα στον οποίον εξελίσσονται οι ιστορίες των Αθηναίων, θα διαπιστώσουμε ότι η Αθήνα δεν ήταν μία, αλλά πολλές. Τουλάχιστον αυτό φανερώνει η μελέτη της Αλίκης Σπυροπούλου «Μορφές κατοίκησης στην Αθήνα κατά τα τέλη του 19ου αιώνα- Αρχιτεκτονικός χώρος και λογοτεχνία». Και αυτό πιστοποιούν τα κείμενα που παραθέτει η Δώρα Μέντη στην ανθολογία κειμένων με τίτλο «Η Αθήνα από τον 19ο στον 21ο αιώνα, μια λογοτεχνική περιδιάβαση από την παλιά ως τη σημερινή εικόνα της πόλης».
- Το παλιό και το σύγχρονο
Μετά την εγκαθίδρυση του νέου ελληνικού κράτους η Αθήνα ήταν ακόμη ένα χωριό εν μέσω λαμπρών ερειπίων. Χαρακτηριστικά ο αυστριακός πρεσβευτής ΠρόκεςΟστεν, επιδίδοντας τα διαπιστευτήριά του στον Οθωνα, έλεγε: «Βλέπω την Υμετέρα Μεγαλειότητα κατοικούσαν εν μέσω ερειπίων, λαμπρών μεν εκ παλαιού, ελεεινών δε από της χθες. Η εικών αύτη είναι εικών της Ελλάδος. Αλλ΄ η Υμετέρα Μεγαλειότης εκλήθη, όπως χρησιμοποιήση προς νέαν οικοδομήν την υπάρχουσαν εν τω λαώ εξαίρετον ύλην, και αποκαθάρη τα λυπηρά ίχνη βαρβαρικών». Οταν η Αθήνα υποδέχθηκε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896, είχε πληθυσμό περίπου 120.000 κατοίκους, αναπτυσσόταν σε 14.000 στρέμματα, διέθετε ελλιπή αστική ρυμοτομία και μικρό τεχνολογικό εκσυγχρονισμό καθώς ο σιδηρόδρομος αναπτύχθηκε το 1885, ο ηλεκτροφωτισμός το 1886, το αυτοκίνητο έκανε την εμφάνισή του το 1889, η πολυκατοικία το 1893 και ο κινηματογράφος το 1897. Ηταν ακόμη μια μεικτή πόλη με παλιά και σύγχρονα στοιχεία.
Αυτήν τη μεικτή Αθήνα βλέπουν οι λογοτέχνες της, αλλά ο καθένας επιλέγει το δικό του κομμάτι, σαν να υπάρχουν πολλές πόλεις σε μία. Για παράδειγμα, ο Ξενόπουλος και ο Σπανδωνής περιγράφουν κυρίως τα δεντροφυτευμένα βουλεβάρτα και τους φωτισμένους εμπορικούς δρόμους. Ο Κονδυλάκης δίνει έμφαση στα αρνητικά στοιχεία της νεωτερικής πόλης, όπως η εγκληματικότητα. Ο Ροΐδης περιγράφει μια πόλη που δεν καταφέρνει να εκσυγχρονιστεί πλήρως, προβάλλοντας την ακαθαρσία των βουλεβάρτων, την έλλειψη έργων υποδομής και την ανάμειξη ασυμβίβαστων χρήσεων. Ο Βώκος μάς δίνει μια πόλη όπου η νεωτερικότητα έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση μέσα από την αντιπαράθεση δύο περιοχών, του Συντάγματος και της Ρωμαϊκής Αγοράς, δηλαδή του καινούργιου κέντρου και του αρχικού πυρήνα της πόλης. Το μεταίχμιο της παλιάς με τη νέα πόλη περιγράφει ακόμη ο Μητσάκης ενώ ο Παπαδιαμάντης επιλέγει μόνο το διαχρονικό τμήμα της πόλης.
Φυσικά κάθε συγγραφέας δεν επιλέγει τυχαία τον χώρο των ιστοριών του. Οπως επισημαίνει η Αλίκη Σπυροπούλου οι συγγραφείς «φιλτράρουν» ιδεολογικά τους χώρους και επιλέγουν εκείνα τα στοιχεία που θα κάνουν τους ήρωές τους να κινηθούν πιο φυσικά αλλά και πού θα υπογραμμίσουν τις αρετές ή τα πάθη τους. Ο Παπαδιαμάντης εστιάζει στους χώρους όπου κινούνται οι εσωτερικοί μετανάστες, εγκλωβισμένοι στα όρια μιας γειτονιάς με όλα τα προβλήματα της αστικοποίησης, ενώ ο Ξενόπουλος εμφανίζει μια πόλη ανοικτή με τους αστούς να χαίρονται τα βουλεβάρτα και τη μοντέρνα ζωή.
Η Δώρα Μέντη στην ανθολογία της παρουσιάζει λογοτεχνικά κείμενα που οδηγούν ιστορικά ως το τέλος του 20ού αιώνα, δίνοντας εικόνες της άναρχης οικιστικής ανάπτυξης, της διατήρησης παλαιών στοιχείων της Αθήνας, τουλάχιστον ως τον Μεσοπόλεμο, της αδυναμίας μιας ολοκληρωμένης αστικής διάρθρωσης με σύγχρονες υποδομές.
Τα δύο βιβλία διαβάζονται συμπληρωματικά καθώς το ένα πιστοποιεί τις εκτιμήσεις του άλλου, ακόμη και όταν η ανθολογία της Μέντη επεκτείνεται στον χρόνο εξακολουθούν να υπάρχουν τα ερωτήματα, αλλά και οι διαπιστώσεις της Σπυροπούλου, θέτοντας μια πρόκληση για τους επόμενους μελετητές.
Αυτήν τη μεικτή Αθήνα βλέπουν οι λογοτέχνες της, αλλά ο καθένας επιλέγει το δικό του κομμάτι, σαν να υπάρχουν πολλές πόλεις σε μία. Για παράδειγμα, ο Ξενόπουλος και ο Σπανδωνής περιγράφουν κυρίως τα δεντροφυτευμένα βουλεβάρτα και τους φωτισμένους εμπορικούς δρόμους. Ο Κονδυλάκης δίνει έμφαση στα αρνητικά στοιχεία της νεωτερικής πόλης, όπως η εγκληματικότητα. Ο Ροΐδης περιγράφει μια πόλη που δεν καταφέρνει να εκσυγχρονιστεί πλήρως, προβάλλοντας την ακαθαρσία των βουλεβάρτων, την έλλειψη έργων υποδομής και την ανάμειξη ασυμβίβαστων χρήσεων. Ο Βώκος μάς δίνει μια πόλη όπου η νεωτερικότητα έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση μέσα από την αντιπαράθεση δύο περιοχών, του Συντάγματος και της Ρωμαϊκής Αγοράς, δηλαδή του καινούργιου κέντρου και του αρχικού πυρήνα της πόλης. Το μεταίχμιο της παλιάς με τη νέα πόλη περιγράφει ακόμη ο Μητσάκης ενώ ο Παπαδιαμάντης επιλέγει μόνο το διαχρονικό τμήμα της πόλης.
Φυσικά κάθε συγγραφέας δεν επιλέγει τυχαία τον χώρο των ιστοριών του. Οπως επισημαίνει η Αλίκη Σπυροπούλου οι συγγραφείς «φιλτράρουν» ιδεολογικά τους χώρους και επιλέγουν εκείνα τα στοιχεία που θα κάνουν τους ήρωές τους να κινηθούν πιο φυσικά αλλά και πού θα υπογραμμίσουν τις αρετές ή τα πάθη τους. Ο Παπαδιαμάντης εστιάζει στους χώρους όπου κινούνται οι εσωτερικοί μετανάστες, εγκλωβισμένοι στα όρια μιας γειτονιάς με όλα τα προβλήματα της αστικοποίησης, ενώ ο Ξενόπουλος εμφανίζει μια πόλη ανοικτή με τους αστούς να χαίρονται τα βουλεβάρτα και τη μοντέρνα ζωή.
Η Δώρα Μέντη στην ανθολογία της παρουσιάζει λογοτεχνικά κείμενα που οδηγούν ιστορικά ως το τέλος του 20ού αιώνα, δίνοντας εικόνες της άναρχης οικιστικής ανάπτυξης, της διατήρησης παλαιών στοιχείων της Αθήνας, τουλάχιστον ως τον Μεσοπόλεμο, της αδυναμίας μιας ολοκληρωμένης αστικής διάρθρωσης με σύγχρονες υποδομές.
Τα δύο βιβλία διαβάζονται συμπληρωματικά καθώς το ένα πιστοποιεί τις εκτιμήσεις του άλλου, ακόμη και όταν η ανθολογία της Μέντη επεκτείνεται στον χρόνο εξακολουθούν να υπάρχουν τα ερωτήματα, αλλά και οι διαπιστώσεις της Σπυροπούλου, θέτοντας μια πρόκληση για τους επόμενους μελετητές.
Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=56&artid=352427&dt=05/09/2010#ixzz0yda9j7l0
No comments:
Post a Comment