ΓΚΙΓΕΡΜΟ ΜΑΡΤΙΝΕΣ, Η ακολουθία της Οξφόρδης

Διανοητικά πάθη

Του Μάκη ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ, Η Αυγή, 20/07/2008

ΓΚΙΓΕΡΜΟ ΜΑΡΤΙΝΕΣ, Η ακολουθία της Οξφόρδης, μτφρ. Ελισώ Λογοθέτη, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 238

"Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στην αλήθεια και στο κομμάτι της αλήθειας που μπορεί να αποδειχτεί", αναφέρει ο Σέλντομ στην Ακολουθία της Οξφόρδης. Αυτήν ακριβώς την απόσταση αποφάσισε να καλύψει ο Ροδερέρ, ο ένας από τους ήρωες του μυθιστορήματος του Αργεντινού συγγραφέα, που μόλις κυκλοφόρησε.

Ο Γκιγιέρμο Μαρτίνες έχει εκδώσει δυο συλλογές διηγημάτων και ένα δοκίμιο με τίτλο Ο Μπόρχες και τα μαθηματικά. Στην πολυμεταφρασμένη Ακολουθία της Οξφόρδης, η οποία μεταφέρθηκε ήδη στον κινηματογράφο σε σκηνοθεσία του Ισπανού Αλέξ ντε λα Ινγκλέσια, το μυστήριο και οι φόνοι που συμβαίνουν στο ακαδημαϊκό περιβάλλον της Οξφόρδης, εναλλάσσονται με τις αναφορές στο θεώρημα της μη πληρότητας του Γκέντελ, τους Πυθαγόρειους, τον Καρτέσιο, τον Χάιζενμπεργκ και στα γλωσσικά παίγνια του Βιτγκενστάιν. Ο στοχασμός για τα φιλοσοφικά συστήματα και οι λογικές ακολουθίες που ήταν το εργαλείο για την εξιχνίαση των εγκλημάτων, στο παρόν βιβλίο είναι το όριο που πρέπει να ξεπεράσει ο ήρωας για την κατάκτηση της οριστικής γνώσης.

Πρόκειται για ένα ευσύνοπτο μυθιστόρημα, απλό δραματουργικά, χωρίς πολλές γραμμές δράσης, στο οποίο η πρωτοπρόσωπη αφήγηση κατορθώνει με άνεση να αποδώσει τον υπόγειο ανταγωνισμό δυο εφήβων. Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μια κωμόπολη της Νότιας Αργεντινής, όπου η ζωή κυλά ήρεμα. Μια παρτίδα σκάκι θα αποτελέσει την αφορμή για τον αφηγητή, ώστε να γνωρίσει τον παράξενο και απρόσιτο Γκουστάβο Ροδερέρ. Έκτοτε, ο ανομολόγητος θαυμασμός αλλά, προπαντός, η ασίγαστη ζήλεια του, τον μετατρέπουν σε έναν ευαίσθητο και οξύ παρατηρητή, ο οποίος θα καταγράψει τη σύντομη ζωή τού συμμαθητή του.

Ο Μαρτίνες συνθέτει, εμμέσως, ένα δοκίμιο για τη γνώση. Οι αναφορές στον Κάντ, τον Σπινόζα, τον Νίτσε και άλλα μεγάλα πνεύματα διατρέχουν κι αυτό το βιβλίο. Εγείρει προβληματισμούς και διερευνά την αποτυχία των φιλοσοφικών και επιστημονικών συστημάτων, αφού όλα φέρουν τον ιό της μη πληρότητας, τον οποίο αποκάλυψε ο Γκέντελ με το θεώρημά του.

Ο κεντρικός ήρωας, σημαδεμένος από την κατάρα της ευφυΐας, όχι αυτής που λειτουργεί σαν σφουγγάρι και απορροφά ποσότητες, αλλά εκείνης η οποία ατενίζει τον κόσμο με ένα άλλο βλέμμα και αποκαλύπτει καινούρια πράγματα, κυριεύεται από έναν πνευματικό πυρετό, αναζητώντας μέσα από τα βιβλία το δρόμο για την απόλυτη γνώση.

Ανεξάρτητα από τα υλικά που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, υπάρχει ένα στοίχημα, το οποίο τίθεται σε κάθε έργο κι αυτό είναι η αξιοπιστία της αφήγησης. Να κατορθώσει να οικοδομήσει ένα σύμπαν συνεκτικό, μια παγίδα που θα συμπαρασύρει τον αναγνώστη στην αλήθεια αυτού του κόσμου. Ο Μαρτίνες κατορθώνει, με μια ευθύγραμμη αφήγηση, κατασκευασμένη με απλά υλικά, να χτίσει διακριτικά και βαθμιαία έναν δύσκολο χαρακτήρα, ο οποίος ακροβατεί στο μεταίχμιο της πραγματικής ζωής και του υπερβατικού κόσμου της φιλοσοφίας και της επιστήμης.

Είναι συνεχώς αφηρημένος και απόκοσμος, κυριευμένος από κάποιον εσωτερικό δαίμονα, που του κατατρώει τις σάρκες και του ζητάει να προχωρήσει την αποστολή του μέχρι το τέλος.

Ο Ροδερέρ εκφράζει έναν εκρηκτικό υποκειμενισμό, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από τον Φάουστ και τη ρομαντική εξέγερση. Το βιβλίο του Γκαίτε, εξ άλλου, είναι αυτό που δεν αποχωρίζεται ποτέ. Αδιαφορεί προκλητικά για όσα συμβαίνουν γύρω του και υπερασπίζεται με φανατισμό τον προμηθεϊκό στόχο που έχει θέσει στον εαυτό του. Είναι ένας αθόρυβος επαναστάτης στην υπηρεσία της ανθρωπότητας, έτοιμος να αποσβέσει τον εαυτό του αδιαφορώντας για το σώμα του, προκειμένου να πετύχει το γλυκό θρίαμβο, να κατακτήσει τις απόρθητες επάλξεις, να περπατήσει τις απάτητες κορυφές στις οποίες δεν έφτασε άνθρωπος.

Στο τέλος του έργου, και δυστυχώς για τον αφηγητή, ο Ροδερέρ, με κόστος τη ζωή του -σαν να επρόκειτο για μια συμφωνία με το διάβολο- ανακαλύπτει το μυστικό της απόλυτης γνώσης. Τι είπε λοιπόν, ο μυθιστορηματικός ήρωας που την ανακάλυψε, αλλά δεν πρόλαβε να την καταγράψει στο χαρτί; Κάτι ψιθύρισε, αλλά δεν ακούστηκε πολύ καλά. Έτσι, ο πόθος για το ανέφικτο θα παραμείνει ζωντανός και η γνώση όπως ήταν πάντα: ένας διαρκής αγώνας, με αξεπέραστα όρια. Ας αρκεστούμε στην αλήθεια που μπορούμε. Άλλωστε, όπως έλεγε κι ο Μαρξ, ιστορικά η ανθρωπότητα δε θέτει παρά μόνο εκείνα τα ερωτήματα που μπορεί να απαντήσει.

Ο Μάκης Καραγιάννης είναι πεζογράφος