ΥΠΟΝΟΜΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΡΕΑΛΙΣΜΟ

AΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ, Μια δική σου ζωή, διηγήματα, εκδόσεις Μελάνι, σελ. 288

Της Βιβής ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΠΟΝΣΕ, Η Αυγή, 13/07/2008

Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη είναι αυθεντική εκπρόσωπος των πεζογράφων της γενιάς του 1970 που πειραματίστηκαν με τη ρεαλιστική σύμβαση, αναζητώντας ένα νέο αισθητικό πρότυπο το οποίο δεν θα κλεινόταν στον εαυτό του, όπως είχε κάνει νωρίτερα η μοντέρνα παράδοση, αλλά θα διατηρούσε τη σχέση αναφοράς του με το κοινωνικό πλαίσιο. Ειδικότερα, η Δεληγιώργη ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία-δοκίμιο, ενώ η κατάρτισή της στη νεωτερική φιλοσοφία της επέτρεψε να κάνει μελετημένες αισθητικές επιλογές, δηλαδή να υπονομεύει τον ρεαλισμό, με άποψη και όχι μέσα από ασκήσεις γραφής.

Στην ίδια παράδοση κινείται και η τελευταία συλλογή διηγημάτων της, η οποία περιλαμβάνει και παλαιότερα κείμενα, κάποια εκ των οποίων έχουν ήδη δημοσιευτεί στον τόμο «Οι φωνές», στην παλαιότερη συλλογή διηγημάτων της «Ιστορίες μιας ελάχιστης εποχής» και στα περιοδικά «Εντευκτήριο» και «Δέκατα». Στα διηγήματα αυτά σημειώνουμε ανοικειωτικές προσσεγγίσεις και μετααφηγηματικές τεχνικές. Η μυθοπλασία είναι προσχηματική, ελάχιστη, ενώ τα στοιχεία της αφήγησης έντονα φορτισμένα με συμβολικές σημασίες για τη διατύπωση των θέσεων της συγγραφέως. Διακρίνεται μια έντονη υπαρξιακή προσέγγιση. Η Δεληγιώργη προσφέρει μια ποιητική διάσταση της ζωής, την οποία μπορεί να γευτεί ο αναγνώστης αφού πρώτα προσπελάσει την πυκνότητα των στοχασμών της συγγραφέως.

Σε αυτή τη συλλογή, η θεματολογία δεν περιορίζεται στο γυναικείο ζήτημα, όπως σε παλαιότερα έργα της, και το στοιχείο της αναπόλησης είναι περιορισμένο. Η επαναστατημένη διάθεση που διαπιστώνουμε σε ορισμένα από τα διηγήματα έχει να κάνει με την κριτική απέναντι στην εξουσία, την αγανάκτηση με τα κάθε λογής «κακώς κείμενα» αλλά και με τη χρήση καφκικών παράδοξων. Αισθητή είναι επίσης η ψυχολογική διάσταση μέσα στην αφήγηση.

Η εσωτερικότητα της γραφής, που προδηλοί και την καταγωγή της Δεληγιώργη από τη σχολή της Θεσσαλονίκης, σε συνδυασμό με την λεπτολόγα εκφραστικότητα της, την οξυμένη παρατηρητικότητα και την εγκεφαλικότητα της γραφής της, απηχεί τη μοντέρνα παράδοση της Βιρτζίνιας Γουλφ, η οποία έχει αποτελέσει πρότυπο για αρκετές σύγχρονες ελληνίδες συγγραφείς που καταφεύγουν στην τεχνική της ροής της συνείδησης.

Στη Βιρτζίνια Γουλφ η Δεληγιώργη αποτίει φόρο τιμής, με το διήγημά της «Ένα δικό σου αυτοκίνητο (1988)» κατά αντιστοιχία στο «Ένα δικό σου δωμάτιο», το οποίο αποτελεί και το πιο γυναικείο διήγημα της συλλογής. Στο διήγημα αυτό, που είναι περισσότερο ένα δοκιμιακό αφήγημα, η Δεληγιώργη διατυπώνει απόψεις για τις γυναίκες της γενιάς της και κατ’ επέκταση προχωρά σε μια αποτίμηση της επανάστασης που συντελέστηκε στις προηγούμενες δεκαετίες, του 1960, 1970 και 1980, στις σχέσεις των δύο φύλων. Η συγγραφέας διαπιστώνει ότι οι γυναίκες που διανύουν σήμερα την πέμπτη δεκαετία τους ζουν με στέρηση και εντοπίζει δυο μεγάλα πλήγματα: την έλλειψη αφοσίωσης από τους άντρες με τους οποίους συνδέθηκαν και την εχθρότητα της κοινωνίας, που δεν τις αποδέχτηκε ισότιμα με τους άντρες. «Οι άντρες παίρνουν στα σοβαρά γυναίκες που τις θεωρούν εκ προοιμίου λιγότερο σημαντικές από αυτούς. Τις γυναίκες που τις νομίζουν το ίδιο σημαντικές τις αφήνουν αργά ή γρήγορα, έτσι κι αλλιώς στην ησυχία τους. Αυτές τις γυναίκες, που τις προίκισε η φύση με την ανάγκη να ζουν και να δημιουργούν μέσα σε συνθήκες πληρότητας, με τον όρο, δηλαδή, ν’ αγαπάνε και να τις αγαπούν, αυτές τις γυναίκες η κοινωνία, αφού τις ευνόησε, τις εκδικείται~ τους επιβάλλει έναν αγώνα ενάντια στη φύση τους». Σε αντιδιαστολή με το δοκίμιο της Γουλφ, η Δεληγιώργη προτείνει, έναντι του στατικού δωματίου, το δυναμικό ιδιωτικό όχημα. Από την εποχή της Γουλφ έως τη γενιά της Δεληγιώργη, οι καιροί έχουν αλλάξει, μαζί και οι σχέσεις των δύο φύλων. Το παλιό αίτημα για το προσωπικό δωμάτιο έδινε μια αυτονομία στη γυναίκα σε σχέση με τον ρόλο της νοικοκυράς, αλλά για τη γενιά της Δεληγιώργη, με τις ρευστές έως ανταγωνιστικές σχέσεις, το ιδιωτικό αυτοκίνητο προτείνει μια διέξοδο από την ανθρωποφαγική διάσταση των σχέσεων. Η ανεξαρτησία λοιπόν των γυναικών στη γενιά της Δεληγιώργη ορίστηκε ως φυγόκεντρη, και όχι ως κεντρομόλα, μέσα δηλαδή στην οικογενειακή εστία, όπως έγινε στην περίπτωση της Γουλφ. Ωστόσο, η συγγραφέας καταλήγει ότι ούτε το δωμάτιο ούτε το αυτοκίνητο είναι λύσεις, αφού παραμένουν κοινωνικά κατασκευάσματα που η κοινωνία μπορεί ανά πάσα στιγμή να αλώσει.

Στα διηγήματα της συλλογής είναι επίσης εμφανής μια αδηφάγα επιθυμία αναζήτησης πηγής έμπνευσης από τα πάντα. Επιστήμη, φιλοσοφία, άλλα αναγνώσματα, συνέδρια, εικαστικά, γράμματα σε φίλους, αλλά και ερεθίσματα από την καθημερινότητα, σαρώνονται μανιωδώς από την επιθυμία της συγγραφέως να γράψει. Κατόπιν, πάνω στο εκάστοτε μοντέλο η πένα της Δεληγιώργη φιλοτεχνεί το δικό της ιδεολογικό εργόχειρο. Ορισμένοι τίτλοι διηγημάτων είναι ενδεικτικοί: «Το αλλοτριωμένο διήγημα», «Ο θάνατος της διαλεκτικής», «Η δύναμη της εξαίρεσης» αποτελούν μεταφορές που συνδυάζουν το χώρο της θεωρίας με το χώρο του εμπειρικού βιώματος. Άλλοτε η ζεύξη ζωής και λέξεων δηλώνεται καθαρά: «Δεν θα έγραφα ποτέ για τον τρόπο που γράφω γιατί δεν έχω γράψει ποτέ για τον τρόπο που έζησα». Ενώ για την απληστία της έμπνευσης παραδέχεται: «Γιατί εγώ δεν έκανα τίποτα στη ζωή μου~ εγκιβώτιζα λέξεις, λέξεις που συσσώρευα παίζοντας στα χαρτιά, στο χρηματιστήριο, με τους ανθρώπους ή τη δουλειά μου προκειμένου να αυξήσω την αγοραστική μου επάρκεια».

Από τα παλαιότερα, ήδη δημοσιευμένα διηγήματα της συλλογής, ξεχωρίσαμε τον «Γύρο του θανάτου» και το «Νεκροί που χορεύουν», για τη γοητεία της ζευγαρώματος του πάθους με τον θάνατο, τη μοιραία υπέρβαση του μέσου όρου. Στο πρώτο διήγημα, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1982 στον τόμο «Οι φωνές», το θέαμα ως παράξενος ελκυστής παίρνει μαζί του τον θεατή. Τελικά, ο κίνδυνος δεν αφορά στον ακροβάτη-μοτοσικλετιστή, αλλά στον μαγεμένο θεατή. Το δεύτερο, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εντευκτήριο» τον Απρίλιο του 2004, εξαίρει τη φαντασία, σε μια απόπειρα η φαντασία να ταυτιστεί με το σύμπαν, στη βάση ότι και τα δύο δεν γνωρίζουν όρια. Εδώ η φαντασία λειτουργεί θεραπευτικά σε κάθε είδους μικρότητα της καθημερινότητας, με τίμημα ωστόσο την ανυπαρξία.

Σε γενικές γραμμές, τα διηγήματα της Δεληγιώργη απευθύνονται σε απαιτητικούς αναγνώστες και ξεχωρίζουν για την εγκεφαλικότητα της γραφής τους, η οποία συμβαδίζει με έναν διακριτό αισθητισμό. Με αυτόν τον τρόπο, η Δεληγιώργη αποδίδει τα πιο διακριτικά ηχοχρώματα της εμπειρίας.

Η Βιβή Ζωγράφου-Πόνσε είναι δημοσιογράφος