Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΊΣΑΡΗΣ ΑΝΑΨΗΛΑΦΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΙΛΚΕ

Επίσκεψη στη χώρα του ποιητικού βλέμματος

Γράφει η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, ΤΑ ΝΕΑ, 19/07/2008

Ποιητής και ζωγράφος ο Αλέξανδρος Ίσαρης αφιερώνει πολλές σελίδες του βιβλίου του στις συνθήκες δημιουργίας των «Ελεγειών» του Ρίλκε

«Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΄ΝΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ», ΕΓΡΑΦΕ Ο ΡΙΛΚΕ, ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΕΠΕΔΙΩΚΕ ΣΤΑΘΕΡΑ, ΑΣΚΗΤΙΚΑ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΟΡΙΑΚΩΝ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ. ΑΦΙΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΙΣΑΡΗΣ ΜΑΣ ΘΥΜΙΖΕΙ Ο,ΤΙ ΠΙΟ ΠΟΛΥΤΙΜΟ ΦΕΡΝΕΙ ΜΑΖΙ ΤΗΣ Η ΙΔΙΑ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ, ΚΙ Ο,ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΣΠΑΝΙΖΕΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ.

Ζωγράφος και ποιητής ο ίδιος, ο Ίσαρης αναπλάθει στο Κάτω από τόσα βλέφαρατις συνθήκες συγγραφής του δημιουργικού έργου του Ρίλκε, αναψηλαφώντας με ευαισθησία τις διαδρομές της ζωής του ποιητή σε αναζήτηση της ομορφιάς και της αληθινής φιλίας, που όσο λίγοι ήξερε να καλλιεργεί αφιερώνοντας ατέλειωτες ώρες στην αλληλογραφία με τους αγαπημένους του. Το βιβλίο αναφέρεται στην ώριμη περίοδο της ζωής του Ρίλκε, από το 1909, όταν ο ποιητής γνώρισε τη Μαρί φον Τουρν ουντ Τάξις, που θα γινόταν πολύτιμη φίλη και προστάτιδά του, μέχρι τον θάνατό του.

Και φωτίζει τις περιόδους της διαμονής του Ρίλκε στον πύργο της Μαρί φον Τάξις στο Ντουίνο, λίγα χιλιόμετρα από την Τεργέστη, πλάι στην Αδριατική, που θα αποδεικνύονταν εξαιρετικά γόνιμες για το έργο του. Πολλές σελίδες είναι αφιερωμένες στη λιγότερο γνωστή φιλία του Ρίλκε με τον σπουδαίο κριτικό και μυστικιστή Ρούντολφ Κάσσνερ, βαθύ γνώστη του βουδισμού και του ινδουισμού, ο οποίος, χάρη στα διαβάσματα και τα ταξίδια του, έγινε εμπνευστής ενός μυστικιστικού συγκρητισμού που επηρέασε βαθιά τη σκέψη του Ρίλκε, αλλά και ποιητών όπως ο Έλιοτ ή ο Σαιν Τζων Περς. Διαβάζουμε για τα ταξίδια του Ρίλκε στην Ισπανία, και ειδικά στο Τολέδο, όπου ο ποιητής «ανακάλυψε» τον Γκρέκο κι εμπνεύστηκε απο τους αγγέλους του, που έγιναν βασικό μοτίβο της ποίησής του.

Ο «οδοιπόρος» και ο «ερημίτης» Ρίλκε προσπαθούσε να ακούσει καλύτερα, χωρίς διαμεσολαβήσεις και παράσιτα, τους ήχους του εσώτερου εαυτού και του κόσμου, τους «βαθύτερους νόμους της ζωής» όπως έγραψε ο ίδιος, σαν ένα αναπόσπαστο σύνολο. Το ρίγος και τον συγκλονισμό αυτής της εμπειρίας, δηλαδή της «ποίησης ως τρόπου ζωής», μας τον προσέφερε στις σελίδες του θρυλικού Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε, του αυτοβιογραφικού του μυθιστορήματος, στο οποίο διέσωσε κάτι από το ακοίμητο βλέμμα ενός μεγάλου «ταξιδιώτη» στις χώρες του κόσμου και στην απέραντη χώρα του ποιητικού βλέμματος.

Διαβάζουμε ακόμη για τις φιλίες του με τη Νάνη-Νίκη Βούντερλυ Φόλκαρτ, τη ζωγράφο Μπαλαντίν Κλοσσόφσκα και, τέλος, για τη γόνιμη απομόνωσή του στον πύργο του Μυζό, στην Ελβετία, και τη δημιουργική έκρηξη του 1922 όπου, σε διάστημα τριών εβδομάδων, ολοκλήρωσε τα Σονέττα στον Ορφέα και τις Ελεγείες του Ντουίνο. Ο Ίσαρης αφιερώνει σημαντικό μέρος του βιβλίου του στις συνθήκες δημιουργίας των Ελεγειών, έργου που σφράγισε την ευαισθησία του σύγχρονου δυτικού κόσμου κι ενέπνευσε όσο ελάχιστα έργα τους νεώτερους ποιητές, πεζογράφους, μουσικούς όπως ο Σοστακόβιτς και ο Χίντεμιθ, αλλά και μουσικούς της τζαζ και σκηνοθέτες όπως ο Βιμ Βέντερς. Στην Ελλάδα τις Ελεγείες μετέφρασαν ο Άρης Δικταίος, ο Χαρίλαος Τζαννετάκης, ο Δημ. Δήμου, ο Δ. Γκότσης, ενώ ο Ίσαρης χρησιμοποιεί μια νεώτερη μετάφραση, της Μαρίας Τοπάλη.

• «Ρόδο της μοίρας...»

Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στις συνθήκες θανάτου του Ρίλκε το 1926, που αιτία του ήταν λευχαιμία, αλλά αφορμή μια πληγή στο χέρι που κακοφόρμισε, από το αγκάθι ενός τριαντάφυλλου. Το τριαντάφυλλο, σύμβολο των αρχαίων ορφικών, ήταν κι ένα από τα αγαπημένα σύμβολά του. Στον τάφο του είχε ζητήσει να χαράξουν τους στίχους «Ρόδο, ω καθαρή αντινομία, απόλαυση/ του κανενός ο ύπνος να ΄σαι κάτω από τόσα/ βλέφαρα». Ο τίτλος του βιβλίου του Ίσαρη, Κάτω από τόσα βλέφαρα, προέρχεται από αυτούς τους επιτάφιους, κρυπτικούς στίχους, που θα δώσουν στο «ρόδο» νέα σημασία. Το αινιγματικό «ρόδο» θα συμβολίζει πλέον τον τρομερό αγώνα του σύγχρονου ποιητή με την αμφισημία της ποίησης και, όπως έλεγε ο ίδιος, με την «απέραντη μοναξιά του έργου τέχνης». Το «ρόδο» αυτό θα το ξαναβρούμε στον Πάουλ Τσέλαν, στη συλλογή Του κανενός το ρόδο , αλλά και σε έναν από τους ωραιότερους στίχους του Σεφέρη: «Ρόδο της μοίρας, γύρευες να βρεις να μας πληγώσεις...».

Ο Ρίλκε σήμερα