ΑΡΕΝΤ: ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΟΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ

Hannah Arendt

Η προσωπογραφία και η πολιτική της περιπλάνηση στον 20ό αι.

Του Θαναση Βασιλειου, Η Καθημερινή, 20/07/2008

Julia Kristeva, Χάννα Αρεντ: Η γυναικεία ευφυΐα, μετ. Τάσος Μπέτζελος, εκδ. Κέδρος - σελ. 335

Η Χάννα Αρεντ [Hannah Arendt], η Μέλανι Κλάιν και η Κολέτ είναι οι πρωταγωνίστριες της τριλογίας «Η γυναικεία ευφυΐα» της Τζούλια Κρίστεβα. Εδώ, η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Αρεντ δίνει το παράδειγμα του προσώπου που ακροβατεί στο σχοινί της διανοητικής εντιμότητας και μετατρέπει το στοχασμό της σε όχημα φυγής με προορισμό τη ζωή. Από την πλευρά της η Κρίστεβα δίνει μια ενδιαφέρουσα και πλήρη βιογραφία της Αρεντ σχολιάζοντας τα έργα, την πολιτεία, αλλά και τα πάθη της γυναίκας που δέθηκε με την ιστορία του πνεύματος, την ιστορία του λαού της και την ιστορία των λαών του 20ού αιώνα.

Η Αρεντ γεννήθηκε το 1906 στο Λίντεν, δίπλα στο Αννόβερο της Γερμανίας από εβραϊκή μεσοαστική οικογένεια και πέθανε στην Αμερική το 1975. Εκανε δύο γάμους: το 1929 με τον φιλόσοφο Γκύντερ (Στερν) Αντερς και το 1940 με τον διανοούμενο-καλλιτέχνη Χάινριχ Μπλύχερ. Το 1924, στο πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ αρχίζει η σχέση της με τον Μάρτιν Χάιντεγκερ και ένας διάλογος που θα κρατήσει έως το θάνατό τους. Στη Χαϊδελβέργη, θα έχει επιβλέποντα καθηγητή τον Καρλ Γιάσπερς.

Το 1933, εγκαταλείπει τη ναζιστική Γερμανία και πηγαίνει στη Γαλλία. Το 1941 εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη και δέκα χρόνια αργότερα γίνεται πολίτης των ΗΠΑ. Εκεί, γράφει το κύριο μέρος του έργου της, διδάσκοντας ταυτόχρονα σε πολλά πανεπιστήμια μεταξύ των οποίων το Princeton, το Columbia, το Yale, το Πανεπιστήμιο του Chicago. Χρημάτισε καθηγήτρια στο Μεταπτυχιακό Τμήμα της Νέας Σχολής Κοινωνικής Ερευνας. Της απονεμήθηκε ο τίτλος Fellowship του Guggenheim το 1952, και κέρδισε την Ετήσια Χορηγία Τεχνών και Γραμμάτων του Εθνικού Ινστιτούτου Τεχνών και Γραμμάτων το 1954.

Σκέψη χωρίς φραγμούς

Η γραφή της πολυεπίπεδη, μολονότι προσωπική, είναι επηρεασμένη από τον υπαρξισμό του Χάιντεγκερ και του Γιάσπερς. Η ίδια η Αρεντ την περιέγραψε ως «σκέψη χωρίς φραγμούς». Ερεύνησε την ιστορία της ευρωπαϊκής εβραϊκής κοινότητας για να ιχνηλατήσει τη διαδρομή της και να ερευνήσει τις διαπλοκές των πιο διακεκριμένων ομάδων της με τις ιθύνουσες τάξεις των Παλαιών Καθεστώτων του 18ου και του 19ου αιώνα, προκειμένου να κατανοήσει τις ρίζες του αντισημιτισμού και της «κοινοτοπίας του κακού».

Η θεωρία του ολοκληρωτισμού είναι μια πολύπλευρη ανάλυση και ερμηνεία του φασισμού και του σταλινισμού. Κατά τον Μ. Φουκώ, «Οι Πηγές του Ολοκληρωτισμού» (1951) -το μείζον έργο της Αρεντ- πρέπει να αντιμετωπιστεί ως έργο μιας από τις τελευταίες «καθολικές» διανοούμενες.

Κατά την Κρίστεβα, η Αρεντ -με τον δικό της τρόπο- υπήρξε ενδεχομένως η μοναδική φιλόσοφος του 20ού αιώνα η οποία πραγμάτωσε τη φιλοσοφία της ζωής, ειδικά ως πολιτική φιλοσοφία, και τη βίωσε ως «σπουδαίος άνθρωπος», ως γυναίκα και ως Εβραία. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από το έργο που άφησε ως πολιτειολόγος, όσο και από τους στοχασμούς της για την εξιστορημένη ζωή, ή για το ιστόρημα που είναι απαραίτητο στη ζωή, ως προϋπόθεση και αντίγραφό της: γιατί η ζωή είναι ούτως ή άλλως πολιτική ζωή (η Αρεντ είναι πεπεισμένη γι' αυτό από τον Αριστοτέλη), και επιπλέον δεν υπάρχει ζωή (βίος) παρά εντός και μέσω της αφηγηματικής αναγέννησης (η Αρεντ είναι πεπεισμένη γι' αυτό από τον Αυγουστίνο).

Εκδόσεις στα ελληνικά

Στην ελληνική κυκλοφορούν τα έργα: «Το ολοκληρωτικό σύστημα», το 3ο μέρος από τις «Πηγές του ολοκληρωτισμού» (Ευρύαλος, 1988), «Μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος» (Λεβιάθαν, 1990), «Σκέψεις για την πολιτική και την επανάσταση» (Ερασμος, 1987), «Ανθρωποι σε ζοφερούς καιρούς» (Νήσος, 1998), «Περί βίας» (Αλεξάνδρεια, 2000), «Η ανθρώπινη κατάσταση: vita activa» (Γνώση, 1986), «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ: Η κοινοτοπία του κακού» (Θύρσος, 1995), «Διαλέξεις στην πολιτική φιλοσοφία του Καντ» (Νήσος, 2008), «Περί βίας» (Αλεξάνδρεια, 2000), «Για την επανάσταση» (Νησίδες, 2005, Αλεξάνδρεια, 2006).

Η συγγραφέας Τζούλια Κρίστεβα

Γεννήθηκε στη Βουλγαρία το 1941. Σπούδασε Γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας και πήρε το διδακτορικό της το 1973 από την ‚cole des Hautes ‚tudes en Sciences Sociales στο Παρίσι. Υπήρξε βοηθός του μαρξιστή κριτικού Λουσιέν Γκολντμάν και μέλος της συντακτικής ομάδας των διανοουμένων που είχαν σχέση με την εφημερίδα του γαλλικού θεωρητικού στοχασμού «Tel Quel», ενώ μέντοράς της υπήρξε ο Ρολάν Μπαρτ. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, μετοίκησε στη Γαλλία. Είναι καθηγήτρια και διευθύντρια σπουδών Γλωσσολογίας, Σημειολογίας και Λογοτεχνίας του 20ού αιώνα στο Πανεπιστήμιο Paris VII και ασχολείται ενεργά με την ψυχανάλυση.

Στα ελληνικά κυκλοφορούν οι μελέτες της «Εθνη χωρίς εθνικισμό», «Μαύρος ήλιος», «Ξένοι μέσα στον εαυτό μας», «Οι νέες αρρώστιες της ψυχής», «Στην αρχή ήταν η αγάπη», «Το θήλυ και το ιερό», και τα λογοτεχνικά της έργα «Ο γέρος και ο λύκος», «Εμμονές», «Σαμουράι» και «Φονικό στο Βυζάντιο». Από τις εκδόσεις Κέδρος θα κυκλοφορήσει επίσης το έργο της «Ιστορίες αγάπης».