ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΥΤΟΠΙΑΣ;

ΧΟΡΧΕ ΒΟΛΠΙ, «Το τέλος της τρέλας», μτφ.: Μελίνα Παναγιωτίδου, Αλεξάνδρεια, σελ. 448

Του Σπύρου ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ, Η Αυγή, 13/07/2008

Τέλος των ιδεολογιών, τέλος της ουτοπίας, τέλος της ιστορίας... Πολλά τέτοια τέλη έχουν αναγγελθεί την τελευταία εικοσαετία, με πολύ στόμφο, αντιστρόφως ανάλογο, κάποιες φορές, με την ανταπόκρισή τους προς την πραγματικότητα. Άραγε, η «τρέλα», το τέλος της οποίας επικαλείται στο μυθιστόρημά του ο Μεξικανός συγγραφέας και πανεπιστημιακός Χόρχε Βόλπι (γεν. 1968), αποτελεί μια μετωνυμία της ουτοπίας ή της ιδεολογίας, της ίδιας της ιστορίας;

Ο συγγραφέας τοποθετεί τον ήρωά του, τον Μεξικανό ψυχαναλυτή Ανίμπαλ Κεβέδο, στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια των γεγονότων του Μάη του 1968. Την αρχική του επιφύλαξη απέναντι στη φοιτητική εξέγερση θα διαδεχθεί σύντομα η παθιασμένη συμμετοχή, καθώς η γνωριμία του με μια νεαρή ασθενή του Ζακ Λακάν θα τον οδηγήσει, σύμφωνα και με το σύνθημα της εποχής, όσο περισσότερο ερωτεύεται τόσο περισσότερο να επαναστατικοποιείται – και αντιστρόφως...

Αρχίζει έτσι, σαν άλλος Δον Κιχώτης, μια πορεία που θα φέρει επί σκηνής όλα τα «ιερά τέρατα» της γαλλικής διανόησης (Λακάν, Αλτουσέρ, Φουκώ, Μπαρτ κ.λπ.), αλλά και της παγκόσμιας επανάστασης (Κάστρο, Αλλιέντε...). Γίγαντες που στην πορεία αποδεικνύονται ανεμόμυλοι, καθώς, εντάσσοντάς τους στο μύθο και παρουσιάζοντάς τους «ανθρώπινους, πολύ ανθρώπινους», με τις αδυναμίες, τις μικρότητες και τις ιδιοτέλειές τους, ο Βόλπι «απομυθοποιεί», με καυστικό υποδόριο χιούμορ, διανοούμενους και επαναστάτες, φέρνοντάς τους, εν τέλει, στα μέτρα του καθημερινού ανθρώπου –με την ίδια έννοια που το έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες με τους θεούς τους...

Μέχρις αυτό το σημείο ο Χ. Βόλπι μοιάζει να φιλοτεχνεί μία ακόμη παραλλαγή του θέματος του «τέλους της ουτοπίας». Όμως, μια στιγμή... Πού είναι τα πλήθη που σαγηνεύονται από τις ουτοπίες; Πού είναι οι κοινωνίες που συνεπαίρνονται από την επανάσταση; Η απουσία τους αφήνει να διαφανεί μία άλλη ερμηνευτική γραμμή, που ξεδιπλώνεται στο τελευταίο μέρος του έργου. Εκεί όπου ο ιππότης - ψυχαναλυτής, κουρασμένος από την περιπλάνησή του στα πέρατα του κόσμου και της επανάστασης, επιστρέφει. Επιστρέφει σπίτι του, στο Μεξικό, φορτωμένος εμπειρίες, γνώσεις, ελπίδες, προσδοκίες για τη δική του πατρίδα.

Εκεί θα αρχίσει μια ακόμη περιπλάνηση –από τη ζούγκλα της Τσιάπας ως «εμπειρογνώμονας» της κοινωνίας των πολιτών στη διερεύνηση ενός εγκλήματος των παραστρατιωτικών, στην έκδοση ενός περιοδικού με τον τίτλο «Tal Cual» («αντιπροσωπεία», τρόπον τινά, του γαλλικού «Tel Quel»), μέχρι το Προεδρικό Μέγαρο, όπου θα αναλάβει την θεραπεία του προέδρου Σαλίνας. Οικοδομείται έτσι σταδιακά, «ανεπαισθήτως», η διαπλοκή του επαναστάτη διανοούμενου με την εξουσία, η «απορρόφησή» του από το κόμμα-κράτος, η «προδοσία» του εντέλει.
Ανοιχτό ως προς την ερμηνευτική γραμμή που θα ακολουθήσει ο αναγνώστης, το «Τέλος της τρέλας» εντάσσεται σε μια τριλογία στην οποία ο Βόλπι φιλοδοξεί να «τοιχογραφήσει» κομβικές στιγμές του 20ού αιώνα. Είχε προηγηθεί το «Αναζητώντας τον Κλίνγκσορ» (Ωκεανίδα 2001), που τοποθετείται στην περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ ακολουθεί, το 2006, το «No sera la tierra», ιστορικό πλαίσιο του οποίου αποτελεί η κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης.

Παρατηρούμε πως στα περισσότερα από τα μυθιστορήματα του Βόλπι η δράση τοποθετείται εκτός Μεξικού~ ο «κοσμοπολιτισμός» αποτελεί προγραμματικό στοιχείο των συνθέσεών του –και όχι τυχαία: το 1996, μαζί με τους επίσης Μεξικανούς συγγραφείς Ignacio Padilla, Ricardo Chavez Castaneda, Pedro Angel Palou και Eloy Urroz, ο Βόλπι συνυπέγραψε ένα μανιφέστο που διακήρυττε τη ρήξη με την παράδοση του «μαγικού ρεαλισμού», την παράδοση του Μάρκες και του Φουέντες, και το άνοιγμά της μεξικάνικης λογοτεχνίας στον κόσμο.

Ο Σπύρος Κακουριώτης είναι δημοσιογράφος