Ο ΠΕΣΟΑ ΚΑΙ Ο ΜΑΓΟΣ

Κι αυτά...

Ο μυστικιστής Αλιστερ Κρόουλι έπεισε τον Πεσόα να σκηνοθετήσουν ψεύτικη αυτοκτονία του

Ενώ η μορφή του Φερνάντο Πεσόα στολίζει σε στένσιλ τους τοίχους της Λισαβόνας και η πόλη ετοιμάζεται να γιορτάσει φέτος τα 120 χρόνια από τη γέννηση του λογοτέχνη, η ανιψιά του, Μανουέλα Νογκέιρα, δήλωσε ότι θα πουλήσει την αλληλογραφία του με μια από τις πιο μυστηριώδεις μορφές του 20ού αιώνα, τον Αλιστερ Κρόουλι.

Πρόκειται για περίπου 2.000 χειρόγραφα που έχει στην κατοχή της και θα τα βγάλει σε πλειστηριασμό, πιθανότατα τον Οκτώβριο. Κι αν σκεφτεί κανείς ότι τον περασμένο Δεκέμβριο, μία μόνο φωτογραφία του συγγραφέα ως δεκάχρονου πιτσιρίκου, με προσωπική του αφιέρωση σε παιδικό του φίλο, πουλήθηκε 11.000 ευρώ, η αξία αυτών των χειρόγραφων είναι ανεκτίμητη. Ειδικά για τους μελετητές του έργου του, που θα ήθελαν να μάθουν πώς ένας σιωπηλός ποιητής, μονήρης και αυτοεξόριστος, που δημοσίευε με δεκάδες ψευδώνυμα, είχε ανοίξει διάλογο μέσω επιστολών με τον Αλιστερ Κρόουλι. Εναν αλλόκοτο μυστικιστή, που πίστευε ότι «κάθε τέχνη είναι μαγεία» και υπέγραφε ως «Θηρίο 666».

Η σχέση, πάντως, του Πεσόα με τον Κρόουλι άρχισε όταν ο Πορτογάλος τού ζήτησε αστρολογικές συμβουλές. Η ανταλλαγή επιστολών εξελίχθηκε σε φιλία, που οδήγησε τον μάγο Κρόουλι στην Πορτογαλία. Η συνέχεια θυμίζει θρίλερ αφού ο Κρόουλι έπεισε τον Πεσόα να τον βοηθήσει στον σχεδιασμό της ψεύτικης αυτοκτονίας του, αφήνοντας μάλιστα και σχετικό σημείωμα στο Μπόκο Ντο Ινφέρνο (Στόμα της Κόλασης), ένα σχηματισμό βράχων δυτικά της Λισαβόνας. Μετά ο Κρόουλι κατέφυγε στην Ισπανία, ενώ ο Πεσόα έπαιξε άψογα τον ρόλο του στις Αρχές, διηγούμενος ότι ο Κρόουλι είχε εξαφανιστεί στη θάλασσα και εξηγώντας ότι την επόμενη μέρα τον επισκέφτηκε το φάντασμα του αυτόχειρα μάγου.

Η ανιψιά του Πεσόα, Μανουέλα Νογκέιρα, ετοιμάζεται να βγάλει στο σφυρί 2.000 χειρόγραφά του και ο υπουργός Πολιτισμού, Χοσέ Αντόνιο Πίντο Ριμπέιρο, της το απαγορεύει

Πέρα όμως από τις σκανδαλώδεις φήμες, υπάρχει η ίδια η αλληλογραφία, που αποτελεί αντικείμενο διαμάχης ανάμεσα στην ανιψιά του Πεσόα και το πορτογαλικό κράτος. Για την κυβέρνηση της Λισαβόνας κάθε χειρόγραφο του Πεσόα αποτελεί εθνική κληρονομιά. Ο υπουργός Πολιτισμού, Χοσέ Αντόνιο Πίντο Ριμπέιρο, προειδοποίησε δημόσια ότι η κυβέρνηση έχει κάθε δικαίωμα να απαγορεύσει την πώληση των χειρογράφων. Ενέργεια που ο αμερικανικός Τύπος, πάντα άστοχος, την απέδωσε στο ξύπνημα του ευρωπαϊκού εθνικισμού. Το ζήτημα φυσικά δεν είναι η τόνωση του εθνικού αισθήματος των Πορτογάλων. Ούτε το κυνήγι των τουριστών, που αρκούνται να βγάζουν φωτογραφίες καθισμένοι απέναντι από το χάλκινο άγαλμα του Πεσόα, μπροστά στο αγαπημένο του στέκι, το καφέ «Α Μπραζιλέιρα». Οπως εξηγεί η πορτογαλική κυβέρνηση, κάθε γραπτό του Πεσόα είναι αναπόσπαστο τμήμα της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Η κίνησή της να απαγορεύσει την πώληση ανοίγει έναν άλλο διάλογο. Σε ποιον ανήκουν τελικά τα έργα τέχνης; Στους συγγενείς εξ αίματος του καλλιτέχνη, που αποδεικνύονται άπληστοι και ασεβείς; Ή στους πολίτες για τους οποίους τα δημιούργησε;

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ, Ελευθεροτυπία, 21/07/2008