ΚΑΦΚΙΚΟ ΘΡΙΛΕΡ ΜΕ ΕΝΑΝ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΘΗΣΑΥΡΟ

Ο τσέχος συγγραφέας Φραντς Κάφκα σε φωτογραφία του 1906

CΟRΒΙS/ΑΡΕΙRΟΝ

Στο φως το αρχείο του Φραντς Κάφκα και του εκδότη του

Α. ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 10/07/2008

▅ Μια φιλοχρήματη και ιδιότροπη γηραιά κυρία είχε κληρονομήσει τα σπάνια έγγραφα και τα είχε κρύψει σε διαμέρισμα στο Ισραήλ

▅ Πριν από 20 χρόνια είχε πουλήσει στον οίκο Sotheby΄s το χειρόγραφο της «Δίκης» και πιθανόν να είχε βγάλει λαθραία και άλλα

▅ Επιστήμονες θα μελετήσουν το αρχείο και έτσι ίσως δοθεί απάντηση στο αν ο εκδότης είχε επέμβει στα κείμενα του τσέχου συγγραφέα

Το ισόγειο διαμέρισμα βρίσκεται σε μια ήσυχη γειτονιά στο Τελ Αβίβ, κοντά στο πάρκο Μπεν Γκουριόν. Σχεδόν κανείς, εκτός από τους ειδικούς ερευνητές και την Υπηρεσία Αρχείων του Ισραήλ, δεν ήξερε ότι εκεί μέσα κρυβόταν για χρόνια και χρόνια ένας πραγματικός λογοτεχνικός θησαυρός. Ελάχιστα πράγματα ήξεραν οι ένοικοι της παλιάς πολυκατοικίας. Αυτό που έβρισκαν ανυπόφορο ήταν η έντονη δυσοσμία από τις αμέτρητες γάτες και σκύλους που συντηρούσε η υπέργηρη ένοικος του διαμερίσματος Εστερ Χόφερ, η οποία πέθανε πέρυσι σε ηλικία 101 ετών.

• Κρυμμένος θησαυρός

Ποιος ήταν αυτός ο θησαυρός; Ηταν το αρχείο του Φραντς Κάφκα και του εκδότη και επιμελητή των έργων του συγγραφέα Μαξ Μπροντ. Γιατί όμως έμειναν «κρυμμένα» σε ένα διαμέρισμα του Τελ Αβίβ και εκτεθειμένα στον χρόνο και στην υγρασία επί 40 χρόνια τα χειρόγραφα ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα; Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις αλλά η κυριότερη, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, είναι ο ιδιότροπος χαρακτήρας της Εστερ Χόφερ, η οποία αρνιόταν να συναντήσει δημοσιογράφους και ειδικούς επιστήμονες και μελετητές του έργου του συγγραφέα της «Δίκης». Κρατούσε ζηλότυπα τον θησαυρό για τον εαυτό της. Η ιστορία είναι πέρα ως πέρα καφκική, θα έλεγε κανείς. Ο μεγάλος τσέχος συγγραφέας πέθανε το 1924 από φυματίωση στα 42 του χρόνια έχοντας δημοσιεύει πολύ μικρό μέρος του έργου του. Λίγο προτού πεθάνει ζήτησε από τον επιστήθιο φίλο του Μαξ Μπροντ να κάψει όλα του τα χειρόγραφα. Ο Μπροντ δεν υπάκουσε, γιατί αλλιώς αξεπέραστα αριστουργήματα, όπως η «Δίκη» και ο «Πύργος», δεν θα έβλεπαν ποτέ το φως της δημοσιότητας. Ο Μπροντ επιμελήθηκε και εξέδωσε όλα τα ανέκδοτα, ολοκληρωμένα και ημιτελή έργα του φίλου του και από τότε το τοπίο της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά και της Τέχνης γενικότερα δεν ήταν πια το ίδιο.

Ο Κάφκα ήταν Τσέχος, εβραίος, έζησε στην Πράγα και έγραφε στα γερμανικά. Το 1939, την παραμονή της εισόδου των ναζιστικών στρατευμάτων στην Πράγα, ο Μπροντ διέφυγε και έπειτα από μια περιπετειώδη περιπλάνηση στην Ευρώπη πήγε στην Παλαιστίνη, όπου έζησε ως το τέλος της ζωής του (πέθανε το 1968 στα 84 χρόνια του). Εκεί μετά τον θάνατο της γυναίκας του ζούσε μόνος αλλά είχε σχέσεις με διάφορες γυναίκες, ανάμεσα στις οποίες και με τη γραμματέα του Εστερ Χόφερ (η οποία ήταν παντρεμένη). Λίγο προτού πεθάνει ο Μπροντ την κατέστησε γενική κληρονόμο του.

• Μια φιλοχρήματη κληρονόμος

Η Χόφερ κληρονόμησε το αρχείο Κάφκα αλλά και το αρχείο του Μαξ Μπροντ. Εκτοτε κανείς δεν είδε τα αρχεία αυτά, που και σήμερα ακόμη δεν είναι γνωστό σε τι κατάσταση βρίσκονται. Η γηραιά κυρία ωστόσο δεν ήταν αδιάφορη για τα χρήματα. Ετσι πριν από 20 χρόνια πούλησε στον οίκο δημο πρασιών Sotheby΄s το χειρόγραφο της «Δίκης» αντί του ποσού του 1 εκατ. στερλινών, το μεγαλύτερο που δόθηκε ποτέ για χειρόγραφο λογοτεχνικού έργου.

Υπάρχουν υποψίες ότι η Χόφερ θα πρέπει να πούλησε και άλλα χειρόγραφα, αφού είναι αποδεδειγμένο ότι επεχείρησε να το κάνει. Το 1974, λ.χ., η Υπηρεσία Αρχείων του Ισραήλ τη συνέλαβε στο αεροδρόμιο Μπεν Γκουριόν ενώ προσπαθούσε να περάσει παράνομα με χειρόγραφα από το αρχείο του Κάφκα. Αυτό την ανάγκασε να επιτρέψει στις Αρχές να λάβουν γνώση του αρχείου που είχε στην κατοχή της γιατί, σύμφωνα με τη νομοθεσία της χώρας, αρχειακό υλικό δεν μπορεί να φύγει από το Ισραήλ αν πρώτα δεν έχει καταλογογραφηθεί και δεν έχει φωτοτυπηθεί. Και έτσι όμως οι επιφορτισμένοι με τη σχετική έρευνα υπάλληλοι αμφιβάλλουν σοβαρά αν η Χόφερ τούς έδειξε ό,τι υπήρχε. Αντίθετα, πιστεύουν ότι μεγάλο μέρος τούς το απέκρυψε, απόδειξη ότι κάθε φορά που οι ίδιοι ζητούσαν να δουν το υλικό προέβαλλε διάφορα προσχήματα ώστε να αποτρέψει την έρευνα. Ισως μάλιστα τα πιο σημαντικά του τμήματα τους τα είχε αποκρύψει ενώ κάποια να τα είχε διοχετεύσει λαθραία εκτός Ισραήλ.

Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα όπου η γραφειοκρατική παράνοια δημιουργεί εξωφρενικές ιστορίες. Ο δήμος Τελ Αβίβ-Χάιφας, λ.χ., επενέβη όταν πριν από δύο χρόνια οι γείτονες παραπονέθηκαν για την απαίσια μυρουδιά που προκαλούσαν οι ντουζίνες από σκύλους και γάτες που κρατούσε η 100χρονη Χόφερ στο διαμέρισμά της, αλλά σε σχετική ερώτηση οι αρμόδιοι υπάλληλοι είπαν ότι ο δήμος δεν μπορούσε να κάνει τίποτε για το αρχείο της επειδή «δεν είχε καμία αρμοδιότητα». Ποιος ήταν αρμόδιος; Ως φαίνεται, κανείς.

• Μελέτη και συντήρηση

Το αρχείο περιήλθε στις δύο ηλικιωμένες κόρες της Χόφερ. Αυτές τώρα θα επιτρέψουν, με τη συμπλήρωση 125 χρόνων από τη γέννηση του Κάφκα, στους ειδικούς επιστήμονες να μελετήσουν το αρχείο Κάφκα και Μπροντ και να το συντηρήσουν. Ετσι θα λυθεί και ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της παγκόσμιας λογοτεχνίας: Τι έκανε ως επιμελητής ο Μπροντ, συγγραφέας και ο ίδιος, στα χειρόγραφα του Κάφκα; Τι άλλαξε, τι περιέκοψε, τι απέκρυψε- και αν;

Εν τω μεταξύ οι κληρονόμοι της κληρονόμου έχουν να τακτοποιήσουν και μια άλλη εκκρεμότητα που τους άφησε η ιδιότροπη και, όπως αποδεικνύεται, φιλοχρήματη μητέρα τους. Στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1980 η Εστερ Χόφερ υπέγραψε αντί σεβαστού ποσού συμβόλαιο με τον γερμανικό εκδοτικό οίκο Αrtemis und Winkler για την έκδοση των «Ημερολογίων» του Μαξ Μπροντ. Η Χόφερ δεν έδωσε στον εκδοτικό οίκο ποτέ το χειρόγραφο του Μπροντ, μολονότι είχε εισπράξει τα χρήματα για τα δικαιώματα. Ο μικρός εκείνος εκδοτικός οίκος αγοράστηκε αργότερα από έναν μεγαλύτερο και τώρα οι κληρονόμοι της Χόφερ βρίσκονται ξανά σε διαπραγματεύσεις με τους υπευθύνους του νέου εκδότη, ο οποίος θεωρεί πλέον τα δικαιώματα για τα «Ημερολόγια» περιουσιακό του στοιχείο.