Τομπάις Γουλφ «Το παλιό σχολείο»

Στη Νέα Αγγλία τη δεκαετία του ’60

Εχει μεγάλη δόση νοσταλγίας το μυθιστόρημα του Τομπάις Γουλφ «Το παλιό σχολείο». Tοποθετημένο σε ένα οικοτροφείο της Νέας Αγγλίας στις αρχές της δεκαετίας του ’60, λίγο πριν από τη δολοφονία του Κένεντι και το Βιετνάμ, το «Παλιό Σχολείο» αντηχεί τους ψιθύρους ενός κόσμου σε απόσυρση. Περισσότερο, όμως, από ένα μυθιστόρημα ατμόσφαιρας και αθωότητας, το «Παλιό Σχολείο» είναι ένα βιβλίο ενηλικίωσης και αυτογνωσίας.

Είναι βαθιά αγγλοσαξονικός ο τρόπος γραφής του 63χρονου Τομπάις Γουλφ. Θαυμάσιος στο να οργανώνει ένα λεκτικό περιβάλλον αυτοσυγκράτησης και καθήκοντος, ο Γουλφ ξεδιπλώνει σε αυτό το συμπαθητικό –και σε ορισμένες στιγμές πολύ βαθύ– μυθιστόρημα την πορεία του κεντρικού του ήρωα, καθώς παλεύει με τους δαίμονές του. Ο Γουλφ, που θεωρείται στυλίστας της μικρής φόρμας, και κυρίως του διηγήματος, στήνει ένα βιβλίο με πολύ διακριτές ενότητες. Συμπρωταγωνστές, ως ήρωες και αυτοί, τρία ιερά τέρατα της αμερικανικής λογοτεχνίας των μέσων του 20ού αιώνα. Ο Ρόμπερτ Φροστ, η Εϊν Ραντ και ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ. Το οικοτροφείο διοργανώνει διαγωνισμό διηγήματος κάθε φορά προς τιμήν ενός μεγάλου συγγραφέα και οι μαθητές καλούνται μέσα από μεγάλο ανταγωνισμό και αγωνίες να γίνουν οι εκλεκτοί του συγγραφέα–επισκέπτη.

Καταπληκτική η λογοτεχνική αναβίωση της Εϊν Ραντ (Ayn Rand) αλλά και πολύ κομψή (και ευφυής) η αποδόμησή της. Ο Γουλφ σαφώς, σαφέστατα δεν είναι οπαδός της υπερ-φιλελεύθερης Εϊν Ραντ, που γύρω στα 1950 - 60 είχε στις ΗΠΑ και αλλού πιστούς με φανατισμό ιδεολογικής «αίρεσης». Ακατανόητη, πάντως, η απόδοση του πασίγνωστου μυθιστορήματός της «The Fountainhead» ως «Νερομάνα»! (το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά με τον τίτλο «Κοντά στον ουρανό» από τις εκδόσεις Ωκεανίδα).

Αλλά είναι ο διαγωνισμός διηγήματος προς τιμήν του Χέμινγουεϊ αυτός που οδηγεί το μυθιστόρημα στην κορύφωσή και που δικαιώνει τον λόγο ύπαρξής του. Χάρις στον διαγωνισμό αυτό, ο συμπαθητικός νεαρός ήρωας κάνει την υπέρβασή του. Εγκαταλείπει το διαρκές αίσθημα αγωνίας να καλύπτει διαρκώς τη μικροαστική, εβραϊκή καταγωγή του και τις πραγματικές του ιεραρχήσεις. Και καθώς ωριμάζει η ιδέα ότι «δεν αρέσει πάντα το να θέλουμε να είμαστε διαρκώς αρεστοί» προχωράει να κάνει την απελευθέρωσή του σαν υπνωτισμένος: βρίσκει ένα παλιό διήγημα μιας φοιτήτριας σε άλλο Kολέγιο και το αντιγράφει. Οχι για να εξαπατήσει αλλά γιατί αιφνιδιάστηκε από την ταύτιση που ένιωσε καθώς διάβαζε το «ξένο» διήγημα. Εγινε ένα κρακ μέσα του και οικειοποιήθηκε το «ξένο» τόσο βαθιά ώστε το πίστεψε δικό του. Μέσα από το «άλλο» είδε τον εαυτό του.

Θα πρωτεύσει στον διαγωνισμό, αλλά η αποκάλυψη της απάτης θα φέρει την αποπομπή του. Το μυθιστόρημα αδυνατίζει προς το τέλος, καθώς ο χειρισμός της ενοχής και της κάθαρσης δεν είναι τόσο επιτυχημένος όσο η πορεία προς την απελευθέρωση μέσω της λανθάνουσας αυτο-τιμωρίας. Είναι, όμως, ένα ελκυστικό αμερικανικό μυθιστόρημα που για να το ευχαριστηθεί κανείς θέλει ζεστό ρόφημα δίπλα σε τζάκι. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, πάρτε το μαζί σας στην παραλία! [Του Νίκου Βατόπουλου, Η Καθημερινή, 05/07/2008]