Ενα ερωτικό οικουμενικό μπεστ σέλερ

• Σε μορφή πέντε παθιασμένων επιστολών

Της Τιτικας Δημητρουλια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Kυριακή, 6 Iουνίου 2010

• GUILLERAGUES, Ερωτικές επιστολές Πορτογαλίδας μοναχής, μτφρ. Βάνα Χατζάκη, εκδ. Aγρα

• Μια γυναίκα θρηνεί γιατί δεν βλέπει πια τα μάτια του αγαπημένου της, μάτια που καθρέφτιζαν και της μάθαιναν τον έρωτα. Του γράφει τα πάθη της τώρα που εκείνος λείπει και απλώς ελπίζει και παρακαλεί να τη θυμάται και να την αγαπά, αλλά και να έρθει κοντά της το γρηγορότερο. Μια γυναίκα μεγαλωμένη από παιδί σε μοναστήρι, που μεταγγίζει τη θρησκευτικότητά της στον εγκόσμιο αυτό έρωτα, αφιερωμένη στον αγαπημένο της, έτοιμη να θυσιαστεί, να πεθάνει για την αγάπη του. Μια εγκαταλελειμμένη μοναχή που αντιπαλεύει την απουσία, την απώλεια, την απελπισία με τη γραφή, προσπαθεί να υποκαταστήσει το πρόσωπο και το σώμα του άλλου με το χαρτί που αυτός θα αγγίξει, για να διαβάσει τα αισθήματά της, τις λέξεις της: «όταν σας γράφω μου φαίνεται πως σας μιλάω και μου είστε λίγο περισσότερο παρών». Με συνεχείς μεταπτώσεις, από την ύψιστη αγαλλίαση και ευγνωμοσύνη για την εμπειρία που έζησε ώς την απόλυτη θλίψη για το τέλος της, αναζητά τελικά το δικό της πρόσωπο μέσα σε έναν έρωτα που εξαρχής έφερε τα σημάδια της προδοσίας και στον οποίο παραδόθηκε άνευ όρων, αναιρώντας την ύπαρξη και την ταυτότητά της. Αυτόν τον έρωτα προσπαθεί να καθηλώσει στο χαρτί αν όχι για να τον σώσει, τουλάχιστον για να σωθεί η ίδια, μαζεύοντας τα κομμάτια της, με υπομονή και καρτερία, αποκτώντας και πάλι επαφή με τον κόσμο, με το είδωλό της στον καθρέφτη.

Ο πόνος της απουσίας

• Πέντε επιστολές σαν πέντε πράξεις μιας τραγωδίας κλασικής, μιας τραγωδίας ερωτικής που ανανεώνει τα κλασικά επιστολικά πρότυπα, του Οράτιου, του Σενέκα και του Λουκίλλιου, τα μπολιάζει με τη μυστικιστική παραφορά μιας Τερέζα της Αβιλα, και αποτυπώνει με τον πιο παραστατικό τρόπο τα μαρτύρια της ερωτευμένης ψυχής, που παλεύει να γλιτώσει από τη φλόγα του πάθους, την ώρα που αυτό το πάθος, αυτή η επιθυμία την τρέφει, την κρατά ζωντανή. Ο έρωτας τη γέννησε στην αληθινή ζωή, στο βλέμμα του άλλου ανακάλυψε τον εαυτό της και στην αγκαλιά του αυτοκαταργήθηκε. Μέσα από τον πόνο της απουσίας, μέσα από τη γραφή, που λειτουργεί ως νάρκη του άλγους δοκιμή, τελικά αυτοπροσδιορίζεται: «για τον εαυτό μου μάλλον γράφω παρά για σας, το μόνο που γυρεύω είναι να βρω ανακούφιση»· και στο τέλος: «στην πραγματικότητα νομίζω πως ούτε θα σας ξαναγράψω· είμαι άραγε υποχρεωμένη να σας δίνω λογαριασμό για όλες τις μεταβολές των συναισθημάτων μου;». 

• Εδώ και τρεισήμισι περίπου αιώνες, από το 1669 που πρωτοδημοσιεύτηκαν ανωνύμως, οι επιστολές αυτές αποτελούν ένα οικουμενικό μπεστ σέλερ. Στον αιώνα τους διαβάζονταν από όλη την καλή κοινωνία που προσπαθούσε με πείσμα να ταυτοποιήσει τον αποστολέα και τον παραλήπτη τους. Στον 18ο, ο Ρουσσώ δήλωνε βέβαιος πως οι επιστολές είχαν γραφτεί από άντρα και η «Νέα Ελοΐζα» του, όπως και οι «Επικίνδυνες σχέσεις» του Λακλό, τους οφείλουν πολλά. Ο Σταντάλ τις θεωρούσε ανυπέρβλητο δείγμα ερωτικού πάθους και ο Ρολάν Μπαρτ τον επιβεβαιώνει στα «Αποσπάσματα ερωτικού λόγου», ο Ρίλκε τις μετέφρασε στα γερμανικά, ο Κώστας Ουράνης στα ελληνικά - και ο πρόλογός του τίθεται ως επίμετρο στη νέα αυτή, πολύ καλή μετάφραση από τη Βάνα Χατζάκη.

Ο συγγραφέας

• Η διαμάχη κατά πόσο συγγραφέας τους είναι ο υποκόμης ντε Γκιγιεράκ ή η πραγματική μοναχή Μαριάνα Αλκοφοράντο συνεχίζεται έως σήμερα, παρότι οι μελετητές τείνουν να δεχτούν πλέον ότι ένας πεπαιδευμένος και ευαίσθητος ευγενής, με άριστη γνώση των κλασικών προτύπων και τάλαντο, έγραψε τις υπέροχες αυτές επιστολές - που παρακολουθούν με το ρυθμό, την ανάπτυξη και τη διαπλοκή της φράσης τους τις δαιδαλώδεις διαδρομές της ερωτευμένης ψυχής, σχολιάζοντας παράλληλα τη δύναμη της γραφής. Ο Ουράνης βεβαίως τις απέδιδε στην Πορτογαλίδα μοναχή. Ο Φιλίπ Σολέρς το ίδιο. Ετσι, η έμφυλη διάσταση της γραφής τίθεται με τον πλέον ενδιαφέροντα τρόπο από ένα θεμελιακό κείμενο της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που μιλάει για την απουσία του Αλλου μέσα από την παρουσία της γραφής.