Το πολιτικό βιβλίο αντιστέκεται στην κρίση

• Μια μίνι έρευνα αγοράς σε πέντε κεντρικά βιβλιοπωλεία για το τι διαβάζουν οι Ελληνες

• Του Σπυρου Γιανναρα, Η Καθημερινή, 20/06/2010

«Υπάρχει πράγματι μια μικρή, ιδιαίτερη κίνηση, έτσι θα τη χαρακτήριζα, ιδιαίτερη, στα βιβλία που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την κρίση», μου εκμυστηρεύεται, σχεδόν συνωμοτικά, η γνωστή βιβλιοπώλης της «Εστίας» Μαρία Παπαγεωργίου. Είναι ένα ζεστό καλοκαιρινό απόγευμα Παρασκευής και καθόμαστε σε μια στριμωγμένη άκρη πίσω από τον πάγκο του σχεδόν άδειου βιβλιοπωλείου. Ο βόμβος του ανοιχτού υπολογιστή σιγοντάρει τη συζήτηση, την οποία διακόπτουν περιστασιακά χτυπήματα του τηλεφώνου: Παραγγελίες βιβλίων, κυρίως από την επαρχία. Επαναλαμβάνω για άλλη μια φορά το ερώτημα που έθεσα από το πρωί σε πέντε-έξι βιβλιοπώλες.

«Η προδιαγραφόμενη και για πολλούς ήδη συντελούμενη οικονομική κρίση έχει άραγε στρέψει το υπάρχον μικρό, συνεκτικό, αλλά αφοσιωμένο βιβλιόφιλο ελληνικό κοινό προς κάποιο συγκεκριμένο είδος βιβλίων; Οι δυσχερείς περιστάσεις σπρώχνουν ορισμένους αναγνώστες προς το πολιτικό δοκίμιο, τα βιβλία ιστορίας ή οικονομίας; Υπάρχει κόσμος που προβληματίζεται και ψάχνει να καταλάβει την εποχή ή τα μελλούμενα ανατρέχοντας σε βιβλία, καθώς δεν αρκείται στις πληροφορίες και στις αναλύσεις της τηλεόρασης και των εφημερίδων;».

Ολα ξεκίνησαν από την παραίνεση ενός φίλου, που με έσπρωξε να διαβάσω το συγκλονιστικό ομολογουμένως βιβλίο της Ναόμι Κλάιν «The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism», το οποίο όπως αργότερα έμαθα πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Λιβάνη». Το βιβλίο με ξύπνησε απότομα σε μια ζοφερή πραγματικότητα, γεννώντας ταυτόχρονα μέσα μου την περιέργεια για το τι μπορεί κανείς και τι ψάχνει να διαβάσει με αφορμή την κρίση. Η πληροφορία ότι οι πωλήσεις δοκιμίου έχουν αυξηθεί κατακόρυφα στη Γαλλία μου έδωσε το έναυσμα να ψάξω να δω τι γίνεται στο δικό μας πολύ περιορισμένο, αναλογικά, αναγνωστικό κοινό. Καθώς ο σκοπός μου δεν ήταν η διενέργεια στατιστικής ή εξαντλητικής έρευνας, επικεντρώθηκα σε πέντε κεντρικά βιβλιοπωλεία του κέντρου (Το βιβλιοπωλείο του Ναυτίλου, Πολιτεία, Ιανός, Εστία, Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο) τα οποία αποτελούν πόλο έλξης για το μικρό βιβλιοφιλικό κοινό της πρωτεύουσας.

• Πτώση στα μπεστ σέλερ

Το εγχείρημα αποδείχθηκε δύσκολο, καθώς οι περισσότεροι επικεντρώνονταν στο ζήτημα που τους απασχολούσε περισσότερο: στις χειροπιαστές συνέπειες της κρίσης (πτώση των πωλήσεων κατά 10% ή 20%) και στην προοιωνιζόμενη επιδείνωσή της. Οι βιβλιοπώλες μοιάζουν να συμφωνούν –με δεδομένη την ύφεση– ότι τους τελευταίους δύο μήνες ένας μικρός πυρήνας αναγνωστών έχει στραφεί προς το πολιτικό, ιστορικό και οικονομικό βιβλίο. Αντικρουόμενες είναι οι απόψεις όσον αφορά τη λογοτεχνία, όπου ωστόσο κατά κοινή ομολογία παρατηρείται πτώση των πωλήσεων των μεγάλων μπεστ σέλερ συγγραφέων όπως η Λένα Μαντά και η Χρύσα Δημουλίδου, οι οποίες μέχρι πρότινος έφτασαν και τα 100.000 αντίτυπα.

«Η Σόλωνος λειτουργεί ως άτυπο γκέτο. Εμείς εδώ πουλάμε σταθερά και κατά κύριο λόγο πολιτικό δοκίμιο και ιστορία. Μαρξιστικά, αναρχικά και θεολογικά βιβλία. Τα βιβλία που ασχολούνται με απόλυτα επικαιρικά ζητήματα δεν έχουν την κίνηση που περιμένουν οι εκδότες γιατί καλύπτονται από τα ΜΜΕ και τις εφημερίδες. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι τον τελευταίο καιρό υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση για το πολιτικό και αντιεξουσιαστικό βιβλίο. Ενα άλλο φαινόμενο των ημερών είναι το βιβλίο του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου «Το στρατηγικό βάθος» (εκδ. Ποιότητα), ανέφερε ο βιβλιοπώλης του Ναυτίλου. «Υπάρχει βέβαια και η αντίθεση τάση, όπως του λογιστή μου που τώρα με την κρίση διαβάζει μόνο ποίηση», συμπλήρωσε χαμογελώντας. Ο Στέφανος Τζίφος στο περίφημο υπόγειο της «Πολιτείας» στέκεται στην πτώση εδώ και μια διετία, πιο έντονη το τελευταίο δίμηνο της ελαφριάς λογοτεχνίας και του μπεστ σέλερ. «Αρκετός κόσμος στρέφεται περισσότερο στο δοκίμιο. Οχι μόνον οι νέοι, όλες οι ηλικίες. Περισσότερο βέβαια, στο εκλαϊκευμένο ιστορικό ή φιλοσοφικό βιβλίο».

Στην τρίτη είσοδο της «Πολιτείας» η Μαριέττα Κούρου που ασχολείται με το δοκίμιο επιβεβαιώνει τους προηγούμενους. «Υπάρχει μια μικρή στροφή. Πολλοί ψάχνουν οικονομικά βιβλία ή βιβλία που έχουν σχέση με την κρίση. Το μεγάλο όμως “μπουμ” είναι ο Νταβούτογλου. Πουλάμε μόνο αυτό. Μετά την επιτυχία γύρω στο Πάσχα του βιβλίου “Συνδεδεμένοι” των Χριστάκης και Φόουλερ (εκδ. Κάτοπτρο) πουλάμε οικονομικά και πολιτικά βιβλία».

• Ευπώλητα παρά την οικονομική ύφεση

Νίκου Κοτζιά «Παγκοσμιοποίηση, η ιστορική θέση, το μέλλον και η πολιτική σημασία» (εκδ. Καστανιώτης), Σταύρου Λυγερού, «Σταυροφόροι χωρίς σταυρό» (εκδ. Λιβάνης), Πέτρου Παπακωνσταντίνου, «Επιστροφή στο μέλλον. Η κρίση του υπαρκτού καπιταλισμού και η αριστερά» (Λιβάνης), Χρήστου Γιανναρά «Η κατάρρευση του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα σήμερα» (εκδ. Ιανός), «Νεο-οθωμανισμός στη σύγχρονη Ελλάδα» επιμ. Γιώργος Καραμπελιάς (Εναλλακτικές Εκδόσεις), Νίκου Μπελλογιάννη «Το ξένο κεφάλαιο στην Ελλάδα» (εκδ. Αγρα), Στέλιου Κούλογλου «Εξομολόγηση ενός οικονομικού δολοφόνου» (εκδ. Αιώρα), Στέλιου Ράμφου «Το αδιανόητο τίποτα» (εκδ. Αρμός).

• Η λογοτεχνία μπορεί να επουλώνει πληγές

Ο Δημήτρης Δημόπουλος του «Εναλλακτικού Βιβλιοπωλείου» δυσκολεύτηκε, όπως και ο συνάδελφός του του «Ναυτίλου» να μιλήσει για «στροφή» ή «τάση» καθώς η σταθερή του πελατεία αγοράζει ανελιπώς δοκίμιο. «Η λογοτεχνία έχει τελειώσει. Δεν κινείται τίποτα. Τα βιβλία του Λυγερού, του Παπακωνσταντίνου και οι επιφυλλίδες του Γιανναρά κινούνται πολύ. Πιο πολύ βέβαια απ’ όλα ο Νταβούτογλου», τόνισε πριν συμπληρώσει ότι η αναρχική και μαρξιστική βιβλιογραφία βρίσκεται σταθερά σε άνοδο τα δύο τελευταία χρόνια.

«Είναι αλήθεια ότι αυτή η κρίση όσους τους βρήκε με προβλήματα τους τσάκισε». Παρ’ όλα αυτά η λογοτεχνία εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι. Ωστόσο, κάποια βιβλία που φωτίζουν την εποχή όπως «Εξομολόγηση ενός οικονομικού δολοφόνου» του Κούλογλου (εκδ. Αιώρα) ή τα βιβλία του Λυγερού και του Παπακωνσταντίνου από τον Λιβάνη, έχουν ιδιαίτερη κίνηση, τονίζει η Μαρία Παπαγεωργίου.

Ο Βασίλης Χατζηιακώβου του «Ιανού» είναι μακράν ο πιο αισιόδοξος όλων. «Η κρίση δεν αγγίζει το βιβλίο γιατί το αναγνωστικό κοινό –σε αυτό δεν βάζω τους αναγνώστες των μπεστ σέλερ– έχει μια υπερβολική αγάπη στο βιβλίο. Είναι το φάρμακό τους. Η λογοτεχνία επουλώνει τις πληγές. Το κοινό στέφεται τα τελευταία χρόνια προς το δοκίμιο, το οικονομικό, ιστορικό και το βιβλίο για το περιβάλλον. Γι’ αυτό και ορισμένοι μικροί εκδοτικοί οίκοι με εξειδίκευση στο πολιτικό δοκίμιο γνωρίζουν μια μικρή άνθιση. Μας λένε: “πάμε καλά”. Τα αισθηματικά μπεστ σέλερ παρουσιάζουν μια μικρή πτώση. Ισως αυτό θα είναι το κέρδος της κοινωνίας από την κρίση: να θέσει ένα τέλος στον υπερκαταναλωτισμό σε όλα τα επίπεδα. Να σπρώξει τον κόσμο προς την ποιότητα. Οχι μόνο στο βιβλίο. Το λέω και για τις μουσικές εκδηλώσεις που οργανώνουμε εδώ».