Tuesday, June 29, 2010

Βενετία, η μάσκα της Ιταλίας

  • Στο εξαίρετο χρονικό της για την πόλη των Δόγηδων η συγγραφέας Τζαν Μόρις συνθέτει τον μύθο και την ιστορία, τη δόξα και την παρακμή μιας πόλης που υπήρξε το εκπληκτικότερο δημιούργημα του αστικού πολιτισμού


Αν εξαιρέσει κανείς τον Ζαν Πολ Σαρτρ που αντιπαθούσε τη Βενετία γιατί τη θεωρούσε την κατ΄ εξοχήν έκφραση του αστικού πολιτισμού και τον Ντ. Χ. Λόρενς ο οποίος την εύρισκε «γλιτσερή και βρώμικη» δεν υπάρχουν παραδείγματα συγγραφέων πρώτης γραμμής που να μην ένιωσαν την απαράμιλλη γοητεία αυτής της μαγικής πόλης η οποία δέχεται σήμερα κατά μέσο όρο 100.000 επισκέπτες την ημέρα.

Η γοητεία της πόλης των Δόγηδων διαποτίζει και τις σελίδες της Βενετίας της Τζαν Μόρις, μιας από τις σημαντικότερες συγγραφείς ταξιδιωτικής λογοτεχνίας παγκοσμίως. Και παρά το γεγονός ότι από τον Ράσκιν ως τον Τόμας Μαν και από τον Μπάιρον ως τον Πολ Μοράν και τον Γιόζεφ Μπρόντσκι αμέτρητοι συγγραφείς έγραψαν εξαίσιες σελίδες για τη Γαληνοτάτη Δημοκρατία έχει κανείς την αίσθηση πως γι΄ αυτή την πόλη, που τη γέννησε και τη δόξασε η θάλασσα και σήμερα απειλεί να την καταπιεί, μπορούν να γραφτούν άλλες τόσες και περισσότερες σελίδες, εξίσου γοητευτικές και φαντασμαγορικές, γεμάτες ρεμβασμό και θλίψη.
  • Ρεμβασμός και θλίψη
Ρεμβασμό, νοσταλγία και θλίψη αποπνέει το βιβλίο της Τζαν Μόρις αλλά και αγάπη για την πόλη, για τους κατοίκους της, για το φθαρμένο παρελθόν της, για τις σκιές που τη στοιχειώνουν, τους στενούς δρόμους, τα παλάτια της, τα πλεούμενά της, τις μεταμορφώσεις της που είναι ατελεύτητες και ακολουθούν τις αλλαγές του καιρού. Και ακόμη, για τις ιστορικές της περιπέτειες, τα μεγαλεία και τις καταπτώσεις της, την ποίηση, τα πάθη αλλά και τις φανερές ή κρυμμένες βαρβαρότητές της. Η Βενετία είναι το πληρέστερο και ταυτοχρόνως το πλέον διαβρωμένο μνημείο του αστικού πολιτισμού. Είναι ακόμη μια τεράστια πασαρέλα, μια ατελεύτητη παρέλαση αριστουργημάτων, μια κινούμενη ακουαρέλα χρωμάτων που απλώνονται από την πιατσάλε Ρόμα και ακολουθώντας το Μεγάλο Κανάλι φθάνουν ως κάτω στη θάλασσα.

Η Μόρις όμως, μολονότι ξεδιπλώνει με αναμφισβήτητο οίστρο στην αφήγησή της την ιστορία και τον μύθο της πόλης, δεν αρκείται σε αυτά. Εχει εξαίρετες σελίδες όχι μόνο για τα εξαίσια κτίσματα και τους κατοίκους της αλλά και τα άλλα πλάσματα που είναι κάτοικοι αυτού του απίστευτου σκηνικού. Για τις γάτες της λ.χ., τις οποίες ένας άλλος μετρ της ταξιδιογραφίας, ο Πολ Μοράν, είπε ότι είναι «τα γεράκια της Βενετίας», για τα αναρίθμητα περιστέρια της, ακόμη και για τις στρατιές των ποντικών που τρέχουν στα σωθικά των κτιρίων της.

Η Μόρις είναι παρατηρητική με τους ανθρώπους. Μια πόλη της φθοράς είναι και πόλη του πένθους, γι΄ αυτό και επισημαίνει επί παραδείγματι ότι οι κηδείες είναι πιο σημαντικές, εδώ, από τους γάμους. ΄Η πως οι ψαράδες «έχουν μια κλίση για το μακάβριο» που είναι «γνήσια βενετσιάνικη» ή πως το «αφροδισιακό της» ονομάζεται επιτυχία, η οποία είναι βέβαια συνδεδεμένη με τον πλούτο αλλά ταυτόχρονα και με εκείνο που ένας ιστορικός, ο Λάουρο Μαρτίνες, θεώρησε ως ουσία της ιστορίας και της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής της συγκρότησης: τον συνδυασμό δύναμης και φαντασίας, αυτόν που κατέστησε τη Βενετία θαλασσοκράτειρα.

Η πόλη έχει ιστορία 16 περίπου αιώνων, από το 421 που ιδρύθηκε ως σήμερα. Τα σημαντικότερα γεγονότα που όρισαν την πορεία και τη μοίρα της περνούν μέσα στις σελίδες του εκτενούς αυτού οδοιπορικού στον χώρο και τον χρόνο, γραμμένου από μια συγγραφέα η οποία ενδιαφέρεται για τις λεπτομέρειες αλλά διαθέτει και ρομαντική καρδιά.

Η ποίηση της Βενετίας είναι ανυπέρβλητη και καμιά άλλη πόλη καναλιών, ούτε το Αμστερνταμ ούτε η Πετρούπολη, μπορεί να συγκριθεί μαζί της. Δεν πρέπει λοιπόν να θεωρούμε τυχαίο που δύο από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα, ο Εζρα Πάουντ και ο Γιόζεφ Μπρόντσκι, την επέλεξαν ως τελευταία τους κατοικία. Και οι δύο είναι θαμμένοι μαζί με πλήθος άλλες διασημότητες (ανάμεσά τους ο Στραβίνσκι και ο Ντιαγκίλεφ) στο νεκροταφείο της Βενετίας, στο νησάκι Σαν Μικέλε. Στο ίδιο νεκροταφείο είναι θαμμένοι και πολλοί βενετσιάνοι ελληνικής καταγωγής, αφού η εκεί ελληνική κοινότητα υπήρξε από τις πιο ανθηρές, δραστήριες και εύπορες.

«Η Βενετία είναι η μάσκα της Ιταλίας» είχε πει ο Μπάιρον. Η Μόρις μοιάζει να μας λέει πως η μάσκα δεν είναι μία, ότι η Βενετία αποτελείται από πολλές μάσκες που η μία καλύπτει την άλλη. Μπορεί κανείς να τις αποκαλέσει στρώματα των εποχών, εκδοχές του ανείπωτου, φανερώματα του αόρατου, απάτες του ορατού. Οσοι έχουν επισκεφθεί την πόλη θα την ξαναθυμηθούν διαβάζοντας το βιβλίο της Μόρισον με την ίδια νοσταλγία που τη θυμάται και η ίδια.



  • ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ


Η Τζαν Μόρις (γεννημένη το 1926 στο Σάσεξ) ανήκει στους σημαντικότερους μεταπολεμικούς συγγραφείς της Μεγάλης Βρετανίας. Τα βιβλία της όμως που την έκαναν γνωστή σε όλον τον κόσμο είναι τα ταξιδιωτικά της, από τα οποία σημαντικότερα θεωρούνται η Τεργέστηκαι η Βενετία (και τα δύο μεταφρασμένα εξαίρετα στη γλώσσα μας, η Τεργέστη από την Αθηνά Δημητριάδου και η Βενετία από τον Αρη Μπερλή).

Οι συγγραφείς ταξιδιωτικών βιβλίων είναι άνθρωποι περιπετειώδεις γενικά και η Μόρις δεν αποτελεί εξαίρεση. Η δική της περιπέτεια ωστόσο υπήρξε ασφαλώς ασυνήθιστη. Τα πρώτα 46 χρόνια της ζωής της τα έζησε ως άνδρας (Τζέιμς Μόρις). Παντρεύτηκε μάλιστα και από τον γάμο του απέκτησε πέντε παιδιά. Το 1972 υποβλήθηκε σε εγχείρηση αλλαγής φύλου και έκτοτε άρχισε να υπογράφει τα κείμενά της ως Τζαν Μόρις. Την πρώτη έκδοση του βιβλίου αυτού,το 1960, την υπέγραψε ως Τζέιμς Μόρις. Εκτοτε η Βενετία γνώρισε επανειλημμένες επανεκδόσεις και κάθε φορά η συγγραφέας επέφερε προσθήκες, βελτιώσεις και διορθώσεις. Ετσι, ενώ το περιεχόμενο του βιβλίου δεν άλλαξε επί της ουσίας, οι επιμέρους επεμβάσεις το καθιστούσαν κάθε φορά επίκαιρο. Σήμερα θεωρείται κλασικό και ανήκει στα ωραιότερα ταξιδιωτικά που γράφτηκαν τον 20ό αιώνα για την πόλη των Δόγηδων. Θα τολμούσε μάλιστα να πει κανείς ότι συμπληρώνει τρόπον τινά τις ανεπανάληπτες σελίδες που έγραψε δύο σχεδόν αιώνες νωρίτερα για την πόλη ο Τζον Ράσκιν.

No comments: