Πορτρέτα ξένων συγγραφέων / Τόμας Χάρντι

• Από την Χρύσα Σπυροπούλου

• Ο Τόμας Χάρντι (Αγγλία, 1840-1928), ποιητής και μυθιστοριογράφος, είναι ο κύριος εκπρόσωπος του ηθογραφικού μυθιστορήματος στην αγγλική λογοτεχνία. Από την πρώτη στιγμή έδειξε να μην τον ενδιαφέρει η τάση που εκδηλωνόταν από τους άλλους εκπροσώπους του βικτοριανού είδους, να στρέφονται δηλαδή και να αναζητούν τα θέματά τους στον εαυτό τους. Ο Χάρντι έβαλε τους ήρωές του μέσα στην κοινωνία, τους έκανε τμήμα της. Γνώστης των συνηθειών της επαρχίας, παρακολουθεί τις κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται, καθώς έχει επικρατήσει στη χώρα η Βιομηχανική Επανάσταση και η αγροτική κοινωνία παρακμάζει συνεχώς, ενώ παράλληλα γιγαντώνονται τα αστικά κέντρα. Προσέχει τις καινούριες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στον γεωργικό τομέα, αλλά επίσης παρατηρεί τις μεγάλες αλλαγές στα σεξουαλικά ήθη. Μάλιστα, στο τελευταίο του μυθιστόρημα, Τζουντ ο αφανής, παρουσιάζονται εναργέστατα οι δυσκολίες που προκαλούνται από τη σταδιακή αλλαγή των κοινωνικών δεδομένων. Οι χαρακτήρες του αναπαριστούν τους νέους κοινωνικούς τύπους που αναδύονται με την υποχώρηση των αριστοκρατών, τύποι οι οποίοι διεκδικούν, παρ' όλες τις αντιξοότητες, να μορφωθούν και αλλάξουν τις συνθήκες της ζωής τους. Η προσπάθειά τους αυτή τις περισσότερες φορές τούς οδηγεί σε ολέθριες καταστάσεις, εφόσον εισέρχονται σ' έναν καινούριο κόσμο, τους κώδικες του οποίου ακόμα αγνοούν. Απλώς οδηγούνται από το ένστικτο και τις κρυφές εσωτερικές δυνάμεις, αυτές που ονομάστηκαν «Ενυπάρχουσα Βούληση». Οι ήρωές του αποδίδονται με ακρίβεια, είναι άτομα που αναζητούν την ευτυχία μέσω του άλλου, αλλά και μέσω των ιδεών. Σε πολλά έργα του οι γυναίκες είναι ελεύθερες, αγαπούν το διάβασμα, δεν είναι παθητικές, αντιθέτως διεκδικούν την ευτυχία, αν και μερικές φορές παραβλέποντας εξωτερικούς παράγοντες. Αλλες φορές πάλι ο συγγραφέας δεν καταφέρνει να καθυποτάξει τη μοιρολατρία και τον φαταλισμό που του μετέδωσαν οι συμπατριώτες του στην επαρχία όπου μεγάλωσε, και γι' αυτό εμφανίζει τους ήρωές του ηττοπαθείς. Η γνωριμία του με το έργο του Δαρβίνου Περί της καταγωγής των ειδών υπήρξε καθοριστική, καθώς πίστευε ότι το Σύμπαν δεν κυβερνάται από έναν καλοκάγαθο Θεό, ενώ παράλληλα οι άνθρωποι αναζητούν διαρκώς την αλήθεια και το νόημα της ζωής, προσπαθούν να βρουν το ευ ζην. Πολλοί ήρωές του εκτός από τη γνωριμία τους με τους κλασικούς συγγραφείς -Λατίνους και αρχαίους Ελληνες-, ξέρουν πολύ καλά και τη Βίβλο. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που είτε ο αφηγητής είτε οι ήρωες καταφεύγουν σε αποσπάσματα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Στο έργο του Τζουντ ο αφανής, αλλά και στους Λαοδικείς, προβάλλονται δογματικού και θεολογικού τύπου συζητήσεις, που αντικατοπτρίζουν τις ανησυχίες των ανθρώπων της εποχής τού Χάρντι, οι οποίοι δεν δέχονται αναντίρρητα δόγματα και δοξασίες. Ο συνεχής διάλογος ανάμεσα στους ήρωες κρατά ζωντανές τις καινούριες ιδέες και τις διαφορετικές απόψεις, που προαναγγέλλουν την άφιξη της νέας εποχής. Μιας εποχής, όμως, που δεν καταργεί την παράδοση, αντιθέτως τη χρησιμοποιεί για την ανάδειξη της επόμενης μέρας. Ωστόσο, η προσήλωση του Χάρντι στο παρελθόν και η απόσταση που κράτησε από τα καινούρια στοιχεία στην τέχνη, τον κατατάσσουν στους συγγραφείς του 19ου αιώνα. Αυτή η διαφορά ανάμεσα στον δικό τρόπο έκφρασης και του καινούριου, που αναδύεται, φαίνεται όταν συγκρίνει κανείς την ποίησή του με την Ερημη Χώρα του Τ.Σ. Ελιοτ, η οποία εξεδόθη όσο ζούσε ο Χάρντι. 

• Στο σχολείο, χάρη σ' έναν εμπνευσμένο δάσκαλο, αγάπησε τα Λατινικά και τους αρχαίους Ελληνες συγγραφείς, οι οποίοι επανέρχονται συχνά στα έργα του. Μαθήτευσε κοντά σ' έναν αρχιτέκτονα και ειδικεύτηκε στην αναστήλωση εκκλησιών, πρώτα στο Ντόρτσεστερ στη νότια Αγγλία -τόπο καταγωγής του- κι έπειτα στο Λονδίνο, όπου εργάστηκε ως σχεδιαστής «γοτθικών», δηλαδή εκκλησιών και πρεσβυτερίων. Αλλωστε, η αγάπη του γι' αυτήν την τέχνη αποτυπώνεται σε πολλά του μυθιστορήματα, καθώς ήρωές του είναι αρχιτέκτονες και συντηρητές κτηρίων. 

• Αν και ο Τόμας Χάρντι είναι ευρύτερα γνωστός ως μυθιστοριογράφος, ξεκίνησε, αλλά και ολοκλήρωσε την καριέρα του γράφοντας ποίηση, τέχνη την οποία εκτιμούσε βαθύτατα, καθώς πίστευε ακράδαντα ότι του προσέφερε περισσότερες ικανοποιήσεις. Οι αντιδράσεις των κριτικών αλλά και μερίδας του αναγνωστικού κοινού για μυθιστορήματά του, όπως Τζουντ, ο αφανής, τον απογοήτευσαν και στο τέλος της καλλιτεχνικής του πορείας στράφηκε στην ποιητική παραγωγή. Η συλλογή Ουδέτεροι τόνοι δίνει το στίγμα ενός ώριμου ποιητή, ο οποίος δεν θα κάνει καμπή μέχρι το τέλος. 

• Το πρώτο του μυθιστόρημα, Ο φτωχός και η λαίδη, γράφτηκε το 1868, αλλά απορρίφθηκε από τους εκδότες, καθώς το βρήκαν πολύ σοσιαλιστικό και με υπερβολικές σατιρικές ατάκες. Ο Χάρντι τότε έγραψε ένα άλλο μυθιστόρημα, με πιο σύνθετη πλοκή και με μεγαλύτερη λογοτεχνική επεξεργασία, το Απεγνωσμένα γιατροσόφια, που κυκλοφόρησε το 1871. Εναν χρόνο αργότερα εκδίδεται το έργο του Κάτω απ' το πυκνόφυλλο δέντρο, το πρώτο από τα μυθιστορήματα του κύκλου που έμεινε γνωστός ως «Γουέσεξ», στον οποίο η πλοκή των ιστοριών συνδέεται με τον αγροτικό τρόπο ζωής. Το 1874 άρχισε να δημοσιεύει σε συνέχειες σε περιοδικό το μυθιστόρημα Μακριά απ' το αγριεμένο πλήθος, το οποίο είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Επειδή δημοσίευε τα έργα του σε συνέχειες στα περιοδικά, φρόντιζε να δίνει σε κάθε κεφάλαιο κορύφωση της δράσης και ανατροπή, για να διατηρείται αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. 

• Η πιο ώριμη περίοδος του συγγραφέα αρχίζει το 1878 και κρατά έως το 1895. Εκδίδονται τα έργα Η επιστροφή του αυτόχθονος, Ο δήμαρχος του Κάστερμπριτζ, Ο αρχισαλπιγκτής, Οι κάτοικοι του δάσους , Τες Ντ' Υμπερβιλ -βιβλίο που έγινε γνωστό από την ταινία του Ρομάν Πολάνσκι, το 1980-, Η Τρισαγαπημένη και Τζουντ, ο άσημος - γυρίστηκε σε ταινία το 1996 από τον Μάικλ Γουίντερμπότομ. Σ' όλα αυτά τα έργα είναι χαρακτηριστική η απαισιοδοξία, αλλά και ο στωικισμός με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι ήρωες τις καταστάσεις. Εξάλλου ο συγγραφέας πίστευε στην «Ενυπάρχουσα Βούληση», καθώς και στην τραγική φύση της ύπαρξης. Η Βούληση είναι μια εσωτερική ασυνείδητη δύναμη, η οποία δεν γνωρίζει το καλό και το κακό, μολονότι κινητοποιεί τα πάντα στο Σύμπαν και τα ωθεί προς τον όλεθρο. Στα έργα αυτά φαίνεται η βαθιά γνώση του Χάρντι για τα θέματα της αγροτικής ζωής, ενώ οι περιγραφές των τοπίων της επαρχίας είναι εξαιρετικά εναργείς και πειστικές. Επειδή αντιμετώπιζε τους ήρωές του ως πλάσματα δυστυχισμένα και όχι αμαρτωλά, αντέδρασε τμήμα της συντηρητικής βικτοριανής κοινωνίας. Τα τραγικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται παραπέμπουν στην αρχαία ελληνική τραγωδία, η οποία θαρρείς και μεταφέρθηκε στο αγροτικό βικτοριανό τοπίο της αγγλικής επαρχίας. 

• Μετά την ψυχρή αντιμετώπιση που είχε το μυθιστόρημα Τζουντ, ο αφανής από το αναγνωστικό κοινό, ο Χάρντι κατέφυγε στην ηρεμία που του πρόσφερε η ποίηση. Ετσι, εξέδωσε το 1898 τη συλλογή Ποιήματα του Γουέσεξ, στην οποία συμπεριέλαβε και παλαιότερα ποιήματά του, ενώ το 1901 κυκλοφόρησε η συλλογή Ποιήματα του παρελθόντος και του παρόντος. 

• Τα έργα τού Τόμας Χάρντι διαβάζονται ακόμα και σήμερα, όχι μόνο γιατί ορισμένα από αυτά έγιναν επιτυχημένες κινηματογραφικές ταινίες, αλλά και γιατί οι ήρωές του αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στο κοινωνικώς και προσωπικώς ορθό, ενώ ορισμένοι προσπαθούν να σπάσουν τα κοινωνικά δεσμά και να αποκτήσουν την ατομική και συλλογική ευτυχία. [Βιβλιοθήκη, Πέμπτη 3 Ιουνίου 2010]