Η βία ως τρόπος έκφρασης

• Εργα του 21ου αιώνα που θα αφήσουν εποχή

• Andre Brink, Το δικαίωμα του πόθου, μτφρ.: Γιώργος Κυριαζής, εκδόσεις Χατζηνικολή, σ. 399, ευρώ 21,50

«Αν υπάρχουν δικαιώματα, τότε ναι, υποθέτω πως ο πόθος έχει δικαίωμα να υπάρχει. Ποθώ, άρα υπάρχω; Ναι, αλλά μόνον αν σε αυτή την εξίσωση το "υπάρχω" εξαρτάται εξ ολοκλήρου από το "υπάρχεις"».

Το «Δικαίωμα του πόθου» είναι από τα μυθιστορήματα εκείνα που αξιώνει το δικαίωμα των πολλαπλών αναγνώσεων, παρότι εύκολα θα μπορούσε να διαβαστεί και ως ένα ερωτικό μυθιστόρημα: η ιστορία του παράφορου πάθους ενός ηλικιωμένου άντρα για μια γυναίκα κατά πολύ νεότερή του.

Ο κεντρικός ήρωας, Ρούμπεν, χήρος και συνταξιούχος βιβλιοθηκάριος στο Κέιπ Τάουν, έχει ως μοναδική απόλαυση τις λέξεις και συνεχώς συντάσσει καινούριες σημειώσεις για άρθρα που σκοπεύει να γράψει, αναλύοντας κι επανεξετάζοντας έννοιες, που, όπως φαίνεται, δεν έχει προλάβει να βιώσει επαρκώς. Ολόκληρη η ζωή του μοιάζει με μια δοκιμή, με πρώτη προτεραιότητα την ασφάλεια τόσο στο ατομικό όσο και στο δημόσιο πεδίο, σε μια χώρα όπου η βία είναι μια καθημερινή υπόθεση. Ομως, κανείς δεν είναι ασφαλής στο Κέιπ Τάουν στη μετά Απαρτχάιντ εποχή, καθώς νέες μορφές βίας ταλανίζουν τους κατοίκους, ενώ οι φυλετικές διακρίσεις δεν φαίνεται να έχουν εξαλειφθεί.

Πέρα από την καταγραφή της ερωτικής εμμονής τού 65χρονου Ρούμπεν για τη νεαρή, κυνική και αισθησιακή νοικάρισσά του Τέσα, ο Μπρινκ μάς καθιστά μάρτυρες της σχεδόν ηρωικής καταβύθισης του ήρωα στα συναισθήματά του και της απελευθερωτικής παράδοσής του σε αυτόν τον ατελέσφορο έρωτα, έναν έρωτα που ίσως δεν θα τολμούσε να ζήσει σε κάποια άλλη περίοδο της ζωής του.

Στο μυθιστόρημα στεγάζονται, πέρα από τους σύγχρονες ήρωες που ζουν τα δράματά τους στο Κέιπ Τάουν, τα φαντάσματα της αποικιοκρατίας αλλά κι εκείνα του Απαρτχάιντ. Στο σπίτι του Ρούμπεν δεν κατοικούν μόνον ο ίδιος, η νεαρά νοικάρισσά του και η γηραιά οικονόμος του, αλλά περιφέρεται και το φάντασμα μιας σκλάβας που εκτελέστηκε τον 17Ο αιώνα και η οποία δεν ζητάει να δικαιωθεί, αλλά να δικαιώσει εκείνους που πνίγουν τις επιθυμίες τους, αναγκάζοντάς τους να τις αναγνωρίσουν.

Οι περιγραφές σε σημεία θυμίζουν έργα άλλων νοτιοαφρικανών συγγραφέων, ιδιαίτερα των βραβευμένων με Νόμπελ Τζ. Μ. Κούτσι και Ναντίν Γκόρντιμερ, κυρίως στα επεισόδια όπου αποτυπώνεται η δίνη που προέκυψε μετά το Απαρτχάιντ: Η καθημερινή άσκηση βίας (εσωτερικής και εξωτερικής) είναι πλέον τρόπος έκφρασης, ακόμα και αισθητικής, και αυτό μοιάζει να έχει γίνει αποδεκτό.

Ο Μπρινκ εξερευνά το θέμα νηφάλια, χωρίς να προβαίνει σε εύκολες ερμηνείες, προσδίδοντας ιστορική προοπτική στα σύνθετα διλήμματα κι εμμένοντας στην περιγραφή των φαινομένων μέσα από τους σύνθετους ήρωές του - ενδεικτικό μεγάλου συγγραφέα.

Η Ελευθεροτυπία και η Βιβλιοθήκη - Καταφύγιο θηραμάτων είναι στο περίπτερο 26 στο Φεστιβάλ Βιβλίου της Θεσσαλονίκης, 28 Μαΐου-13 Ιουνίου, στο οποίο είμαστε χορηγοί επικοινωνίας.

• Αργυρώ Μαντόγλου, Βιβλιοθήκη, Πέμπτη 3 Ιουνίου 2010