Αλληγορίες και στοχασμοί

Μία νουβέλα κι ένα μυθιστόρημα, σπουδές σε θέματα κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά

Της Χρυσας Σπυροπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Tρίτη, 1 Iουνίου 2010

• Φρίντριχ Ντύρενματ, «Η Αποστολή», νουβέλα, μετάφραση Μαρία Σωτηράκου, Ροές.
• Φρίντριχ Ντύρενματ, «Δικαιοσύνη», μυθιστόρημα, μετάφραση Αγγελος Παρθένης, Ροές.

• ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Ο Φρίντριχ Ντύρενματ (Ελβετία 1921-1990) είναι ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους θεατρικούς συγγραφείς αλλά και πεζογράφους. Λιγότερο γνωστό είναι το εικαστικό έργο του, το οποίο ωστόσο είχε παρουσιαστεί στη χώρα μας το 2007. Από τα θεατρικά, το πιο δημοφιλές είναι «Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» (1956), ένα σαρκαστικό σχόλιο για την κοινωνική υποκρισία και την εκδικητικότητα, ενώ γνωστά έργα του είναι επίσης «Οι φυσικοί» (1962), ένα ηθολογικό δράμα που αφορά την επιστήμη και τις δυσμενείς επιπτώσεις που έχουν επιφέρει στον πλανήτη η αλαζονεία και η υπέρβαση του μέτρου, «Το μετέωρο» (1974), «Το πορτρέτο ενός πλανήτη» (1971), «Η πτώση» (1976), «Ο δικαστής και ο δήμιος» (1952).

Το νόημα της ζωής

• Ολα τα έργα του Ντύρενματ, ακόμα και αυτά που θεωρούνται από ορισμένους αστυνομικά, είναι σπουδές σε θέματα κοινωνικά, πολιτικά, υπαρξιακά. Μάλιστα, στα περισσότερα απ’ αυτά ο κόσμος παρουσιάζεται παράλογος, μερικές φορές χαοτικός, ενώ οι ρόλοι του καθενός συγχέονται, το καλό και το κακό δεν είναι μονοσήμαντες έννοιες. Οι ιστορίες δεν τελειώνουν παρά μονάχα όταν φτάσουν στη χείριστη έκβασή τους, υποστήριζε, καθώς ήξερε ότι το αίσιο τέλος είναι προνόμιο των παραμυθιών. Μολονότι αυτός, όπως και ο Μπρεχτ, υπηρέτησε το επικό είδος θεάτρου, ωστόσο δεν έλαβε ποτέ πολιτική θέση, ενώ συσχέτιζε τον Μαρξισμό, τον οποίο θεωρούσε θρησκεία, με τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες: τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ.

• Στη νουβέλα «Η αποστολή ή Ο παρατηρητής» που παρατηρούσε τον παρατηρητή του όταν ένας ψυχίατρος πληροφορείται από την αστυνομία ότι η γυναίκα του, που είχε κατάθλιψη, βρέθηκε νεκρή στα ερείπια του Αλ Χακίμ, μεταφέρει το φέρετρό της και ζητεί από μια σκηνοθέτιδα, που κινηματογραφούσε την ταφή, να μιλήσει μαζί του στο γραφείο του για να της αναθέσει μιαν αποστολή, να αναζητήσει δηλαδή τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δολοφονήθηκε η γυναίκα του. Ο ίδιος επειδή θεωρούσε τον εαυτό του ένοχο, δεν μπορούσε να εξιχνιάσει τον φόνο και να ανακαλύψει τον τυχαίο παράγοντα που επέφερε το μοιραίο στην ανυποψίαστη γυναίκα του. Εκείνο που αναζητούν τελικώς οι ήρωες σ’ αυτή τη νουβέλα είναι το νόημα της ζωής, ή θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτοί προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα «Τι θα συμβεί άραγε», όπως τέθηκε από τον μεγάλο Δανό φιλόσοφο Σόρεν Κίργκεγκαρντ στο ακόλουθο απόσπασμα από έργο του, το οποίο κοσμεί ως μότο τη νουβέλα: «Τι πρόκειται να φέρει ο χρόνος; Δεν γνωρίζω, δεν έχω ιδέα. Οταν η αράχνη γκρεμίζεται από ένα σταθερό σημείο, κάτω από το βάρος των συνεπειών, αντικρίζει το κενό, όπου δεν μπορεί πουθενά να στεριώσει όσο κι αν πασχίζει. Το ίδιο συμβαίνει και μ’ εμένα. Αυτό που με σπρώχνει στο κενό είναι μια συνέπεια που βρίσκεται πίσω μου. Τούτη η ζωή είναι τόσο στρυφνή και μπερδεμένη, που δεν μπορεί κανείς να την αντέξει».

Παραλογισμός και υποκρισία

• Στη «Δικαιοσύνη», ένας σύμβουλος του καντονιού της Ζυρίχης πυροβολεί, ενώπιον των θαμώνων γνωστού εστιατορίου της πόλης, και σκοτώνει έναν καθηγητή πανεπιστημίου. Οι μάρτυρες του φόνου είναι πολλοί και μάλιστα μερικοί από αυτούς είναι επιφανείς άντρες της πόλης, και ανάμεσά τους βρίσκεται και ο διοικητής της αστυνομίας. Ο σύμβουλος, ο οποίος καταδικάζεται σε είκοσι χρόνια κάθειρξη, καλεί έναν άσημο δικηγόρο να αναλάβει την επανεξέταση της υπόθεσής του με την εικασία ότι δεν είναι εκείνος ο πραγματικός δολοφόνος. Οι χαοτικές καταστάσεις που ακολουθούν, οι χωρίς ειρμό απαιτήσεις αντανακλούν τον παραλογισμό των κοινωνιών, την υποκρισία των ατόμων. Ο δικηγόρος δέχεται να παίξει το παιχνίδι του εντολέα του και εισέρχεται σ’ έναν κόσμο στον οποίο συγχέονται το απατηλό με το πραγματικό, γιατί σ’ αυτόν κανείς δεν μπορεί να ξεχωρίσει αυτό που είναι από αυτό που φαίνεται. Η Δικαιοσύνη δεν είναι αστυνομικό μυθιστόρημα όπως το χαρακτηρίζουν μερικοί, αλλά μια αλληγορία, ένα φιλοσοφικό έργο στο οποίο περιλαμβάνονται πολλές παράλληλες ή αλληλοσυνδεόμενες ιστορίες με σχόλια δοκιμιακού χαρακτήρα για τα θέματα του χρόνου, του θανάτου, για το τι είναι αλήθεια, τι πραγματικότητα, ποια η ταυτότητα του ανθρώπου, ποια η θέση του θεού στη ζωή. Ο συγγραφέας αμφισβητεί κάθε τι, ακόμα και την ιστορία την οποία έγραψε, το αποτέλεσμα των φαντασιώσεών του, όπως την χαρακτηρίζει, αυτή που απομακρύνεται από εκείνον, «πιο παράλογη από την παγκόσμια ιστορία, λιγότερο σίγουρη από σεισμούς κι από το έδαφος, όπου χτίζουμε τις πόλεις μας;»

• Ο Φρίντριχ Ντύρενματ παρατηρούσε, εξέταζε σε βάθος, κατέγραφε και έδιδε διαστάσεις καθολικές ακόμα και στα πιο απλά γεγονότα της καθημερινότητας χωρίς όμως να καταφεύγει σε ερμηνείες και ορισμούς.