Δημήτρης Νόλλας: «Η τηλεόραση; Μια φάκα για μικρόνοες»

• Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ, Επτά, Κυριακή 30 Μαΐου 2010

• Το ησυχαστήριό του στις Σποράδες έχει επιλέξει για τόπο διαμονής τον τελευταίο καιρό ο Δημήτρης Νόλλας, ωστόσο με το φρεσκοτυπωμένο μυθιστόρημά του «Ο καιρός του καθενός» (εκδόσεις Καστανιώτη) μας μεταφέρει στα ταραγμένα ενδόμυχα της ανθρώπινης ψυχής και στα άδυτα μιας τρομοκρατικής οργάνωσης που δρα στην Αθήνα.

Ενας εκρηκτικός μηχανισμός που σκάει στα χέρια του Αθου, από τα νεότερα μέλη της ομάδας, γίνεται αφορμή για να γνωρίσουμε αυτή την «κλειστή και αυτάρκη οικογένεια» που διαμορφώνει τη δική της ιεραρχία, την ιδεολογία, τις δικές της αρχές. Από τη μια οι νέοι «μαθητές», εξοκοινοβουλευτικοί αλλά και μικροαπατεώνες που έχουν γεννηθεί ανάμεσα στα Ιουλιανά και την 21η Απριλίου ενώ «γνωρίζουν την πρόσφατη ιστορία με τον τρόπο που γνώριζαν και για τον Κολοκοτρώνη και για τον Βελουχιώτη». Από την άλλη οι βετεράνοι, έχουν βιώσει τα χρόνια της δικτατορίας, κάνουν θεωρητικές συζητήσεις, διαφωνούν και συγκρούονται καθώς οι παλιοί λογαριασμοί δεν έχουν κλείσει.

Παράλληλα, μέσα από «αποκόμματα» εφημερίδων και αφηγήσεις ξεδιπλώνονται ιστορίες πίστης και διάψευσης, διχασμού και προδοσίας, ενοχών και λύτρωσης που αποκαλύπτουν όψεις της ελληνικής κοινωνίας των τελευταίων 60 χρόνων: Για τον πατέρα του Αθου που αυτοκτονεί μην αντέχοντας τις πιέσεις για τον εκσυγχρονισμό του μικρού μαγαζιού του, για τον εκτελεστή της ΟΠΛΑ που πεθαίνει άδοξα εγκλωβισμένος σε μια κρύπτη... Ο καιρός του καθενός και ο καιρός της «απόσυρσής» του.

- Πόσο η πραγματικότητα διεισδύει στο βιβλίο σας και μέχρι πού μπορεί να οδηγήσει τη φαντασία σας; Γιατί στις πρώτες σελίδες διευκρινίζετε ότι «τυχόν ομοιότητες με πρόσωπα που έχουν υπάρξει στην πραγματικότητα, ή τη φαντασία του αναγνώστη, δεν έγιναν επίτηδες».

«Είναι τόσα πολλά αυτά που συνωστίζονται στο κεφάλι του σημερινού αναγνώστη από ιστορίες στον τύπο, στην τηλεόραση, κι από δικά του προσωπικά διαβάσματα ή αφηγήσεις τρίτων, που η πραγματικότητα μπορεί να διεισδύσει σε αρκετά μεγάλο βάθος ενός λογοτεχνικού έργου. Γι' αυτό έκρινα πως ήταν απαραίτητη η επισήμανση πως ο αναγνώστης διαβάζει μια φανταστική ιστορία. Ας μη γελιόμαστε όμως, παίζω με την πραγματικότητα κι εκείνη παίζει μαζί μου».

- Πόσο αυτοβιογραφικός μπορείτε να γίνετε;

«Ο συγγραφέας, μάρτυρας της εποχής του, βιογραφεί και σκορπίζει ψήγματα αυτοβιογραφίας σε κάποιες απ' τις σελίδες του. Προσωπικά βιογραφώ τους άλλους, αποφεύγω να αυτοβιογραφούμαι. Εξάλλου, αν, μεγαλώνοντας, δεν κρατήσει κανείς και μερικά πράγματα απολύτως προσωπικά για συντροφιά (όπως είναι οι αναμνήσεις), πώς θα μπορέσει να περάσει τις κρύες νύχτες του χειμώνα που τον περιμένουν;»

- Μεγαλύτερη σημασία έχουν για σας η πλοκή, η φόρμα, ή οι λέξεις;

«Η πλοκή λιγότερο απ' όλα. Γι' αυτό συχνά στις ιστορίες μου υπάρχουν κενά, αδιέξοδα και τρύπες».

«Ειδικοί» και αναγνώστες 

- Μεγαλύτερη σημασία δίνετε στην κριτική των ειδικών ή στις απόψεις των αναγνωστών; Ορισμένοι χαρακτηρίζουν τα βιβλία σας «δύσκολα». Το θεωρείτε πλεονέκτημα;

«Με τους αναγνώστες είναι δύσκολο να συναντηθεί κανείς, αν και οι δικοί μου είναι τόσο λίγοι, που θα έπρεπε ίσως να το επιδιώκω. Με τους "ειδικούς" βρίσκομαι στην λογοτεχνική αγορά, κι έτσι μπορώ να ωφεληθώ (ή και να στενοχωρηθώ) από την κριτική τους. Ομως αυτό με τα "δύσκολα" και τα "εύκολα" βιβλία δεν το καταλαβαίνω. Θα λέγατε ποτέ πως ένας άνθρωπος με δύσκολο χαρακτήρα το κάνει επίτηδες; Πως είναι πόζα ο χαρακτήρας του; Δεν σκέφτεστε πως είναι ανίκανος να είναι εύχαρις, ευπροσήγορος και χαμογελαστός; Ετσι και με τα βιβλία. Λογοτεχνία σύμφωνη με τα γούστα και τον τρόπο του συγγραφέα και άρα απολύτως ειλικρινής (αυτό που τόσο χαριτωμένα αποκαλεί κανείς "δύσκολη"), και λογοτεχνία σύμφωνη με τα γούστα του αγοραστικού κοινού. Λογοτεχνία η μια, λογοτεχνία και η άλλη. Εχει χώρο για όλους και για όλα».

- Διαβάζοντας το νέο σας μυθιστόρημα προκύπτει το ερώτημα: Τι ωθεί κάποιον να γίνει τρομοκράτης;

«Νομίζω η αδυναμία του να ζήσει σε κοινωνία με τους άλλους. Και η επιθυμία του να κάνει τον κόσμο καινούριο. Κατά βάθος είναι ο ίδιος ανθρώπινος τύπος που, όταν περάσουν τα χρόνια, λέει, "Μωρέ ας μ' άφηναν εμένα μια βδομάδα να κυβερνήσω αυτό τον τόπο, και να δεις πώς θα τον έκανα". Αξιοσημείωτη εδώ είναι η χρονική διάρκεια του εγχειρήματος. Για δε τον τρόπο της εφαρμογής του, δεν θέλω να τον σκέφτομαι».

- Στο βιβλίο σας βλέπουμε τους μέντορες, βλέπουμε και τους μαθητές. Θέλατε να διαχωρίσετε την παλιά από τη νέα τρομοκρατία;

«Μου είναι δύσκολο να απαντήσω σε μια τέτοια ερώτηση. Δεν ήθελα να διαχωρίσω τίποτα παλιό από τίποτα νέο. Το βιβλίο μου δεν είναι μια κοινωνιολογική μελέτη, δεν είναι καν ένα δημοσιογραφικό ρεπορτάζ. Πρόκειται για την φανταστική ιστορία ενός συνόλου (μικρού, αλλά συνόλου) που πιστεύουν πως έχουν μια αποστολή: Να διορθώσουν τα στραβά της κοινωνίας και γι' αυτό είναι υποχρεωμένοι να σκορπίσουν τον όλεθρο - το κακό φόρεσε τα καλά του. Και το κάνουν χωρίς αναστολές. Ψυχρά, όπως κάνει κάθε σχεδιαστής ενός επίγειου παραδείσου, που δεν μπορεί να χάνει τον καιρό του με ενοχές, αμφιβολίες, μετάνοιες, αισθήματα οίκτου και συγγνώμης, και άλλες μεταφυσικές αηδίες».

- Το κακό είναι πολύ πιο δυνατό, όταν φοράει το ρούχο του καλού, γράφετε χαρακτηριστικά.

«Ποιον να πείσει, ποιον να πάρει με το μέρος του το γυμνό κακό; Ενώ, όταν κρύβεται πίσω από καλοσύνες, κάτω από λόγια και στολίδια...».

- Υπάρχει η αλαζονεία των μελών αυτής της ομάδας ότι είναι οι «άριστοι». Από την άλλη βλέπουμε ορισμένα από τα άσχημα της ελληνικής κοινωνίας, όπως η προδοσία και το προσωπικό όφελος, να επαναλαμβάνονται με τις πράξεις τους. Ακόμα και πουριτανισμός προς τον σύντροφο ομοφυλόφιλο υπάρχει.

«Ευτυχώς που είναι κι έτσι. Δεν είναι κακό πράγμα το "πολιτικώς απρεπές", ούτε οι ανθρώπινες αδυναμίες, ιδίως στην εποχή της Νέας Τάξης. Είναι μάρτυρες πως οι ιδέες που στοιχειώνουν το κεφάλι αυτών των ανθρώπων δεν έχουν καταφέρει να κυριαρχήσουν ολοκληρωτικά ως προς το σχέδιό τους, της σωτηρίας όλων μας, αδιακρίτως».

Οι γυάλινοι άνθρωποι 

- Τα αποσπάσματα από εφημερίδες στο βιβλίο σας είναι κι ένα έμμεσο σχόλιο για τον ρόλο των ΜΜΕ στην υπόθεση της τρομοκρατίας;

«Υποθέτω πως αναφέρεστε στα ηλεκτρονικά μέσα, γιατί δεν επιτρέπεται να ανακατεύουμε την τηλεόραση με τις εφημερίδες. Η ανάγνωση της εφημερίδας προϋποθέτει κριτικό νου, εγρήγορση. Δεν μπορεί εύκολα να καταπιεί ο αναγνώστης ό,τι θέλει ο αρθρογράφος. Η ηλεκτρονική εικόνα με την υπνηλία που μεταδίδει και την υποβολή του μηνύματός της (γι' αυτό και είναι αναγκασμένοι όλοι αυτοί οι γυάλινοι άνθρωποι να χειρονομούν και να χοροπηδάνε διαρκώς σαν να ζούνε πάνω σε δέντρα), είναι παγίδα για ηλιθίους. Ξέρω, οι νέες τεχνολογίες, η ψηφιοποίηση, η απελευθέρωση του νέου ανθρώπου με την ανάπτυξη και την εξάπλωση της επικοινωνίας. Ναι, το ξέρω... Τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ όμως δεν παύουν να είναι φάκες για μικρόνοες».

- Η προσπάθεια εστιάζεται να εξισώσουν τους κοινωνικούς επαναστάτες με τους κοινούς εγκληματίες;

«Εδώ και δύο αιώνες, από το κίνημα των Λουδιτών μέχρι τις γενικευμένες εξεγέρσεις της δεκαετίας του '60, τα άτομα με παραβατική συμπεριφορά ήταν πάντα φυσικοί σύμμαχοι των εξεγερμένων. Οι ίδιοι τούς θεωρούν επαναστάτες με προβληματική συνείδηση της αποστολής τους. Αμφιβάλλω αν η εξίσωση των μεν με τους δε εκλαμβάνεται σαν κάτι που τους μειώνει».

- «Είμαστε η βαθύτερη συνείδηση μιας πάσχουσας κοινωνίας», διαβάζουμε να λέει ένας από τους ήρωες. Η βία μπορεί να ταρακουνήσει σήμερα την ελληνική κοινωνία;

«Μια κοινωνία, ραχοκοκαλιά της οποίας είναι ο Μαμωνάς, αν δεν ταρακουνήθηκε με τον ξεσηκωμό των απελπισμένων νέων, λούμπεν αλλά και παιδιών αστών, τον Δεκέμβριο του 2008, αν δεν κατάλαβε το αδιέξοδο μπροστά στο οποίο έχουμε οδηγήσει εμείς οι ίδιοι τα παιδιά μας, τότε είναι άξια της τύχης της. Οδεύει μόνη της στον χαμό και καμιά βόμβα δεν πρόκειται να την αφυπνίσει. Αντιθέτως, αν συνεχιστούν οι δολοφονίες αστυνομικών και τα ολοκαυτώματα τραπεζικών υπαλλήλων, το ένστικτο αυτοσυντήρησης των πολιτών θα λειτουργήσει. Με καταστροφικές συνέπειες για το κοινωνικό σύνολο, αλλά θα λειτουργήσει. Εχει ξανασυμβεί στο παρελθόν».

- Ποιες αλλαγές παρατηρείτε γύρω μας λόγω της κρίσης και της αβεβαιότητας; Πιστεύετε ότι σε τέτοιες καταστάσεις ο κόσμος γίνεται πιο συντηρητικός και δεκτικός σε ακροδεξιές λύσεις;

«Νομίζω πως η σημαντικότερη αλλαγή θα είναι αυτό που λέμε "χάθηκε η ανθρωπιά". Θα χαθεί πρωτίστως στον εργασιακό χώρο, όπου υπό την απειλή της ανεργίας, θα στραφούν όλοι εναντίον όλων, οι εργαζόμενοι θα γίνουν λύκοι ο ένας για τον άλλον. Πρόγευση έχουμε ήδη από τον αλληλοσπαραγμό όσων κατά τεκμήριο αποτελούν (ή θα έπρεπε να αποτελούν) τους ταγούς της κοινωνίας μας, αυτούς απ' τους οποίους οι άλλοι παραδειγματίζονται.

Και τότε, βεβαίως, θα τρομάξουν οι άνθρωποι, γιατί θα συνειδητοποιήσουν πως δεν εξανεμίζεται μόνον ο μισθός τους ή η σύνταξή τους, αλλά καταρρέει και κάτι άλλο, αυτό που τους κρατούσε, ο μέσα εαυτός τους.

Σ' αυτό το ζήτημα δεν χρειάζεται να επισείεται ο μπαμπούλας του συντηρητισμού και της ακροδεξιάς. Γιατί θα είναι πολύ δύσκολο τότε να τρομοκρατηθεί κανείς από μια τέτοια κινδυνολογία. Είναι σαν να θέλουμε να τιμωρήσουμε μικρούς και ανυπεράσπιστους ανθρώπους, που θέλουν να ζουν με ησυχία και ασφάλεια. Ξέρετε, η ζωή δεν είναι ένα συνεχές γλέντι, ούτε μια διαρκής μεθυστική ποιητική παραζάλη. Η ζωή είναι το καθημερινό ψωμί, είναι τα παιδιά και οι μπελάδες της ανατροφής τους, η εξόφληση των δανεικών, κι ένα ποτήρι κρασί με φίλους. Αυτό το ασφαλές περιβάλλον αναζητούσαν πάντοτε οι άνθρωποι. Και θα το παίρνουν πάντα απ' αυτόν που τους το προσφέρει».

Το καλό παράδειγμα 

- Πιστεύετε ότι κρίση αξιών είναι βαθύτερη από την οικονομική ύφεση;

«Ναι, καθότι προηγείται πάντα. Δεν νομίζετε πως είναι η κρίση αξιών που δημιουργεί την οικονομική κρίση; Οταν ο κοινωνικός βυθός λούζεται αστακομακαρονάδες, πού νομίζετε θα μπορούσε αυτό να μας οδηγήσει; Ολοι εμείς που από τη δεκαετία του '80 κι ύστερα νομίζαμε πως ζούσαμε "εις υγείαν του κορόιδου" δημιουργήσαμε αυτή την κρίση αξιών. Και συνεχίζουμε σήμερα, αντί να ζητήσουμε συγγνώμη απ' τα παιδιά μας κι απ' τους συνανθρώπους μας, να αναρωτιόμαστε αν έφταιγε το πάπλωμα που ήταν κοντό ή τα μακριά μας πόδια».

- Οι διανοούμενοι στέκονται στο ύψος των περιστάσεων αυτές τις δύσκολες στιγμές;

«Οι διανοούμενοι δεν αποτελούν ομοιογενές συνδικαλιστικό σωματείο, ούτε μάζα για να αναρωτηθούμε, αν οι "διανοούμενοι" ως σύνολο κάνουν αυτό που πρέπει. Ας κοιτάξει ο καθένας μας γύρω του κι ας παραδειγματιστεί απ' τον καλό λόγο, την καλή πράξη. Η κοινωνία μας μπορεί να βγει απ' αυτό το βαρέλι με τις έχιδνες. Δεν γίναν ξαφνικά όλοι οι συνάνθρωποί μας αιμοπότες, ανάλγητοι τραπεζίτες, άχρηστοι δημόσιοι υπάλληλοι, λερωμένοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι αβανταδόροι εκδιδόμενων πλασμάτων».

- Πιστεύετε ότι θα υπάρξει διέξοδος από αυτή την κατάσταση;

«Ελπίζω πως με τη δύναμη του Θεού και με τις δικές μας προσπάθειες, έχοντας πάντα συνείδηση της φθαρτής μας φύσης, θα καταφέρουμε να βγούμε απ' αυτή τη δοκιμασία. Ειδάλλως είναι βέβαιο πως ένας Νέος Μεσαίωνας θα ανοιχτεί μπροστά μας, όταν στρατιές εξαθλιωμένων, από την πείνα και τις αρρώστιες, θα διατρέχουν τη χώρα, εισβάλλοντας στις πόλεις με την κραυγή "ΠΕΙΝΑΜΕ!", ακριβώς όπως κατά τον παλαιό Μεσαίωνα, όταν τα προειδοποιητικά ουρλιαχτά του τελάλη, "ΖΗΤΙΑΝΟΙ ΜΠΑΙΝΟΥΝΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ!", έκαναν τους νοικοκυραίους να κλειδαμπαρώνονται στα σπίτια τους». *