Φιλοσοφία καθημερινής ζωής

• Giacomo Leopardi, Στοχασμοί, εισαγωγή - μτφρ.: Κατερ. Βασιλικού, εκδόσεις Ροές, μικρομέγα, σ. 89, ευρώ 10

• Ο Giacomo Leopardi (1798-1837) ανήκει στους συγγραφείς του κλασικισμού που το μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου τους -δηλαδή πρώτ' απ' όλα τα ποιήματά του και μετά τα δοκίμια και οι προσωπικές σημειώσεις του (Operette morali, Zimbaldone κ.ά.)- παραμένει δυσπρόσιτο, αν όχι άγνωστο στους συγχρόνους μας. Η ποίησή του, τα φημισμένα Canti, που είναι η αντιπροσωπευτική έκφραση της τέχνης του, παραμένει ακόμα αμετάφραστη στο σύνολό της, μολονότι κατά καιρούς κάποια ποιήματά του (συνήθως τα ολιγόστιχα) έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και βιβλία. 

• Οι «Στοχασμοί», που εκδόθηκαν το 1845 (οχτώ χρόνια μετά τον θάνατό του, σε ηλικία 39 χρόνων) αποτελούνται από 111 μικρές αριθμημένες θεματικές ενότητες. Είναι παρατηρήσεις και σχόλια φιλοσοφικού, ψυχολογικού, κοινωνιολογικού και φιλολογικού χαρακτήρα γραμμένες με ευαισθησία, γνώση και διεισδυτικότητα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Nietsze θεωρούσε τον Leopardi τον ιταλό αδελφό των σκέψεών του και των πιστεύω του. 

• Ο αναγνώστης δεν θα συναντήσει πολλές ευχάριστες παρατηρήσεις από τα ήθη και τις νοοτροπίες των συγχρόνων του. Θα βρει αλήθειες που ισχύουν μέχρι σήμερα, εφόσον ο ποιητής δεν διστάζει να εκφράσει κρίσεις τού τύπου : «Η απάτη είναι η ψυχή της κοινωνικής ζωής, η τέχνη χωρίς την οποία καμιά άλλη τέχνη, ούτε άλλο ταλέντο δεν είναι τέλεια, αν κρίνουμε από την επίδρασή τους στο ανθρώπινο πνεύμα» (ΧΧΙΧ) ή «Οι άνθρωποι όντας δυστυχείς εκ φύσεως θέλουν να πιστεύουν ότι είναι έτσι μόνον εκ περιστάσεως» (ΧΧΧΙ), ή «Οι αδύνατοι ζούνε σύμφωνα με την επιθυμία του κόσμου, ενώ οι δυνατοί σύμφωνα με τη δική τους (επιθυμία)» (XLV) και «Ο ασφαλέστερος τρόπος για να κρύψει κανείς απ' τους άλλους τα όρια των γνώσεων του είναι να μην τους ξεπερνά ποτέ» (LXXXVI). 

• Αφορισμοί και αξιώματα που εκφράζουν σκεπτικισμό, πικρία αλλά και ειρωνεία, που υποκρύπτει ενίοτε και τον αυτοσαρκασμό, και μας παραπέμπουν στον Schopenhauer. Σκέψεις σαν κι αυτές που συναντάμε σε όλα σχεδόν τα γραπτά του, διατυπωμένες πάντα μέσα από τη στερεότητα ενός ιδιαίτερα περίτεχνου ύφους, συνέτειναν στο να θεωρηθεί ο Leopardi ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους του πεσιμισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και διανόηση γενικά.

• Η μετάφραση της Κατερίνας Βασιλικού αποδίδει τη σκέψη και τις λέξεις του ποιητή σε ρέοντα λόγο, αποφεύγοντας συχνά τους σκοπέλους της μακροπερίοδης γραφής του. Δεδομένου ότι το ίδιο βιβλίο κυκλοφορεί και σε μετάφραση Δ. Κούρτοβικ, θα ήταν ενδιαφέρον κάποτε να επιχειρούσε κανείς τη σύγκριση των δύο μεταφράσεων. Τελειώνοντας να υπενθυμίσουμε ότι από τον ίδιο εκδοτικό οίκο κυκλοφορούν δύο ακόμα βιβλία του Leopardi, τα εκτενή δοκίμιά του: Η θεωρία της ηδονής και Πρώτη αγάπη.

• Θάνος Φωσκαρίνης, Βιβλιοθήκη, Πέμπτη 3 Ιουνίου 2010