Ο κύριος του παιχνιδιού

• ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

• του JEAN BIRNBAUM | ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 8 Νοεμβρίου 2009

Η ανθρωπολόγος Φρανσουάζ Εριτιέ (Françoise Héritier) διαδέχθηκε τον Κλοντ Λεβί-Στρος στο Κολέγιο της Γαλλίας το 1982. Η συνέντευξη μαζί της αποκαλύπτει τον δάσκαλο και συνεργάτη αλλά και τη γοητεία που ασκούσε κατά τη διάρκεια του μαθήματος.

- Υπήρξατε μαθήτρια του Λεβί -Στρος στα μέσα της δεκαετίας του ΄50. Αναφέρεσθε συχνά σε αυτή τη διδασκαλία σαν μια «Αποκάλυψη». Γιατί;

«Ημουν μια μικρή μαθήτρια της Ιστορίας και της Γεωγραφίας και οι συμφοιτητές μου της φιλολογίας με παρακίνησαν να πάω να ακούσω έναν άνθρωπο που μιλούσε για κάτι εκπληκτικά πράγματα στο Μουσείο του Ανθρώπου. Εξαρχής ένιωσα μια ρήξη, καθώς ο τίτλος του μαθήματός του ήταν “Το τελετουργικό κυνήγι του αετού στους Ηidatsas”, τους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής. Εκείνη την εποχή αυτό ήταν ήδη μια επανάσταση. Στο πανεπιστήμιο τότε μας δίδασκαν όλη τη δυτική ή την ευρωπαϊκή ιστορία, αλλά στο πρόγραμμα δεν υπήρχαν καθόλου μαθήματα Εθνολογίας. Να γιατί τα μαθήματα του Λεβί-Στρος διέθεταν μια ξεχωριστή φρεσκάδα: Μας άνοιγαν προοπτικές εξαιρετικά καινούργιες, των οποίων αγνοούσαμε και την ύπαρξη.

»Εκπληκτοι ανακαλύπταμε ότι υπήρχαν κόσμοι που αντιδρούσαν διαφορετικά από εμάς. Αλλά και ότι πίσω από αυτές τις φαινομενικές διαφορές, πίσω από τις ριζοσπαστικές ρήξεις με τη δική μας πραγματικότητα, υπήρχαν κοινά γνωστικά εργαλεία. Και έτσι συγχρόνως συνειδητοποιούσαμε τη διαφορά αλλά και την παγκοσμιότητα. Και αυτή παραμένει η βασική του κληρονομιά: Είμαστε όλοι διαφορετικοί, ναι, αλλά μπορούμε να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας, γιατί οι πνευματικές μας δομές λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο».

- Τι είδους δάσκαλος ήταν;

«Ηταν μια φωνή που δεν ξεχνιέται. Μία φορά να τον είχες ακούσει, ήταν αδύνατο να αποτραβηχτείς. Είχε βαθιά φωνή, που έτρεμε ελαφρά, αρκετά ουδέτερη, σχεδόν σιωπηλή, που δεν ανεχόταν τις εκρήξεις. Στα μαθήματά του δεν είχαμε διάθεση για εφημερίδα... Ηταν παράλληλα ένας άνθρωπος του γραπτού και του δημόσιου λόγου, όχι όμως “ιδιωτικός” διανοούμενος. Δεν εκτιμούσε διόλου τον ιδιωτικό επιστημονικό διάλογο. Αυτό που αγαπούσε ιδιαίτερα ήταν τα σεμινάρια, όπου ζητούσε από αυτούς οι οποίοι συμμετείχαν να εξηγούν δημοσίως τις εργασίες τους. Εκεί, πραγματικά, φανερωνόταν το παιδαγωγικό του μεγαλείο. Ηταν ένας εξαιρετικός κύριος του παιχνιδιού: Εκμαίευε ερωτήσεις που οι ίδιοι οι οποίοι συμμετείχαν δεν μπορούσαν να εκφράσουν.

»Στο βάθος ήταν ένα εξαιρετικά λεπτό πνεύμα, λογικό, του οποίου τα μαθήματα ήταν χτισμένα πάνω σε ένα πεδίο συνεχούς σκέψης, χωρίς χάσματα. Επέστρεφε πάντοτε στη βάση του. Το χάρισμα της φωνής του και η ικανότητά του στον λόγο τον έκαναν έναν εξαιρετικό ταξιδιώτη- με σταθερή την επιθυμία να φθάσει στην αλήθεια και στην ουσία των πραγμάτων».

- Οταν τον διαδεχθήκατε στο Κολέγιο της Γαλλίας, οι σχέσεις σας άλλαξαν;

«Μετά τη σύνταξή του, παρέμεινε εξαιρετικά παρών. Ερχόταν να επισκεφθεί το εργαστήριό του τουλάχιστον άπαξ εβδομαδιαίως, συναντούσε νέους ερευνητές, με τους οποίους ήταν πάντοτε έτοιμος για ανταλλαγές απόψεων και σκέψεων. Σε ό,τι με αφορά, δεν έπαψα ποτέ να τον αντιμετωπίζω με σεβασμό και ευλάβεια. Σε προσωπικό επίπεδο ήταν ένας έμπιστος φίλος, ο οποίος προστάτευε πάντοτε εκείνες και εκείνους που δούλευαν μαζί του. Ωστόσο δεν αποδέχθηκε ποτέ την οικειότητα. Είχε αυτό το βλέμμα του ελέφαντα, με ένα μάτι, μικρό, διαπεραστικό, που σε ξεγύμνωνε. Οταν στεκόσουν απέναντί του, ένιωθες κατακερματισμένος-και χρειαζόσουν μπόλικο κουράγιο για να ξανασταθείς στα πόδια σου. Τώρα, αν εκτός της οικογενείας και των συναδέλφων του στη σχολή, υπήρχε και κάποιος άλλος που του μίλησε ποτέ στον ενικό; Δεν ξέρω. Αμφιβάλλω».

Françoise Héritier est anthropologue africaniste. Spécialiste des questions théoriques de parenté et d'alliance matrimoniale, de la question des rapports sociaux de sexe, de l'anthropologie symbolique du corps. Elle a été présidente du Conseil national du sida (1989-1995). Auteur notamment de L'exercice de la parenté (Le Seuil), Masculin/Féminin I et II (Odile Jacob), Une pensée en mouvement (Odile Jacob).