Γιάννης Ρίτσος 100 χρόνια

• Η ΑΥΓΗ: 29/11/2009

Ο ποιητής μέσα από στίχους του [1]

• Γιάννης Π. Τζήκας*

Είπε: «Να λες: ουρανός· κι ας μην είναι». «Φύτεψε ένα δέντρο, το μεγάλωσε. Κι ό,τι κι αν έγινε δε γύρισε πίσω»…Νεαρό ποιητή τον προσφώνησε ο Παλαμάς: «Όρθρος καθαράς αυγής φέρνει την ημέρα/ γρήγορο αργοφλοίβισμα της γαλάζιας πλάσης/ παραμερίζω ποιητή για να περάσεις».

Γιάννης Ρίτσος, ο σύντροφος που σπούδασε, «ιστορία του παρελθόντος και του μέλλοντος στη σύγχρονη σχολή του Αγώνα» μαζί με τους ανθρώπους, τους πόθους και τα πάθη τους. Επάγγελμά του: η τεχνουργία των λέξεων, ποιητής, «απαρηγόρητος παρηγορητής του κόσμου». Πλούτισε «τον κόσμο με μόχθο κι εγκαρτέρηση».

Αν κάποιος θα ήθελε να διαβάσει την ιστορία του αιώνα που μας πέρασε, θα την έβρισκε ακέρια στην ποίηση του Ρίτσου: στα ποιήματα που την κατέγραψαν σα χρονικό, στα εγερτήρια άσματα, σε ύμνους ηρώων και ελεγεία, στην μεταπλασμένη ποιητικά βιογραφία του, εγκατεσπαρμένη σε ποικίλες συνθέσεις. Κι ακόμα πιο βαθιά στο εσωτερικό οδοιπορικό του ποιητή, που το αποτύπωνε μέρα τη μέρα με σαφήνεια ή υπαινικτικά. Υπαινικτικά όπως: «Πίσω απ΄τα χρυσά βουνά, λιοκαμένο παλικάρι/ κόκκινο σου αγόρασα πουκάμισο, κόκκινα παπούτσια στο παζάρι./ Το άλογο έφυγε στη θάλασσα, ο ήλιος κόπηκε στη μέση - / τώρα τα χρυσά, τώρα τα κόκκινα, ποιος θα τα φορέσει;»

Ο ποιητής, ο σύντροφος, ο άνθρωπος Γιάννης Ρίτσος που «Απ’ την πληγή του κοίταξε του κόσμου την πληγή» και που παρ’ όλες τις πληγές «έχτιζε» για την αιωνιότητα για το δίκιο και τη θλιμμένη ομορφιά του κόσμου. «Αυτά που χάθηκαν/ αυτά που δεν ήρθαν/ μην τα κλαις./ Αυτά που τα ‘χες/ και δεν τα ‘δωσες/ να κλαις)»… Κι αυτός έδωσε απλόχερα. «Εκείνα που μαζεύεις στο σεντούκι σου, στο θάνατο πάνε. Εκείνα που χαρίζεις, πάνε στη ζωή.»…Κι αυτός δε μάζεψε στο σεντούκι του, μας χάρισε ποτάμια και ωκεανούς.

Ασπίδα η ποίησή του, «ωραία ασπίδα, πιο ωραία ακόμα κι απ’ του Αχιλλέα» και για κείνον «Το ποίημα είναι/ το αρνητικό της σιωπής./ Μια μέρα/ μέσα στο οξύ των λέξεων εμφανίζεται/ το πρόσωπό της./ Τα μάτια της διόλου κλαμένα./ Τα τρία διαμαντάκια/ ασάλευτα απαστράπτοντα/ καρφωμένα στο στήθος της./ Ω ανήμπορο ποίημα/ ανήμπορο ανήμπορο/ ατελέσφορο./ Οι νεκροί δεν ανασταίνονται./ Υπάρχουν.».

Ο ποιητής έγραφε έγραφε ακατάπαυστα «από ανάγκη», αλλά ποιητής ήταν και όταν δεν έγραφε. Και δε θα ψάξουμε πολύ για να τον βρούμε, μας λέει: «Πίσω από απλά πράγματα κρύβομαι…/ κι αν δεν με βρείτε, θα βρείτε τα πράγματα./ θ’ αγγίξετε εκείνα που άγγιξε το χέρι μου,/ θα σμίξουνε τα χνάρια των χεριών μας». Στα απλά, καθημερινά της ζωής θα τον βρούμε, και θα ‘ναι μακρύς μακρύς ο δρόμος μας ώσπου να πούμε όπως αυτός: «Και να, αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα ήσυχα κι απλά…Καταλαβαινόμαστε τώρα, δε χρειάζονται περσότερα…».

Εμείς οι δάσκαλοι γνωρίζουμε καλά και την «παιδική» πλευρά του μεγάλου ποιητή, καθώς απ’ τη Μεταπολίτευση και μετά στα βιβλία της Γλώσσας του Δημοτικού πάντα υπήρχαν ποιήματά του: «Δύσκολα είναι, κοριτσάκι,/στην αρχή./Τι να πεις, δεν ξέρεις./ Δύσκολα είναι στην αρχή./ Γιατί δεν είναι, κοριτσάκι,/να μάθεις μόνο/εκείνο που είσαι,/ εκείνο που έχεις γίνει./ Είναι να γίνεις/ ό,τι ζητάει/ η ευτυχία του κόσμου,/ είναι να φτιάχνεις,/ κοριτσάκι,/ την ευτυχία του κόσμου./ Άλλη χαρά δεν είναι πιο μεγάλη/ απ’ τη χαρά που δίνεις./ Να το θυμάσαι, κοριτσάκι». Ή το άλλο που οι καλοί συνάδελφοι στο 132ο Δημοτικό Σχολείο Αθήνας (Γκράβα), στο πλαίσιο διαπολιτισμικού προγράμματος, το έκαναν καθημερινή πρωινή προσευχή: «Καλέ θεούλη, εμείς είμαστε καλά. Κάνε καλέ θεούλη, νάχουν όλα τα παιδάκια ένα ποταμάκι γάλα, μπόλικα αστεράκια, μπόλικα τραγούδια. Κάνε καλέ θεούλη, νάναι όλοι καλά έτσι που κι εμείς να μη ντρεπόμαστε για τη χαρά μας».

Για το Ρίτσο «Την πρώτη και την τελευταία λέξη/ την είπαν ο έρωτας και η επανάσταση./ Όλη του τη σιωπή την είπε η ποίηση». Ο Γιάννης Ρίτσος εξεγειρόταν σε όλη του τη ζωή κατά της αδικίας, με τον γόνιμο τρόπο του ανυπότακτου, του αριστερού, του κομουνιστή. Ανυπότακτος ακόμα και σε κείνα τα πέτρινα χρόνια, όπου: «Κάνεις να σκύψεις στο τραπέζι, αίμα στο πιάτο./ Κάνεις να πιάσεις την πόρτα/ αίμα στα σανίδια./ Κάνεις να βγάλεις μια φωνή, βγαίνει αίμα».

Η Επανάσταση και ο Έρωτας ήταν συνυφασμένα με την ποίησή του: «Ανάμεσα σε τόσες νύχτες, τόσους βράχους, τόσους σκοτωμένους/ εσύ Επανάσταση μας άνοιξες φαρδιές λεωφόρους/ για μια πανανθρώπινη συνάντηση/ Αν τίποτ’ άλλο δεν κερδίσαμε, μάθαμε τουλάχιστον πως αύριο θα συναντηθούμε».

«Καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στη δόξα και στο θάνατο».

Θα τον θυμόμαστε γιατί αγάπησε τον κόσμο και την ποίηση. Γιατί ευλόγησε τον έρωτα, την ομορφιά, την επανάσταση. Γιατί ο Κόσμος θα ήταν πολύ πιο σκληρός, πιο άδικος και πιο απελπισμένος χωρίς τους ποιητές, χωρίς τον Γιάννη Ρίτσο.

1 Το κείμενο διαβάστηκε στην εκδήλωση που διοργάνωσε ο Σύλλογος Εκπαιδευτικών Π.Ε. νομού Μαγνησίας στις 17-6-09 για να τιμήσει τα 100χρονα του Γιάννη Ρίτσου.